Fidji
| Fidji | ||
| Matanitu Tu-Vaka-i-koya ko Viti फ़िजी द्वीप समूह गणराज्य Fijī Ripablik Republic of the Fiji Islands | ||
|
| |
| Standardo di Fidji | Blazono di Fidji | |
| Nacionala himno: | ||
| God Bless Fidji | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Suva | |
| · Habitanti: | 210 472 (2003) | |
| Precipua urbo: | Suva | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Fidjiana, Angla | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Wiliame Katonivere | |
| · Chefministro: | Sitiveni Rabuka | |
Surfaco: (155ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 18 274 km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
Habitanti: (161ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 947 760[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 46,4 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Fidji | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | FJ
| |
FJI
| ||
242
| ||
| Reto-domeno: | .fj | |
Fidji esas lando ed arkipelago en Oceania, sude del Oceano Pacifiko.
Bazala fakti pri Fidji.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Fidji |
L'unesma habitanti di Fidji posible arivis al insuli cirkume 3500 til 1000 yari aK, o mem ante. Posible la populo Lapita, o l'ancestri di Polineziani koloniigis l'insuli unesmafoye. Havanta 1000 kilometri di extenso este til weste, Fidji esas lando di multa lingui, e diversa populi establisis su en o ekmigris del insuli. Dum yarcenti, developesis unika Fidjiana kulturo.
Nederlandana Abel Tasman esis l'unesma Europano qua vizitis la teritorio, en 1643. L'unesma permananta Europana koloniigo komencis dum la 19ma yarcento: unesma kristana misioneri arivis en l'arkipelago en 1830, ed en 1840 unesma Usana expediciono arivis en insuli.
Seru Epenisa Cakobau divenis rejulo di Fidji en 1852. Quankam il deziris impedar Britaniani okupar Fidji, ye la 10ma di oktobro 1874 l'arkipelago submisesis. Britaniani adportis Indiana laboristi por verkar en plantacerii di sukrokano.
En 1942 l'arkipelago havis 210 mil habitanti, di qui 94 mil esis Indiani, 102 mil nativa fidjiani, 2 mil Chiniani e 5 mil Europani[2].
Fidji nedependanteskis de Unionita Rejio ye la 10ma di oktobro 1970. Pos la nedependantesko, demokratiala guvernerio interruptesis du foyi en 1987, pro stato-stroki. La duesma stato-stroko abolisis la monarkio e adoptis la republiko.
En 1990 nova konstituco augmentis la dominaco di rasala Fidjiani en la politiko. En respondo, aparis Group Against Racial Discrimination, opozanta grupo qua defensis l'aboliso di 1990 konstituco e riadopto di la konstituco di 1970. Lietnanto Sitiveni Rabuka, komandero di la duesma stato-stroko en 1987 divenis chefministro di la lando en 1992. Pos tri yari, il establisis komiso por revizar la konstituco, ed en 1997 la nuna konstituco adoptesis kun la suporto di Fidjiani ed Indo-Fidjani. Pos ta reformi Fidji riadmisesis en la Commonwealth.
En 1999, l'unesma Indo-Fidjiana chefministro, Mahendra Chaudhry elektesis, ma en la stato-stroko ye la 19ma di mayo 2000 ilu kidnapesis kun altra 35 deputati da George Speight,dum civila stato-stroko. Lore prezidanto Kamisese Mara probis augmentar lua povo dum la krizo e kontrolar la situeso per la remplaso di Chaudhry ye la 27ma di mayo sam yaro. Tamen, ye la 29ma di mayo komodoro Frank Bainimarama koaktis Mara renuncar.
Politiko
redaktar
Quankam Fidji esas demokratiala parlamentala republiko pos 1987. Britaniana rejo havas simbolala titulo di "supra chefo" di la lando. Fidji subisis du militala stato-stroki en 1987 ante adoptar la republiko, e du altra stato-stroki en 2000 ed en 2006.
La prezidanto elektesas da la parlamento por 3-yara periodo, pos selekto dal chefministro o dal chefo di la opozantaro. Malgre ke la prezidanteso esas nur simbolala ofico, la prezidanto havas certena povi qui povas uzesar dum epoki di krizi. Depos 2013, la chefministro di la lando elektesas dal parlamento.
La legifala povo konsistas ek du chambri. La Domo di Reprezenteri havas 71 membri qui elektesas por 5 yari, di qui 25 direte elektesas dal populo per universala votado, e 46 reprezentas la komunesi: 19 Indo-Fidjiani, 23 Fidjiani, 1 la raso Rotumana, e 3 l'altra. La Senato havas 32 membri qui formale elektesas dal prezidanto. La funcioni dil Senato esas revizar la legi, e povas emendar o refuzar ula lego.
Judiciala povo konsistas ek tri korti: korto di judiciisti (unesma instanco), Alta Korto, Apelo-Korto e Supera Korto. La judiciisti di unesma instanco e l'Alta Korto subdividesas por temi: civila, kriminala, yunala, e korto por mikra demandi.[1]
En septembro 2013 Fidji adoptis lua 4ma e nuna konstituco, qua abolisis l'influo di rasala origino en l'elekti, e l'influo di la heredala konsilistaro di chefi.
Geografio
redaktar
Fidji havas entote 18 700 km², preske equivalanta a la surfaco di Slovenia o Kuwait. Lua insuli havas volkanala origino. Ol distas 4 450 km sude de Honolulu e 1 700 km norde de Nova-Zelando.
Fidji konsistas ek 322 insuli, di qui 1/3 habitesas. La precipua insuli esas Viti Levu - ube jacas la chefurbo, Suva - e Vanua Levu. Viti Levu reprezentas 57% de la surfaco totala di la lando ed esas hemo por 3/4 de tota habitanti. La du insuli esas montoza, kun monti qui superiras 1200 metri di altitudo. La maxim alta monto esas Monto Tomavini, en Viti Levu, kun 1324 metri di altitudo. Anke existas 522 insuleti en l'arkipelago[3]. L'insulo Rotuma esas la maxim nordal insulo di la lando, e distas 646 km norde de Suva.
L'insuli kovresas da tropikala foresto e la pluvo-quanto en Viti Levu e Vanua Levu superiras 3.000 mm omnayare. Varma sezono esas de novembro til aprilo.
La precipua fluvii di la lando esas Rewa, longa de 145 km, la maxim longa dil arkipelago; e Sigatoka, longa de 120km, ambe jacanta en Viti Levu.
Ekonomio
redaktar
.jpg)
| Precipua artiklo: Ekonomio di Fidji |
Kovrata da richa foresti, havanta minerala jaceyi e cirkondata da richa oceanala aqui qui posibligas abundanta pesko, Fidji esas un ek la maxim developita landi en Pacifiko. Ol ank esas importanta atraktivo por turismo: en 2017, l'arkipelago recevis 842 884 vizitanti.[1]
Inter lua naturala resursi esas ligno, fisho, oro, kupro, petrolo e hidroelektral energio. L'exportaco di sukro ank esas importanta, tamen sukro-industrio domajesis severe en 2016 pro ciklono Winston.[1]
En 2017, la kolokado de privata sektoro reprezentis preske 20% de la TNP, kontre 13% de la TNP en 2013.[1]
Demografio
redaktar
_(2).jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Fidji havis 947 760 habitanti.[1] La maxim multa (56,8%) esas iTaukei (aborijeni Fidjiana, de Polineziana e Melaneziana origino). Altra grupi esas Indo-Fidjiani (37,8%) e Rotuman (1,2%). Altra etnii (Europani, Chiniani, ed altri) esis 4,5%.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Angla, Fidjiana e Hindustanana.[1]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Protestantismo: 45% de la habitantaro. Hindui esas 27,9%, altra Kristani esas 10,4%, katoliki esas 9,1%, Mohamedani esas 6,3%, Sikhi esas 0,3%, altri esas 0,3%, e 0,8% deklaris havar nula religio[1]. Preske 70% del Indo-Fidjiani esas Mohamedani, e preske 97% del aborijena Fidjiani esas kristani.
La maxim populoza urbo esas Suva, la chef-urbo. Altra importanta urbi esas Lautoka e Nadi.[1]
Kulturo
redaktar
Fidji esas richa mozaiko di aborijena, Indiana, Chiniana ed Europana tradicioni, inkluzite lua sociala sistemi, lingui, nutraji, religii, stofi, arkiteturi, edc. La tradicionala koquarto dil insuli uzis radiki, legumi e frukti, sovaja porki, ed anke uceli e fishi, preparita kun herbi e spici. Aborijeni konstruktis forni de petri, od uzis foso en la tereno, nomizita lovo, cirkondata per petri rezistanta a kaloro. Kande la petri varmeskas, nutrivo envelopita en folii di bananieri pozesas en la foso, qua pose kovresas per tero til la kompleta koquo.
L'aparo di literaturo skribita - diferanta de la tradicionala literaturo orale transmisata - koincidis kun la transito di la lando a la nedependo, dum la fino dil yari 1960a, e komenco dil yari 1970a. Vivekanand Sharma, Indo-Fidjiano skribis noveli per Hindi-linguo. Raymond Pillai e Subramani skribis kurta rakonti en l'Angla, kontre ke Pio Manoa skribis poemi en l'Angla ed en la Fidjiana. Satendra Nandan skribis poemi, noveli, e mi-autobiografiala novelo The Wounded Sea, en 1991.
La karakterizivo di tradicionala Fidjiana muziko esas Polineziana, tamen ol anke mixas Melaneziana influi. Moderne, Fidjiani uzas ukelele, gitaro, mandolino, ed anke aborijena instrumenti, nome tamburi lali. Meke esas sorto di spiritala danso folklorala, kande on dicas ke la korpi de la danseri "posedesas da spiriti". Indiana muzikala stili, Qawaali, Ghazal, Thumri e Dholak esas populara meze Indo-Fijiani. Pri moderna muziko, kantistino Laisa Vulakoro e kantistulo Lagani Rabukawaqa populareskis en Fidji ed en altra landi de Oceania. Vulakoro helpis krear muzikala stilo Vude, qua kombinas disco, country, Meke e rock.
La maxim populara sporti en Fidji esas rugbio*, nome rugbio* por 7 ludisti, rugbio* por 13 ludisti, netbal e futbalo. Basketbalo anke populareskis dum recenta yari, pro sucesi de la nacionala basketbalo-esquado.
Referi
redaktar- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Fiji - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 26ma di decembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ World Battlefronts: Yanks in the Cannibal Islands - Autoro: TIME.
- ↑ Our Country - guvernerio di Fidji
| Landi e teritorii en Oceania |
| Atolo Johnston | Atolo Midway | Australia | Estal Timor| Fidji | Franca Polinezia | Guam | Havayi | Insulo Baker | Insuli Cook | Insulo Howland | Insulo Jarvis | Insulo Wake | Insuli Marshall | Insuli Salomon | Kingman Rifo | Kiribati | Federita Stati di Mikronezia | Nauru | Nova Kaledonia | Nova-Zelando | Niue | Norfolk | Norda Mariani | Palau | Palmyra | Papua-Nova-Guinea | Pitkern | Samoa | Tokelau | Tonga | Tuvalu | Usana Samoa | Vanuatu | Wallis e Futuna |