Historio di Grekia

La maxim anciena homala restaji trovita en la nuna Grekia evas de 270 000 yari aK. Ol trovesis che groto Petralona, en Greka Makedonia. Objekti de la tri fazi di Petr-epoko (Paleolitiko, Mezolitiko e Neolitiko) trovesis en Greka teritorio, exemple che kaverno Franchthi. Neolitika kolonieti de la 7ma yarmilo aK judikesas kom la maxim anciena de Europa.

Ica artiklo bezonas revizo gramatikala. – Ka vu povas helpar ni revizar ica artiklo?

Anciena Grekia

Akropolo, en central Athina.

Precipua artiklo: Antiqua Grekia

Athina e Sparta esis rivala urbi en epoko pasinta, ma federis por militar kontre Persian imperio, kande ol probis invadar li. Pose, Alexandros la Magna unionis la du urbi ed altra regioni por kombatar e vinkar Persiani.

En 146 aK, Romani okupis la regiono di la nuna Grekia. Multa Greki ekmigris vers Alexandria, Seleukia, ed altra urbi fondita da Alexandros. La mixi di Grekia e Romana kulturi originis Bizancana kulturo, establisita pos la kreo di Bizancana imperio en 330 cirkum Konstantinoplo. Bizancana imperio restis importanta militarala e kulturala povo dum la sequanta 1123 yari, til l'okupo di Konstantinoplo dal Otomani.

Nasko di moderna Grekia

Expanso di Greka teritorio pos nedependo.

Moderna Grekia nedependanteskis del Otoman imperio ye la 25ma di marto 1821. Pos milito qua duris til 1829, l'Unesma Greka Republiko agnoskesis da Unionita Rejio en 1830. Ioannis Kapodistrias, l'unesma chefo di stato de la republiko, elektesis en 1827 ma, kun lua asasino en 1831, granda povi Europana (Unionita Rejio, Austrian imperio, Prusia, Francia e Rusa imperio) koaktis Grekia adoptar monarkio, e Otto, princo di Bavaria divenis rejulo en 1833. En 1843, populala revolto koaktis la rejulo adoptar konstituco.

Precipua artiklo: Listo pri monarki di Grekia

Otto destronizesis en 1862, e princulo Wilhelm de Dania (pose Georgios la 1ma di Grekia) asumis la trono e recevis l'insuli Ioniana kom donaco de Unionita Rejio. En 1877, lora chefministro Charilaos Trikoupis asumis la povo, e decidis plubonigar la substrukturo di la lando por impedar ke la rejo povus interferar en la Nacional Asemblitaro, tra kreado dil voto di fido por omna futura chefministri.

Rejulo Alexandros la 1ma

Eleftherios Venizelos

Konsequo de la du militi en Balkani, Grekia expansis sua teritorio e habitantaro. Dum la sequanta yari, deskonkordi inter Konstantinos la 1ma (suportero di Germania) e la chefministro Eleftherios Venizelos (suportero di Triopla interkonsento) sive Grekia devis o ne enirar Unesma mondomilito rezultis nacionala skismo. Pos 106-dia blokuso da la Triopla inter-konsento kontre la precipua portui di Grekia, rejulo Konstantinos koaktesis renuncar, e transferis la krono por lua duesma filiulo, Alexandros la 1ma. Alexandros regnis til 1920.

Pos l'unesma mondomilito eventis milito inter Grekia e Turka nacionalisti, qua rezultis masiva kambio di habitanti inter la du landi, sub la kontrato di Lausanne^[1]. Segun diversa fonti^[2] centi di mili Greki mortis dum ta periodo^[3]. Nestabileso politikala e multa stato-stroki markizis la sequanta epoko, obskurigita por masiva tasko por enkorpigar 1.5 milion Greka refujinti de Turkia en Greka socio. Greki en Istanbul diminutis de 300,000 personi dum la komenco dil 20ma yarcento til la nuna 3.000 personi.^[4]

Zoni di okupeso Italiana (blue), Germana (rede) e Bulgara (verde). Insuli de Dodekaneso apartenabis ad Italia pos 1912.

Greka trupi luktas kontre Italiani, 1940.

Ye la 28ma di oktobro 1940, fashista Italia demandis la kapitulaco di Grekia, ma lua diktatoro, Ioannis Metaxas refuzis, e la milito inter Italia e Grekia komencis. Grekia vinkis e koaktis Italiana retreto vers Albania. Pose, Nacional-socialista Germania vinkis Greka trupi en la batalio di Grekia malgre la forta rezisto, e pose dividis l'okupeso di Greka teritorio kun Italia e Bulgaria. Pos Germana okupeso, cirkume cent-mili civili mortis pro hungro dum la vintro 1941-1942, dum ke multa Juda Greki deportesis vers koncentreyi, ube li mortigesis. Germani subisis serioza defii da Greka partizani dum l'okupeso, ma reaktis violentoze: li mortigis incendiis centi di vilaji, e cirkume 1 milion Greki perdis lia domi. Entote, Germani mortigis 21,000 Greki, dum ke Bulgari mortigis cirkume 40,000 ed Italiani mortigis cirkume 9.000 plusa homi.^[5] Pos la falio di Italia en 1943, Naziista Germania okupis la teritorio antee okupita dal Italiani.

Germani komencis abandonar la teritorio Greka ante finar 1944,^[6] pro l'avanco di Sovietiana trupi en Ukraina. Britaniana trupi desembarkis en oktobro 1944 en Greka sulo, e liberigis Athina ye la 14ma di oktobro.^[7] Grekia anexis l'insuli de Dodecaneso (qui apartenabis ad Italia depos 1912) en 1947.

Grekia pos la duesma mondomilito

Markos Vafiadis, komandero di Greka komunisti.

Pos la libereso, eventis interna milito inter komunisti komandita da Markos Vafiadis (konocita kom "generalo Markos") ed antikomunista grupi, qua devastis l'ekonomio. Dum la sequanta 20 yari, l'ekonomio saneskis su e kreskis.

Ye la 21ma di aprilo 1967 eventis armeala stato-stroko e komencis brutala represo kontre l'opozanti, ma ye la 20ma di julio 1974, kande Turkia invadis la nordo di Chipro, l'armeala rejimo falis.

Konstantinos Karamanlis (sinistre en l'imajo).

Nova konstituco establisesis ye la 11ma di junio 1975 e Grekia divenis demokratiala republiko. Konstantinos Karamanlis esis la chefministro en ta periodo. Intertempe, Andreas Papandreou fondis la partiso PASOK en respondo a Nea Demokratía de Karamanlis. La du polikitala partisi alternigis en povo depos ta epoko.

Grekia membreskis Europana Ekonomiala Komunitato ye la 1ma di januaro 1981. Extera koloko en la industrio e la substrukturo stimulis sustenebla kresko. La relati kun Turkia plubonigis pos diversa ter-tremi afektar la du landi en 1999, e fine Grekia decidis ne opozar la deziro di Turkia pri enirar Europana Uniono. Grekia adoptis Euro kom monetaro en 2002, e du yari pose la lando gastigis la Somerala Olimpiala Ludi di 2004. Pos adoptar Euro en 2002, Grekia ne pluse povis desvalorigar lua monetaro por riganar kapaceso por konkurencar en extera merkati. Chomeso, partikulare meze la yunaro esis granda dum la yari 2000a.

Dum yari, Greka guvernerio komprabis la debo de privata sektoro dil ekonomio til la fino di 2009, kande guvernala debo Greka atingis 130% de la TNP e komencis grava krizo ekonomiala e politikala, pos divenar neklara ke la guvernerio povus pagar ol.^[8] Eventis granda protesti en la stradi Athina de 2010 til 2012 pro la kresko di chomeso e la propozo di austereso-agadi. La forta debo-krizo duris, ed afektis anke la politiko: Antonis Samaras, chefministro de partiso Nea Demokratía vinkesis en 2015 da Alexis Tsipras, de la Koalisuro di Sinistra. Tamen, en julio 2019 Tsipras vinkesis da Kyriakos Mitsotakis, de partiso Nea Demokratía.

Referi

↑ The Diaspora welcomes the Pope 28ma di novembro 2006, Spiegel Online
↑ R.J.Rummel The Holocaust in Comparative and Historical Perspective, 1998, Idea Journal of Social Issues, Vol.3 no.2
↑ Chris Hedges A Few Words in a Greek Tell of a Homeland Lost The New York Times. 17ma di septembro 2000
↑ Nationalism, globalization, and orthodoxy: the social origins of ethnic conflict in the Balkans Victor Roudometof, Roland Robertson (2001) - Greenwood Publishing group, p.168
↑ Guido, Knopp:Die Wehrmacht - Eine Bilanz. Publikigita da Goldmann. Dato di publikigo: 2009. Idiomo: Germana.
↑ Video: Third Army blasts Nazi Strongholds, 1944/11/02 (1944) - Publikigita da Universal Newsreel. Dato di publikigo: 1944. URL vidita ye 21ma di februaro 2012.
↑ Liberation of Athens, histclo.com; accessed 7 December 2014.
↑ Fact file: The Greek debt crisis explained - Publikigita da ABC News, Australia. Dato di publikigo: 20ma di julio 2015. URL vidita ye 25ma di septembro 2016. Idiomo: Angla.

Historio di Europa

[1] The Diaspora welcomes the Pope 28ma di novembro 2006, Spiegel Online

[2] R.J.Rummel The Holocaust in Comparative and Historical Perspective, 1998, Idea Journal of Social Issues, Vol.3 no.2

[3] Chris Hedges A Few Words in a Greek Tell of a Homeland Lost The New York Times. 17ma di septembro 2000

[4] Nationalism, globalization, and orthodoxy: the social origins of ethnic conflict in the Balkans Victor Roudometof, Roland Robertson (2001) - Greenwood Publishing group, p.168

[5] Guido, Knopp:Die Wehrmacht - Eine Bilanz. Publikigita da Goldmann. Dato di publikigo: 2009. Idiomo: Germana.

[6] Video: Third Army blasts Nazi Strongholds, 1944/11/02 (1944) - Publikigita da Universal Newsreel. Dato di publikigo: 1944. URL vidita ye 21ma di februaro 2012.

[7] Liberation of Athens, histclo.com; accessed 7 December 2014.

[8] Fact file: The Greek debt crisis explained - Publikigita da ABC News, Australia. Dato di publikigo: 20ma di julio 2015. URL vidita ye 25ma di septembro 2016. Idiomo: Angla.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]