San-Tome e Principe

San-Tome e Principe
República Democrática de São Tomé e Príncipe
Standardo di San-Tome e Principe	Blazono di San-Tome e Principe
Nacionala himno:
Independência Total
Urbi:
Chefurbo:	San-Tome
· Habitanti:	53 570 (2003)
Precipua urbo:	San-Tome
Lingui:
Oficala lingui:	Portugalana
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Carlos Vila Nova
· Chefministro:	Patrice Trovoada
Surfaco: (183ma maxim granda)
· Totala:	1001 km²
· Aquo:	0 %
Habitanti: (183ma maxim granda)
· Totala:	220 372 (2023)
· Denseso di habitantaro:	220 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Dobra
Veho-latero:	dextre
ISO:	ST
	STP
	678
Reto-domeno:	.st

San-Tome e Principe esas lando ed arkipelago proxim la litoro di centr-westal Afrika. San-Tome signifikas en Portugalana 'Santa Tomaso'.

Bazala fakti pri San-Tome e Principe.

Historio

San-Tome segun mapo de 1665, da Johannes Vingboons.

Precipua artiklo: Historio di San-Tome e Principe

Insulo San-Tome deskovresis dal Portugalani João de Santarém e Pêro Escobar ye la 21ma di decembro 1471, dio di Santa Tomaso. L'unesma kolonieto establisesis sucese en 1493, da Portugalano Álvaro Caminha. Insulo Príncipe deskovresis en 1472, e lua koloniigo komencis en 1500, lor kun individui "nedezirinda" en Portugal, exemple judi. Dum ta epoko komencis kultivo di sukrokano en la fertila suli de origino volkanala.

Por kultivar sukrokano bezonesis multa laboro-povo, e balde komencis importaco di sklavi de Afrikana kontinento. Cirkume la duimo dil 16ma yarcento, l'insuli divenis granda exportaceri di sukro. Tamen, divenis desfacila kontrolar la granda quanto di sklavi, ed eventis revolti en 1590 e 1595. En 1641, Nederlandi kaptis l'insuli, destruktis fabrikerii di sukro, e kontrolis li dum 7 yari.

Dum la komenco dil 19ma yarcento, du altra kultivi komencis en l'insuli: kafeo e kakao. La richa suli dil insuli faciligesis la kultivo, e rapide establisesis granda plantacerii. Granda entraprezi e richa individui de Portugal qui ne rezidis en l'insuli esis proprietanti di la maxim multa tereni. En 1908, San-Tome divenis la maxim granda produktero di kakao de la mondo.

Monumento homajanta mortinti dum la masakro di Batepá, en 1953.

La sistemo di laboro en la plantacerii esis exhaustiva por la laboristi, qui ofte subisis violento. Malgre ke sklaveso oficale abolisesis en 1876, la koaktiva laborado duris. La situaciono laborala plumaleskis dum l'ekonomiala krizego di 1929, e la nekontenteso kreskis dum la 20ma yarcento til ke eventis serio di sedicii en 1953, qui rezultis centi di laboristi mortinta, en konfronto qua divenis konocata kom "masakro di Batepá". Ante, en 1951, San-Tome e Principe divenis transmara provinco di Portugal.

Dum la fino dil yari 1950a, mikra grupo di Santomeani kreis la "Movado pri Liberigo di San-Tome e Principe" (MLSTP), qua establisis su en Gabon. Dum la milito di Biafra, l'insuli uzesis kom bazo por sendar humanala sokurso a Biafrani. La movado pri nedependo kreskis dum la yari 1960a, e rapide evolucionis pos la revoko di Marcelo Caetano en 1974 en Portugal. En novembro ca yaro, reprezentanti del partiso MLSTP kunvenis kun la nova reprezentanti de la nova guvernerio di Portugal, qua decidabis dissolvar la transmara kolonii.

San-Tome e Principe nedependanteskis de Portugal ye la 12ma di julio 1975. L'unesma prezidanto di la lando esis Manuel Pinto da Costa, qua guvernis unesmafoye til 1991, kande eventis l'unesma demokratial elekto di la lando, e lua opozanto Miguel Trovoada elektesis prezidanto.

Politiko

Sideyo di parlamento (Assembleia Nacional).

Prezidantala palaco en San-Tome.

San-Tome e Principe esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas direte dal populo per sekreta votado, por 5-yara mandato. La chefo di guverno esas la chefministro, qua indikesas dal prezidanto. La chefministro indikas l'altra 14 ministri.

La legifala povo konsistas ek sigla chambra parlamento, nomizita Assembléia Nacional ("Nacional Asemblo"), qua havas 55 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. Depos 1990, pos modifiko en la konstituco, permisesis la kreado di opozanta partisi. L'insulo Principe havas politikal autonomeso e regionala guverno.

La judiciala povo esas nedependanta del altra du povi. La maxim alta korto esas la Supra korto, konsistanta ek 5 judiciisti, qui indikesas dal Parlamento.

La nuna konstituco di San-Tome e Principe promulgesis ye la 25ma di januaro 2003 ed efikeskis ye la 29ma di januaro sam yaro. Ol konsistas ek 160 artikli. L'unesma konstituco, adoptita en 1975 pos la nedependo, havis 49 artikli.

Geografio

San-Tome e Príncipe.

Plajo Boi, en San-Tome e Príncipe.

San-Tome e Principe esas la min granda lando di Afrika. L'insuli esas parto di submara montaro di extingita volkani, qua inkluzas insulo Annobón, sud-este, e Bioko, nord-este, qui apartenas ad Equatorala Guinea. Príncipe distas 250 km e San-Tome distas 300 km weste de la litoro di Gabon.

San-Tome esas longa de 50 kilometri e larja de 32 kilometri, ed esas la maxim montoza ek la du insuli. La maxim alta monto di lando havas 2024 metri di altitudo. Insulo Principe esas longa de 16 kilometri e larja de 6 kilometri. Inter la du existas insuleti, exemple insulo Rolas, Tinhosa Pequena e Tinhosa Grande.

Lua klimato esas equatorala en la litoro, kun intensa pluvo-quanto. La precipua fluvio di la lando, jacanta en San-Tome, esas Ió Grande. La fluvio Papagaio esas la maxim longa de Principe. Existas multa altra rivereti, ma nulo esas navigebla, pro la mikreso di la lando.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di San-Tome e Principe

Demografio

Habitantaro di San-Tome e Principe, 1961 til 2003

Adulti e pueri proxim skolo, en San-Tome.

Segun statistiki de The World Factbook por 2023, San-Tome e Principe havis 220 372 habitanti. L'etniala grupi esas: mestici, Angolares (decendanti de Angolana sklavi), forros (decendanti de sklavi liberigita), decendanti de libera laboristi de Angola, Mozambik e Kabo Verda, Europani (nome Portugalani) ed Aziani (nome Chiniani).

La linguo oficala esas Portugalana, parolata da 98,4% de la habitantaro. Altra lingui parolata esas Forro, parolata da 36,2%, kreola linguo de Kabo Verda (8,5%), Franca (6,8%), Angolar (6,6%), Angla (4,9%), Lunguie (1%), e 2,4% parolas altra lingui. La maxim multa habitanti parolas plu kam 1 linguo. Preske 96% de la habitantaro rezidas en San-Tome.

La procento di habitantaro segun religio esas: katolikismo (55,7%), Adventisti (4,1%), Asemblo di Deo (3,4%), Nov Apostoliki (2,9%), Maná (2,3%), Universal Eklezio dil Rejio di Deo (2%), Testi di Jehova 1,2%, altri (6,2%), sen informo (1%), e 21,2% praktikas nula religio. Existas mikra, ma kreskanta, komunitato di Mohamedani.

Kulturo

Tchioli.

La kulturo di San-Tome e Príncipe mixas Afrikana e Portugalana influi. La chefa nutrivi konsumata esas fisho ed altra marala nutrivi, fazeolo, maizo e koquita banano. Tropikala frukti, nome ananaso, avokado, banano e multa pipro ank uzesas. Kafeo esas multe konsumata.

La muziko di San-Tome e Principe recevis influi Portugalana ed Afrikana. La maxim konocata lokala ritmi de San-Tome esas ússua e socopé, kontre ke en Principe la maxim konocata esas dêxa. Tchiloli o San-Lourenso esas muzikala e dansala spektaklo simila a Portugalana Autos de Floripes, qua rakontas historio pri rejulo Karolus la Granda e la markezo de Mantova, qua originis dum Portugalana Renesanco.

La literaturo di San-Tome e Principe skribesas precipue per Portugalana linguo. Exempli pri Santomeana skriptisti esas Caetano da Costa Alegre, Olinda Beja, Sara Pinto Coelho, Manuela Margarido, Alda do Espírito Santo e Conceição Lima.

Nacionala stadio di San-Tome e Príncipe.

Futbalo esas la maxim populara sporto en San-Tome e Príncipe. Lua nacionala futbalo-esquado, kreita en 1976, esas membro di la Kunfederuro Afrikana pri Futbalo e di FIFA. Ol esas un ek la maxim febla futbalo-esquadi Afrikana, e 2003 til 2011 ol mem cesis existar.