Historio di Irlando

Dum Mezolitiko, l'insulo Irlando habitesis da populi qui transvivis de chasado e kolektado, ed uzis utensili facita de stoni. Cirkume 3000 aK, komencis Bronz-epoko por ca populi, qui anke komencis kultivar grani, edukar bestii, e fabrikar utensili ed armi de bronzo. Cirkume 2000 aK, li komencis erektar megaliti qui uzesis por signalar la lokizo di tombeyi. Ca megaliti duras esar videbla en Irlandana peizajo.

Dum l'unesma yarcento aK, l'insulo esis tote kontrolita dal Pikt, tribuo kun Kelta origino. L'unesma Kelta populi komencis arivar ad Irlando cirkume 1600 aK. Romani nomizis l'insulo Hibernia e deskriptis lua geografio, ma nulatempe enkorpigis ol kom provinco dil imperio. Fakte, ne restas klara la relati inter Romani e la habitantaro di Hibernia.

Santa Patricius

Segun l'Anali di Ulster, kompilita dum la 15ma yarcento, Santa Patricius arivis en Irlando en 432, esis misionero en Ulster cirkume 443 e mortis en 457 o 461; tamen la tradicionala dato di morto esas 493. Esas supozata ke il esis la unesma episkopo di Armagh; il establis ta urbo kom la precipua ekleziala urbo di Irlando.

Vikingi

En 795 esis la unesma inkursi di Vikingi, ye monakeyo sur insulo proxim Dublin. Li tempope facis plusa simila inkursi; pose, ye c. 840, li establisis su en Irlando, ye kolonii ye la marbordo; ca kolonii plu tarde divenis urbi. Pro rivalesi inter Irlandana chefi, asociuri developis inter li e Vikinga chefi. Dum la 10ma yarcento esis dinastiala militi inter Vikingi ed Irlandani. Dublin, kolonio establisita da Vikingi, esis destruktata da Irlandani en 902; ol esis riprenata da Vikingi en 919.

Mez-epoko

Irlando en 1450, montranta la posedanti di teritorii; The Pale esis direte guvernata da Anglia; altra regioni mi-agnoskis la Angla krono

Ye la 13ma di oktobro 1494, Edward Poynings, selektita dal rejulo Henry la 7ma di Anglia kom Sinioro Deputito di Irlando, arivis en Irlando kun armeo, por ri-establisar Angla guvernado. De plura yari la efektiganta regnanto di Irlando esis Garret More Fitzgerald, okesma komto di Kildare. Poynings selektis Angla politikisti por importanta oficisti di la Irlandana guvernado e kunvokis nova parlamento; il sendis Fitzgerald a London, kom kaptito akuzita di trahizo. Dum lua 14 monati en Irlando, Poynings facis diversa demarshi por certigar la efiko di Angla regno. Pos la departo di Poynings, Fitzgerald darfis retrovenar ad Irlando kom chefa politikisto; quankam il sorgoze egardis la Angla rejo, il restis kom quaza-diktatoro di Irlando dum multa plusa yari.

La fugo di la nobeli

Ye la 14ma di septembro 1607 Irlandana nobeli Hugh O'Neill e Rory O'Donnell, kun cirkume 90 altra nobeli e familiani, fugis Irlando, plu tarde establisante su en Roma. La fugo sequis non-yara milito en Irlando, en qua O'Neill ed O'Donnell opozis Angla regno en Irlando; la milito, qua precipue eventis en Ulster en norda Irlando, finis per cedo di O'Donnell en 1602 e di O'Neill en 1603. James 1ma di Anglia, ye la komenco di sua regno en 1603, pardonis la nobeli, ma li ne esis kontenta pri nova aranjuri institucata en Ulster, per qua lia influo esis diminutata, e li decidis abandonar sua teritorii. Ca evento (The Flight of the Earls), esas notinda en la historio di Irlando, signifikante la fino di la anciena Gaelana ordineso en Ulster.

19ma e 20ma yarcenti

La Proklamo di Pasko
Protagonigita dal guidisti dil Su-levo di Pasko.

Ye la 1ma di januaro 1801 la Rejio Irlando enkorpigesis al Unionita Rejio.

De 1845 til 1849 la produktado di terpomo en Irlando diminutis multe pro plago. To efektigis granda famino en la lando, e lua habitantaro falis de 8 milioni til 5,6 milioni personi. Cirkume 1,5 milion personi enmigris, e 1 miliono mortis. La manko di helpo de la guvernerio en London stimulis la kresko di sento di revolto en la habitantaro.

Ye la 6ma di decembro 1922 kreesis tale nomizita Libera Stato Irlando, kun autonomeso che Britaniana Komunitato. En 1937 la Libera Stato adoptis republikala rejimo per nova konstituco, e divenis komplete nedependanta.