Burkina Faso
| Burkina Faso | ||
| Burkina Faso | ||
|
| |
| Standardo di Burkina Faso | Blazono di Burkina Faso | |
| Nacionala himno: | ||
| Une Seule Nuit | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Ouagadougou | |
| · Habitanti: | 821 474 (2003) | |
| Precipua urbo: | Ouagadougou | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Ibrahim Traoré | |
| · Chefa ministro: | Apollinaire de Tambèla | |
Surfaco: (74ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 274 200 km² | |
| · Aquo: | 0,146 % | |
Habitanti: (59ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 21 382 659[1] (julio 2021) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Franko CFA di Westal Afrika | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | BF
| |
BFA
| ||
854
| ||
| Reto-domeno: | .bf | |
Burkina Faso, olim nomizita Supra Volta esas senlitora lando jacanta an westal Afrika. Ol havas kom vicini Mali norde e weste, Nijer este, Benin sud-este e sude, Togo e Ghana sude, ed Ivora Rivo sud-weste.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Burkina Faso |
Arkeologiala restaji montris l'existo di tale nomizita kulturo Bura dum fer-epoko, de la 3ma til la 13ma yarcento. La centro dil nuna Burkina Faso habitesis da populi Mossi, qui formacis diversa rejii dum la 16ma yarcento, e probable originis de la nuna Ghana. La maxim povoza rejii esis Wagadogo (Ouagadougou) ed Yatena. Pos intensa rivaleso inter Britaniani e Franci pri kontrolo di la regiono dum la 19ma yarcento, rejio Mossi di Ouagadougou vinkesis dal Franci, qui establisis protektorato sur la regiono en 1896. En 1904, diversa teritorii okupita da Francia apud fluvio Volta unionesis por formacar Franca Westal Afrika. Bamako, nun la chef-urbo di Mali, divenis chef-urbo di la kolonio.
Ye la 1ma di marto 1919 establisesis Franca Supra-Volta, separita de Franca Westal Afrika por strategiala ed ekonomiala motivi. La kolonio rinomizesis Supra Volta, e François Charles Alexis Édouard Hesling divenis lua unesma guberniestro. Pos la duesma mondomilito, Mossi instigis Franci probante obtenar separita koloniala stando. Ye la 4ma di septembro 1947 la kolonio divenis parto di Franca Uniono.
Pos revizo di la legi pri koloniala standi, Franca kolonii recevis grand autonomeso. Ye la 11ma di decembro 1958, Supra-Volta ganis propra guvernerio e divenis autonoma republiko en Franca Komunitato. La lando nedependanteskis komplete de Francia ye la 5ma di agosto 1960, sub la nomo Supra-Volta. Lua unesma prezidanto esis Maurice Yaméogo. Quankam la konstituco di 1960 establisis ke la prezidanto e la Nacional Asemblitaro elektesus dal populo por 5-yara periodo, poka dii pos divenar prezidanto, Yaméogo proskriptis omna politikala partisi, ecepte la sua, UDV. Lua guvernerio duris til la 3ma di januaro 1966 kande eventis milital interveno pos intensa protesti.
Yaméogo revokesis de la povo per militala stato-stroko, qua suspensis la konstituco e dissolvis la Nacional Asemblo. Lietnanto Sangoulé Lamizana asumis la povo e guvernis dum 4 yari. Ye la 14ma di junio 1970 la habitanti ratifikis nova konstituco qua establisis 4-yara transito-periodo ante ke la civila povo restauresis. Lamizani duris guvernar dum la yari 1970a kom prezidanto di militala o civila-militala guverni. En 1977 aprobesis nova konstituco, e Lamizana rielektesis en 1978.
Dum lua guvernisteso, Lamizana havis problemi kun la forta sindikati ed ye la 25ma di novembro 1980 ilu revokesis de la povo per nova stato-stroko. Kolonelo Saye Zerbo divenis prezidanto, ma anke havis problemi kun la sindikati. Ye la 7ma di novembro 1982, mayoro Jean-Baptiste Ouédraogo revokis Zerbo de la povo, ed instalis la Konsilistaro por Populala Salveso (CSP). La konsilantaro mantenis la proskripto di politikala partisi, ma promisis transito por civila administrado e nova konstituco. Kapitano Thomas Sankara divenis chefa ministro en januaro 1983.
En 1984 Supra-Volta rinomizesis Burkina Faso. Ta nomo kombinas du vorti, de la linguo Mossi e de la linguo Mande, signifikante aproxime "lando di honesta habitanti". Sankara nacionaligis kompanii, ma la exterala relati kun Francia e Liberia degeneris.
Ye la 15ma di oktobro 1987 Sankara mortigesis en atento dum stato-stroko komandita da lua ex-kolego e prezidanto Blaise Compaoré. Lua korpo dispartigesis e sepultesis rapide, dum ke lua vidvo e du filii fugis de la lando. Compaoré nemediate desfacis la nacionaligi e modifikis omna politiki de Sankara. En 2014, Compaoré revokesis per stato-stroko. En la sequanta yaro eventis elekti, vinkita da Roch Marc Christian Kaboré, qua asumis la povo ye la 29ma di decembro 2015.
Burkina Faso duras esar un ek la maxim povra landi del mondo.
Politiko
redaktar
La nuna konstituco aprobesis per plebicito ye la 11ma di junio 1991 ed emendesis en 2002. Ol establisas mi-prezidantala republiko. La chefo di stato e chefo di guvernerio esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5-yara periodo, e rielektesar senfine. Pos la 29ma di decembro 2015, lu esas Roch Marc Christian Kaboré. La chefa ministro di Burkina Faso esas nur la chefo dil ministraro.
La parlamento (Assemblée) havas unika chambro: la Nacional Asemblitaro (Assemblée Nationale). Lua 111 membri elektesas dal populo por 5-yara periodo.
La judiciala povo esas nedependanta del povi Exekutiva e Legifala. La maxim alta korto di la lando esas la Supera Apelo-korto. Existas Konstitucala konsilistaro, e lua membri nominezas dal prezidanto. La legaro di la lando havas Franca e kustumala influi.[1]
Geografio
redaktar
La teritorio di Burkina Faso jacas inter latitudi 9°N e 15°N, e longitudi 6°W e 3°E, e ne havas litoro. La nordo di la lando kovresas da dezerto, o per transito-vejetantaro en la regiono Sahel, kontre ke la centro kovresas da savano e la sudo kovresas da foresti. Burkina Faso ne havas alta monti - en kelka arei existas izolita kolini, restaji de Prekambriana montaro. La maxim alta monto di la lando esas Ténakourou, kun 749 metri di altitudo.
Tri fluvii trairas Burkina Faso, ed originis l'antea nomo di la lando, "Supra Volta": la Nigra Volta (o Mouhoun), la Blanka Volta (Nakambé) e la Reda Volta (Nazinon). Nigra Volta esas un ek la du permananta fluvii di la lando, qui ne desaparas dum la sika sezono; l'altra esas Komoé, qua fluas sude. La baseno dil fluvio Nijer kovras 27% de Burkinana teritorio.
La klimato esas tropikala kun 2 sezoni. La pluvoza sezono duras dum cirkume 4 monati (de mayo o junio til septembro). La lando recevas de 600 mm til 900 mm di pluvi en ta sezono. Dum sika monati, varma venti suflas de Sahara. En Sahel, la temperaturi povas atingar 47°C.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Burkina Faso |
Burkina Faso havas un ek la min granda TNP per persono del mondo: 1.400 dolari.[2] Agrokultivo reprezentas 32% de la TNP ed employas 80% de la laboro-povo.
La substrukturo por transporto esas nesuficanta. Existas nur 15 000 km di chosei en la lando, di qui nur 2.500 km esas asfaltizata.[3]
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2021, Burkina Faso havis 21 382 659 habitanti[1]. Segun statistiki de 2010, 52% apartenis al etnio Mossi. Fulani esis 8,4%, Gurma 7%, Bobo 4,9%, Gurunsi 4,6%, Senufo 4,5%, Bissa 3,7%, Lobi 2,4%, Dagara esas 2,4%, tuaregi esis 1,9%, e le Dioula esis 0,8%.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Franca. Lingui Sudanana parolesas da 90% de la habitantaro.[1] La linguo Mossi parolesas da 40% de la habitantanti. On kalkulas ke entote 69 lingui parolesas en Burkina Faso, di qui 60 esas aborijena.
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo: 63,2 de la habitantaro, di qui la maxim multa esas Sunni. katoliki esas 24,6%, protestanti esas 6,9%, Animisti esas 4,2%, sen religio esas 0,7%, e pri 0,4% ne saveskas la religio.[1]
La maxim populoza urbo esas la chef-urbo, Ouagadougou. Altra importanta urbi esas Bobo Dioulasso e Kougoudou.
Kulturo
redaktar
La kulturo di Burkina Faso manifestas su en la tradicionala mestiero di ligna maskili e skulti, uzanta bronzo o ligno, en tradicional arkitekturo kun argilo, en la ceramikaji di lua diferanta populi, ed en tradicionala dansi e muziki.
La bazo di la literaturo di Burkina Faso esas l'orala tradicioni. En 1934, Dim-Dolobsom Ouedraogo publikigis Maximes, pensées et devinettes mossi ("Aforismi, pensi ed enigmati de la populo Mossi"). Nazi Boni e Roger Nikiem esis du importanta skriptisti qui aparis pos la nedependo di la lando.[4]
La teatro di Burkina Faso kombinas tradicionala spektakli kun kolonial influi e poskoloniala esforci pri edukar la populo e krear distingiva nacionala teatro. Tradicionala ceremonii di multa etniala grupi kontenas dansi ed uzo di maskili.
Futbalo esas la maxim populara sporto en Burkina Faso. Lua nacionala squado esis vicechampiono di futbalo del Afrikana Kupo di Futbalo en 2013.
Referi
redaktar
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Burkina Faso - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 13ma di januaro 2022. Idiomo: Angla.
- ↑ [hhttps://www.cia.gov/the-world-factbook/field/real-gdp-per-capita/country-comparison/ "Real GDP Per Capita - The World Factbook"] -
- ↑ Burkina Faso Road Network - Publikigita da Logistics Capacity Assessments (LCAs). URL vidita ye 4ma di agosto 2018.
- ↑ Allan, Tuzyline Jita:Women's Studies Quarterly: Teaching African Literatures in a Global Literary Publikigita da Feminist Press. Dato di publikigo: 1997.
Extera ligilo
redaktar
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |