Samoa
Samoa | ||
Malo Sa'oloto Tuto'atasi o Samoa Independent State of Samoa | ||
![]() |
![]() | |
Standardo di Samoa | Blazono di Samoa | |
Nacionala himno: | ||
The Banner of Freedom | ||
![]() | ||
Urbi:
| ||
Chefurbo: | Apia | |
· Habitanti: | 39 666 (2003) | |
Precipua urbo: | Apia | |
Lingui:
| ||
Oficala lingui: | Samoana, Angla | |
Tipo: | Republiko | |
· O le Ao o le Malo: | Va'aletoa Sualauvi II | |
· Chefministro: | Naomi Mata'afa | |
Surfaco: (174ma maxim granda)
| ||
· Totala: | 2 831 km² | |
· Aquo: | 0,3 % | |
Habitanti: (166ma maxim granda)
| ||
· Totala: | 195 843[1] (2016) | |
· Denseso di habitantaro: | 68 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
Valuto: | Tala | |
Veho-latero: | dextre, sinistre | |
ISO: | WS
| |
WSM
| ||
882
| ||
Reto-domeno: | .ws* |
Samoa esas arkipelago en Oceania, an la sudo dil Oceano Pacifiko. L'insuli nomizesis pro le Moa, extingita membri dil strucho-familio. La nomo forsan devenis de Maori di Nova-Zelando, o del insulani.
Bazala fakti pri Samoa:
HistorioRedaktar
Precipua artiklo: Historio di Samoa |
Samoani originis de populi Austroneziani qui expansis su de Sud-Est Azia inter 2500 e 1500 yari aK. Studii pri Lapita populo, qua habitis en la regiono indikas que li voyajis inter Samoa, Fidji e Tonga.
Kontakti kun Europani komencis dum la komenco di 18ma yarcento. En 1722, Nederlandana Jakob Roggeveen esis l'unesma Europano qua vidis l'insuli. Pose, Franca explorero Louis Antoine de Bougainville arivis en la regiono.
Erste pos la yari 1830a komencis la viziti di Angla misioneri e komercisti. Dum ta epoko, Samoani divenis konocita kom sovaja e militema, e facis violentoz ataki kontre Franciani, Britaniani, Germaniani ed Usani. Segun Barbara A. West, Samoani kapo-tranchis lia enemiki por donar lua kapi a lua chefi, kom pruvo di braveso.[2] Germaniani komencis komercar kun habitanti di Upolu, dum ke Usani komencis komercar kun habitanti di Tutuila e Manu'a, ke pose formacis Usana Samoa.
Cirkume la yaro 1918 la habitantaro di Samoa esis cirkume 38.000 Samoani e 1.500 Europani. Dum la fino di la yari 1920a komencis movado kontre Europana koloniigo. Ye la 28ma di decembro 1929 alta chefo Tupua Tamasese Lealofi komandis ne-violentoza demonstro kontre Nova-Zelandana administro, ma polico pafis kontre la demonstro e mortis Tamasese e 10 alta personi. En 2002 lor Nova-Zelandana chefministro Helen Clark apologiis pri l'incidento.
Samoa nedependanteskis de Nova-Zelando ye la 1ma di januaro 1962, kun la nomo Westala Samoa. En julio 1997 la lando chanjis lua nomo a Samoa, malgre la protesto di Usa, qua kontrolas Samoa Usana. Nune, malgre ke Samoa e Samoa Usana partigas la sama linguo e raso, la kulturo di la du evolucionis separata: Samoani Usani adoptas Usana futbalo e basbalo kom populala sporti ed influesas da Usana kulturo, kontre ke westala Samoani adoptas kriketo e rugby kom sporti, ed influesas da Nova-Zelandana kulturo.
PolitikoRedaktar
Segun la konstituco adoptita en 1960, 2 lokala chefi recevis la titulo di chefi di stato (en Samoana, "O le Ao o le Malo"). Ye la 21ma di julio 2017, Va'aletoa Sualauvi II asumis la guvernerio por 5-yara periodo.
La legifala povo konsistas ek unika chambro, Fono, kun 49 membri qui elektesas por 5 yari. La chefa ministro elektesas da majoritato en Fono.
La judiciala povo apogas su en l'Angla sistemo.
GeografioRedaktar
L'arkipelago konsistas ek du precipua insuli, Upolu e Savai'i, qui reprezentas plu kam 99% de la surfaco di la lando, ed ok mikra insuli. Upolu koncentras tri quarimi de la habitantaro. Savai'i esas la maxim granda insulo di la lando. Samoa havas entote 2 944 km² di surfaco e 403 km di litoro. La precipua fluvio di la lando esas Vaisigano, che l'insulo Upolu. Entote la lando havas cirkume 15 perena fluveti.
Tota l'insuli originis de volkanal aktiveso, ma nur Savai'i nur havas aktiva volkani. La maxim alta punto di la lando esas monto Mauga Silisili, kun 1 857 metri di altitudo.
Lua klimato esas equatorala, kun mezavalora yarala temperaturo di 26,5ºC. La pluvoza sezono iras de novembro til aprilo. Cikloni povas eventar rare.
EkonomioRedaktar
Precipua artiklo: Ekonomio di Samoa |
Industrio reprezentas plua kam 58% de la TNP di la lando, dum ke servadi reprezentas plua kam 30%. Turismo nun reprezentas cirkume 25% de la TNP.
DemografioRedaktar
Segun la demografiala kontado di 2016, Samoa havis 195 843 habitanti.[3] La maxim multa (96%) esas Samoani, 2% mestici de Nova-Zelandani e Samoani, e 1,9% apartenas ad altra etnii.[4] Segun statistiki por la yaro 2021, 29,31% de la habitantaro evis min kam 15 yari, 19,61% evis de 15 til 24 yari, 37,4% evis de 25 til 54 yari, 7,5% evis de 55 til 64 yari, e 6,18% evis 65 yari o pluse.[4]
L'oficala linguo di la lando esas Samoana ed Angla. Existas plua parolanti di Samoani kam parolanti dil Angla: cirkume 91,1% ek la habitantaro parolas la Samoana, 6,75% parolas ambe Samoana ed Angla, 0,5% parolas nur l'Angla, 0,2% parolas altra lingui, e ne eistas statistiki pri 1,6% ek la habitantaro.[4]
La maxim multa Samoani - 54,9% - esas protestanti, di qui 31,8% apartenas a la Kongregacional Eklezio Kristana di Samoa, Metodisti esas 12,4%, membri del Asemblo di Deo esas 6,8%, Adventisti de la 7ma Dio esas 4,4%, ed altra protestanti esas 2,3%. Altra religiala grupi esas Katoliki 18,8%, membri del Eklezio di Iesu Kristo di Lasta-Dia Santi esas 16,9%, membri del Worship Central esas 2,8%, altra kristani esas 3,6%, altre (inkluzite Bahaa Kredo e Mohamedani) esas 2,9%, e 0,2% praktikas nula religio, segun statistiki por la yaro 2016.[4]
KulturoRedaktar
Faʻa Sāmoa esas lokala nomo por la tradicioni kulturala Samoana, konsistanta ek la linguo Samoana, la relati di parenteso, e la kulturo e tradicioni Polineziana, sive prezervata en la lando, sive prezervata da Samoana diasporo. Un ek la kustumi en kelka vilaji esas obediar periodo di prego dum la komenco di la nokto, konocigata da omni pro sonado di klosho o suflo di konko. Dum la prego, nulu povas haltar en la vilajo se pasus tra ol. Garderi, nomizita aumaga preventas ke irga persono eniris la vilajo dum la prego. Altra tradiciono esas la solena ceremonio 'ava, kande drinkajo partigesas por celebrar eventi importanta por Samoana socio.
Quale en altra Polineziana insuli, tatuo esas parto di la kulturo di Samoa. Samoani havas diferanta tatui por viri e por mulieri. Por viri, ol nomizesas Pe'a, e konsistas ek komplexa gemometriala formi, kovranta de la genui adsupre til la kosti. Por mulieri, ol nomizesas malu ed iras del areo sub la genui til la hanchi.
Pri literaturo, la precipua nomi esas poeti Albert Wendt, Sapa'u Ruperake Petaia, Eti Sa'aga e Savea Sano Malifa.
ReferiRedaktar
- ↑ Population & Demography Indicator Summary. Samoa Bureau of Statistics. URL vidita ye la 25ma di junio 2018.
- ↑ Barbara A. West, Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania, Infobase Publishing, p.704
- ↑ Population & Demography Indicator Summary (Angla). Samoa Bureau of Statistics. URL vidita ye la 13ma di julio 2018.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 "Samoa". The World Factbook. URL vidita ye la 17ma di junio 2021.
Landi e teritorii en Oceania |
Atolo Johnston | Atolo Midway | Australia | Estal Timor| Fidji | Franca Polinezia | Guam | Havayi | Insulo Baker | Insuli Cook | Insulo Howland | Insulo Jarvis | Insulo Wake | Insuli Marshall | Insuli Salomon | Kingman Rifo | Kiribati | Federita Stati di Mikronezia | Nauru | Nova Kaledonia | Nova-Zelando | Niue | Norfolk | Norda Mariani | Palau | Palmyra | Papua-Nova-Guinea | Pitkern | Samoa | Tokelau | Tonga | Tuvalu | Usana Samoa | Vanuatu | Wallis e Futuna |