Luxemburgia
| Luxemburgia | ||
| Großherzogtum Luxemburg Grand-Duché de Luxembourg Groussherzogtum Lëtzebuerg | ||
|
| |
| Standardo di Luxemburgia | Blazono di Luxemburgia | |
| Nacionala himno: | ||
| Ons Hémécht | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Luxemburg | |
| · Habitanti: | 134 697 (2024) | |
| Precipua urbo: | Luxemburg | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca, Germana, Luxemburgiana | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Grandaduko: | Henrikus la 1ma di Luxemburgia | |
| · Chefministro: | Luc Frieden | |
Surfaco: (175ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 2.586,4 km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
Habitanti: (170ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 602 005[1] (2018) | |
| · Denseso di habitantaro: | 233,7 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | LU
| |
LUX
| ||
442
| ||
| Reto-domeno: | .lu | |
Luxemburgia esas lando (princio) jacanta an westal Europa. Ol havas kom vicini Germania este, Francia sude, e Belgia weste.
La nomo di la lando venas del anciena Saxona vorti lytel e burh signifikante 'mikra urbo'. La dukio Luxembourg nomesis segun la urbo.
Bazala fakti pri Luxemburgia.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Luxemburgia |
En la nuna Luxemburgia trovesis restaji pri homala habitado de plu kam 35.000 yari ante nun. Tamen, l'unesma evidentajo pri civilizuro evas de Neolitiko, o de la 5ma yarmilo aK.
En 963, Frankoniana komto Siegfried aquiris kastelo Lucilinburhuc. Cirkum ta kastelo gradope kreskis urbo. En 1308 Luxemburgiana komto Heinrich elektesis kom rejo di la Romana-Germana imperio. En 1354 la komtio Luxemburgia divenis dukio, ed en 1477 ol divenis parto de Habsburga posedaji.
En 1815, pos ke Napoléon la 1ma vinkesis, Luxemburgia divenis federita stato en la nova Germana Uniono, kreita pos finir la Santa Romana imperio. En 1839, pro l'unesma kontrato di London Luxemburgia dividesis en du parti. En 1867, tra la duesma kontrato di London, Luxemburgia nedependanteskis stato, kondicione "eterna neutreso". En 1890, Luxemburgia recevis sua propra monarko ek la noblesodomo Nassau-Weilburg.
De 1914 til 1918 dum l'unesma mondomilito, Luxemburgia okupesis da Germana imperio. De 1939 til 1944 la lando itere okupesis, cafoye da nacional-socialista Germania. En 1948 Luxemburgia abandonis sua neutreso.
Luxemburgia esis un ek la fondinti di Benelux (ekonomiala pakto kun Belgia e Nederlando) en 1944, e pose esis un ek la sis fondinti dil Komunitato Europana pri Karbono e Stalo en 1951, e pose del Europana Ekonomiala Komunitato, embriono di la nuna Europana Uniono. En 1999, la lando eniris l'Eurozono, ed adoptis l'Euro kom monetaro en 2002.
Politiko
redaktar
Luxemburgia esas parlamentala monarkio. La chefo di stato esas la Grandaduko. Pos la yaro 2000, Henrikus la 1ma di Luxemburgia esas la Grandaduko di Luxemburgia. Il mariajis Maria Theresa. Formale, la Grandaduko havas granda exekutiva legifala povo. La Grandaduko nominas e desengajas la guvernerio. Lu promulgas la legi e havas la yuro por dissolvar la parlamento. Quankam lu nulatempe lu facis to. Fakte la Grandaduko havas nur reprezentala funciono.
La Grandaduko e la guvernerio exercas exekutiva povo. La guvernerio konsistas ek la ministro-prezidanto (chefministro) e 14 ministri. La nuna guvernerio konsistas ek koalisuro inter la du maxim granda partisi: la kristdemokrata partiso Sociala Populala Partiso Kristana (CSV) e la socialdemokrata Luxemburgiana Socialista Labor Partiso (LSAP).
La parlamento havas unika chambro kun 60 membri. La parlamento elektesas omna 5 yari. En la nuna parlamento, qua elektesis en la yaro 2009, esas 6 politikala partisi. Lua konstituco adoptesis en 1868.
Geografio
redaktar
Luxemburgia esas un ek la min granda landi de Europa, ed ol esas la 167ma maxim granda de 194 nedependanta stati de la mondo. Lua teritorio esas longa de 82 km denorde til sude, e 57 km de este til weste. Lua tota surfaco esas min granda kam olta di Rhode Island.
Norde, existas monteti e kolini, qui apartenas a la regiono Ardeni. Ibe jacas la maxim alta monto di la lando, Kneiff, kun 560 metri de altitudo. Altra monti qui superiras 550 metri di altitudo esas Buurgplaatz (559 metri) e Napoléonsgaard (554 metri).
La lando havas temperema klimato kun oceanal influo ed intensa pluvo-quanto dum fino di somero.
La lando subdividesas en 118 komoni.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Luxemburgia |
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2021, Luxemburgia havis 639 589 habitanti.[2] La maxim multa (51,1%) esas Luxemburgiani. Portugalani esis 15,7%, Franci esis 7,5%, Italiani esis 3,6%, Belgi esis 3,3%, Germani esis 2,1%, Hispani esis 1,1%, Britaniani esis 1%, e 14,6% esis de altra nacionanesi od etnii.[2]
L'oficala linguo di la lando esas Luxemburgiana, parolata kom matrala linguo da 55,8%. Portugalana parolesas kom matrala linguo da 15,7%, Franca (anke oficala, ed uzata en legifala akti) da 12,1%, Germana (anke oficala, uzata en judiciala akti) da 3,1%, Italiana da 2,9%, Angla da 2,1%, e 8,4% parolis altra lingui segun statistiki por 2011.[2]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas kristanismo, dominacante katoliki: 70,4%. Mohamedani esis 2,3%, altri (inkluzite Budisti, pagani, Hindui e Judi) esis 0,5%, e 26,8% ne havis religio, segun dati de 2010.[2]
Kulturo
redaktar
La kulturo di Luxemburgia influesis multe da lua vicini. Ol mantenas multa folklorala tradicioni, nam dum multa tempo di lua historio ol esis rurala lando. Existas multa notora muzei, la maxim multa an la chef-urbo, inkluzite la Nacionala Muzeo pri Historio ed Arto, la Historiala Muzeo dil Urbo Luxemburg, e la Muzeo Grandaduko Jean pri Modern Arto (France: Musée d'art moderne Grand-Duc Jean, abreviuro Mudam). En la yaro 2007, l'urbo Luxemburg esis la kulturala chef-urbo di Europa.
La koqu-arto di Luxemburgia havas granda influi Germana e Franca. Plu recente, ol recevis Italiana e Portugalana influi, de enmigranti. La nacionala disho esas Judd mat Gaardebounen, facita ek fumizita porkokarno, koquita kun karoto, celerio e kariofilo e porelo dum du hori, e servata kun fazeolo e patato. La lando havas la maxim granda komercado di alkoholo per capita de Europa. Tamen, parto ek la vendi facesas a lua vicini, e ne exakte reprezentas interna konsumo.
Luxemburgia esis patrio di artisti agnoskata internacione, exemple piktisti Théo Kerg, Joseph Kutter e Michel Majerus, e fotografisto Edward Steichen. Skriptisto ed editisto Hugo Gernsback, important skriptisto di ciencala fiktivajo, naskis en la lando.
Luxemburgiana linguo apartenas a westala grupo di la Germana lingui ed ol divenis oficala linguo en 1984. L'altra oficala lingui esas la Franca e la Germana.
Dum la yaro 2003 l'unesma propra Luxemburgiana universitato fondesis en la chef-urbo Luxemburg.
Luxemburgia ed Ido
redaktarLuxemburgia pleis importanta rolo en la historio di Ido. Ja kinfoye eventis en ca lando granda internaciona Ido-renkontri e konferi:
- 1924 La quaresma Ido-kongreso en Luxemburg de 9esma til 11esma di agosto.
- 1933 La dekesma Ido-kongreso en Mondorf de 29esma di julio til unesma di agosto.
- 1957 La internaciona Ido-renkontro en Luxemburg de 29esma til 31esma di agosto.
- 1970 La Ido-konfero internaciona en Luxemburg de 28esma til 31esma di julio.
- 2011 La internaciona Ido-renkontro en Echternach 13esma til 17esma di agosto.
En la yaro 1907 pos la tale-dicita Ido-skismo en la Esperanto-movado la tota Luxemburgiana Esperanto-asocio transferis ad Ido. Longa yari Esperanto ne havis pro to oficala organizuro en Luxemburgia.
En Luxemburgia habitis kelka tre eminenta Idisti en la komenco di la Ido-movado. La Kompleta Gramatiko Detaloza da Louis de Beaufront publigikesis en Esch-sur-Alzette per la editerio da Luxemburgian idisto Henri Meyer-Heucke en la yaro 1925.
Sporto
redaktar.jpg)
Plu kam 100 mil personi en Luxemburgia esas asociata ad ula sportala organizuro. La maxim granda sportala stadio di la lando esas Stade de Luxembourg, jacanta an urbo Gasperich, sude de la lando, kun kapaceso por 9 386 spektanti.[3]
Un ek la maxim populara sporti en Luxemburgia esas futbalo, tamen Luxemburgiana futbalisti ne esas internacione sucesoza. La maxim sucesoza sportisti Luxemburgiana esas biciklisti. Luxemburgiana biciklisti ganis ja quarfoye la Tour de France. En 2011, Luxemburgiana fratuli Andy Schleck e Fränk Schleck finigis la Tour de France ye la duesma e triesma plaso.
Extera ligili
redaktar
- Guvernerio di Luxemburgia (Franca).
- Luxemburgia, oficala pagino di la lando.
- Kontoro di Turismo di Luxemburgia (en Franca, Germana, Nederlandana ed Angla).
- Radio Luxembourg (Angla).
Referi
redaktar- ↑ Population - Dato di publikigo: 19ma di aprilo 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Luxembourg - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 14ma di junio 2021.
- ↑ Luxembourg: National stadium in more detail Nomo di la publikigo: stadiumdb.com. Dato di publikigo: 25 November 2016. URL vidita ye 31ma di decembro 2019.
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |