Tuvalu
| Tuvalu | ||
| Tuvalu | ||
|
| |
| Standardo di Tuvalu | Blazono di Tuvalu | |
| Nacionala himno: | ||
| Tuvalu mo te Atua | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Funafuti | |
| · Habitanti: | 6 320 (2017) | |
| Precipua urbo: | Funafuti | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Tuvaluana, Angla | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Monarko: | Charles la 3ma | |
| · Generala guvernisto: | Teniku Talesi Honolulu | |
| · Chefministro: | Feleti Teo | |
Surfaco: (226ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 26 km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
Habitanti: (213ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 11 192 segun demografiala kontado (2017) | |
| · Denseso di habitantaro: | 475,88 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | dolaro di Tuvalu, Australiana dolaro | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | TV
| |
TUV
| ||
798
| ||
| Reto-domeno: | .tv | |
Tuvalu, olim nomizita Insuli Ellice, esas mikra stato en Oceania, konsistanta ek 3 insuli e 6 atoli. Ol jacas est-nordeste del arkipelago Santa Cruz, qua apartenas ad Insuli Salomon, nordeste de Vanuatu, sud-este de Nauru, sude de Kiribati, weste de Tokelau, nord-weste de Samoa e Wallis e Futuna, e norde de Fidji. Lua nomo signifikas "8 unionita", homaje l'ok insuli habitata.
Bazala fakti pri Tuvalu.
Historio
redaktar
| Precipua artiklo: Historio di Tuvalu |
L'unesma habitanti di Tuvalu posible arivis al insuli cirkume 3000 yari ante nun, veninta de Tonga e de Samoa. Dum la periodo ante l'arivo di Europani, la kontakto inter insuli esis frequa. Ok ek la non insuli habitantesis, e la vorto Tuvalu signifikas "8 unionita", homaje a la 8 insuli di la lando qui havis habitantaro. On kredas ke hommi habitis l'insuli dum mili di yari.
En 1568 Hispana navigisto Álvaro de Mendaña de Neira deskovris l'insulo Nui, nomizita Isla de Jesús da ilu. Ye la 29ma di agosto 1595, Mendaña pasis proxim insulo Niulakita, quan lu nomizis La Solitaria. En 1764, Britaniana kapitano John Byron vidis l'insuli, dum ilua cirkumnavigado. En 1781, Hispana oficisto Francisco Antonio Mourelle deskovris insulo Nanumea, quan ilu nomizis San Agustín, ma ne desembarkis ibe.
Erste en mayo 1819, Usana kapitano Arent Schuyler de Peyster, navigint por Britania, deskovris Nukufetau e Funafuti, nomizita "insulo Ellice" da ilu, homaje Britaniana politikisto Edward Ellice. Pose la nomo Ellice adoptesis por la 9 insuli di la regiono. En 1820, Rusa explorero Mikhail Lazarev vizitis Nukufetau dum cirkumnavigado.
.svg)
Tuvalu esis kolonio di Hispania til 1892. Ca yaro, l'insuli divenis Britaniana protektorato kun nomo Insuli Ellice. De 1916 til 1974 L'Insuli Gilbert (nune Kiribati) e l'insuli Ellice administresis quale unika kolonio, "Insuli Gilbert ed Ellice".
Tuvaluani votis em 1974 por separar su del insuli Gilbert. La lando nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 1ma di oktobro 1978, kom monarkio en la Commonwealth. En 1979 la lando signatis pakto kun Usa, qua agnoskis Tuvaluana posedajo di 4 insuli, ante demandita da Usa[1].
Politiko
redaktar
Tuvalu esas konstitucala monarkio e membro di Britaniana komunitato. Lua chefo di stato esas rejo Charles la 3ma di Unionita Rejio, qua reprezentesas lokale da da generala guvernisto. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nominata dal generala guvernisto. De 2024, lu esas Feleti Teo. Per plebicito en 2008, Tuvaluani refuzis abolisar monarkio e divenir republiko.
Lua parlamento, Palamene o Tuvalu havas unika chambro kun 15 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. Ne existas politikala partisi en la lando. Lua konstituco adoptesis ye la 15ma di septembro 1986.[2]
Judiciala povo konsistas ek Supra Korto, Korto di Judiciisti, e lokala korti en singla insulo. La legaro di Tuvalu konsistas ek legi votita en Britaniana parlamento dum la kolonial epoko, en ordinara legi kun Britaniana influo, en kustumala legi lokala, ed en legi votita dal parlamento di Tuvalu pos la nedependantesko.
Geografio
redaktar
Tuvalu konsistas ek 3 koralia insuli e 6 atoli. Un ek ta atoli, Funafuti, di qua la maxim granda insulo esas Fongafale, judikesas kom la chef-urbo di la lando. Entote, Tuvalu havas 24 km di litoro.
La maxim granda altitudo di la lando esas 4,5 metri sur la marala nivelo. Pro la tereni esar basa, Tuvalu esas sentiva al acenso de la marala nivelo. On kalkulas ke se la marala nivelo acensas 40 o mem 20 centimetri dum la proxima 100 yari, Tuvalu povas divenar nehabitebla.[3][4]
La klimato dil insuli esas tropikala, kun pluvoza sezono de novembro til marto. Malgre ke la tropikala tempesti esas rara, en 1997 eventis 3 cikloni. En marto 2015 la ciklono Pam frapis l'insulo Nukufetau e domajis domi, plantacerii e substrukturi.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Tuvalu |
Demografio
redaktar.jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Tuvalu havis 11 147 habitanti.[5] La maxim multa (86,8%) esas Tuvaluani. Mestici Tuvaluani/I-Kiribati esas 5,6%, e Mestici Tuvaluani/altri esas 6,7%. La cetera apartenas ad altra etnii, segun statistiki por 2012.[5]
L'oficala lingui di la lando esas Tuvaluana ed Angla. La lingui Samoana e Kiribatiana (en l'insulo Nui) anke parolesas.[5] La Tuvaluana havas kelka relati kun altra Polineziana lingui, exemple Havayiana, Samoana, ed altri. Ol parolesas da preske omna habitanti.
La religio maxim praktikata esas protestanismo, por 92,4% de la habitantaro, di qui la maxim multa apartenas a la Kongregacionala Eklezio di Tuvalu (Te Ekalesia Kelisiano Tuvalu). Bahá'i esas 2%, testi di Jehova esas 1,3%, Mormoni esas 1%, 3,1% praktikas altra religii, e 0,2% praktikas nula religio.[5] La lokala religio animista desaparis kun l'arivo di Kristanismo al insuli. La konstituco di la lando grandas religiala libereso por la habitantaro.
L'eduko en Tuvalu esas gratuita ed obligata por omna pueri evante 6 til 15 yari. Omna insuli havas primara skolo, dum ke la sekundara skolo di Motufoua jacas an l'atolo Vaitupu.[6] La fakultato Fetuvalu jacas en Funafuti, e mantenesas dal Eklezio di Tuvalu.
Kulturo
redaktar
La tradicionala konstrukturi de Tuvalu uzas materii de lokala foresti, inkluzite ligno, fibri de kokoso e de lokala hibisko Hibiscus tiliaceus. Pos la kontakto kun l'Europani, materii kom klovi e teguli de stalo kun zinko adoptesis. Nun uzesas betono e ligno importacita por la nova konstrukturi.
La koquarto tradicionala di Tuvalu uzas kokoso, artokarpofrukto, radiki e banano. Fluganta fishi ed altra fishi kaptesas kom fonto di proteini.
La precipua muziki e dansi esas fatele, fakanau e fakaseasea. Fatele tradicionale uzesas por homajar la chefi od altra importanta personi.
Existas tradicionala sporto nomizita kilikiti, qua esas simila a kriketo. Ano esas populara sporto simila a volebalo, ma pleata kun du 12-centimetra baloni. Futbalo, salona futbalo, basketbalo e rugbio ank esas populara.
Referi
redaktar- ↑ Ogashiwa, Yoko S. (1991). Microstates and nuclear issues: regional cooperation in the Pacific. Editorips@Usp.Ac.Fj. p. 59. ISBN 978-982-02-0063-0.
- ↑ UNHCR - Refworld - Constitution of Tuvalu -
- ↑ A sinking feeling - Autoro: Patel, S. S.. Publikigita da Nature 440:734-736. Dato di publikigo: 2006.
- ↑ Hunter, J. A. 2002. Note on Relative Sea Level Change at Funafuti, Tuvalu
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Australia - Oceania::Tuvalu - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 19ma di aprilo 2019.
- ↑ Motufoua Secondary School - URL vidita ye 20ma di novembro 2012.
| Landi e teritorii en Oceania |
| Atolo Johnston | Atolo Midway | Australia | Estal Timor| Fidji | Franca Polinezia | Guam | Havayi | Insulo Baker | Insuli Cook | Insulo Howland | Insulo Jarvis | Insulo Wake | Insuli Marshall | Insuli Salomon | Kingman Rifo | Kiribati | Federita Stati di Mikronezia | Nauru | Nova Kaledonia | Nova-Zelando | Niue | Norfolk | Norda Mariani | Palau | Palmyra | Papua-Nova-Guinea | Pitkern | Samoa | Tokelau | Tonga | Tuvalu | Usana Samoa | Vanuatu | Wallis e Futuna |