Republiko

Republiko esas guvernala sistemo ube la chefo di stato (qua maxim-multa-kaze havas la titulo "prezidanto", ma en antiqua Roma esis "konsulo") elektesas dal populo o dal parlamento, e ne povas transmisar la povo heredale a lua familio, quale eventas en monarkii. L'origino di la vorto republiko esas 2 Latina vorti: res publica (publika kozo, o publik afero).

Republiki segun la sistemo di guvernerio:

██ Kompleta prezidantala republiko

██ Prezidantala republiko ube la prezidanto responsas a la Parlamento

██ Mi-prezidantala sistemo

██ Parlamentala republiko

██ Unika partiso

Se la chefo di stato anke esas chefo di guvernerio, la lando esas prezidantala republiko (exemple en Usa, Brazilia, Arjentinia). Se la chefo di guvernerio ne esas anke chefo di stato, ed selektesas da deputati de la precipua partisi (o koalisuro) en parlamento, la sistemo nominesas parlamentala republiko (exemple en Portugal, Finlando, Francia).

La prezidanti, maxim-multa-kaze en la moderna republiki, guvernas por periodi de 4 til 6 yari. En kelka landi, la konstituco limitizas la quanto di inter-sequanta foyi qui ula persono povas disputar prezidantal elekti. Exemple en Usa e en Brazilia, prezidanti povas disputar rielekto nur unfoye sequante. En Uruguay, la prezidanto elektesas por 5 yari e ne povas rielektesar. En Chili, lu elektesas por 4 yari e ne povas rielektesar. En Venezuela pos modifiko en la konstituco ye la 15ma di februaro 2009, la periodo esas 6 yari e la prezidanto povas rielektesar absolute.

Segun Aristoteles, la tri principi fundamentala di ula republiko esas:

• la separo di povi e lua mutuala kontrolo
• l'aktiva partopreno en la politiko di omna civitani
• la reprezento di omna sociala klasi en tota guvernala institucuri, sen prepondoro di ula.

Moderna konceptajo pri republiko kom demokrata sistemo di guvernerio aparis en Francia dum Iluminismo. Usa adoptis republiko kande ol divenis nedependanta, ye la 4ma di julio 1776.