Esperanto
| Esperanto | |||
|---|---|---|---|
| (Esperanto) | |||
| Parolata en: | Totamondo | ||
| Nombro di parolanti: | inter 100,000 ed 2,000,000 (kom unesma e duesma linguo) | ||
| Klasifikuro: | Helpo-linguo | ||
| Oficala stando | |||
| Oficala linguo en: | Esperantala asocii | ||
| Regulata da: | Akademio de Esperanto | ||
| Kodexi | |||
| ISO 639-1: | eo | ||
| ISO 639-2: | epo | ||
 | |||
| Videz anke: Indo-Europana linguaro – Linguaro | |||
Esperanto esas internaciona auxiliara linguo, e l'avo di Ido, olqua esis reformo en 1907 di la Delegitaro. La nomo venis de la pseudonimo Doktoro Esperanto uzita da Ludwig Zamenhof e quan ilu uzis kande lu publikigis l'unesma libro e la bazo di la linguo en 1887. L'intenco di Zamenhof esis krear facila, flexebla e neutra linguo por internaciona komuniko. La linguo nun havas cirkume 100.000 til 2.000.000 parolanti kun cirkume 2.000 ennaskita parolanti.[1]
HistorioRedaktar
Kande Volapük morteskesis, Esperanto komencis kreesar da la Poloniana okulo-mediko Ludwig Lazarus Zamenhof ye la fino di la yari 1870ma o la komenco di la yari 1880ma. Lu publikigis l'unesma gramatiko di Esperanto en julio 1887. Pose, lu developis la linguo dum cirkume dek yari. Zamenhof tradukis literaturo e skribis originala prozi e versi. La quanto di parolanti kreskis rapide dum la sequanta yardeki. La linguo komence kreskis en Rusiana Imperio, e pose extensesis aden estal Europa, e pose aden westal Europa, Amerika, Chinia e Japonia. L'unesma kongreso di Esperanto-parolanti organizesis en Boulogne-sur-Mer, en la nordo di Francia. Pose internaciona kongresi organizesis en kin kontinenti omnayare, ecepte dum la unesma e duesma mondomiliti. Generale partoprenis 2.000 til 3.000 Esperantisti en la kongresi, kelkafoye mem 6.000.
L'alfabeto e "chapelo"-literiRedaktar
Esperanto uzas la Latina alfabeto (28 literi, vice 26 kun 3 diagrami en Ido), ma kun sis plusa literi, ne trovita en altra lingui. To esas un ek la maxim kritikata punti kontre Esperanto (videz: Kritiki).
| Esperanto | a | b | c | ĉ | d | e | f | g | ĝ | h | ĥ | i | j | ĵ | k | kv | l | m | n | o | p | ∅ | r | s | ŝ | t | u | ŭ | v | z | ks |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ido | a | b | c | ch | d | e | f | g | ∅ | h | ∅ | i | y | j | k | ∅ | l | m | n | o | p | qu | r | s | sh | t | u | w | v | z | x |
Noti:
- Mem se Esperanto probas atingar "Un litero, un sono"; ĉ, ĝ esas du soni.
- ŭ ne havas "chapelo"-diakritiko. La diakritiko sur ŭ esas inversa.
KritikiRedaktar
| Precipua artiklo: Kritiki kontre Esperanto |
Esperanto recevis depos la komenco, e anke nun, kritiki. Yen kelka punti:
- Esperanto esas antisexuala. Multa vorti pri personi en Esperanto esas maskula di ordinara, e facas femina per adjuntas l'-in sufixo (lu ne esas sufixo por maskulo). patro (m.) -> patrino (f.), frato (m.) -> fratino (f.), edc.
- Esperanto uzas sis plusa literi, ne trovita en altra lingui. Li esas: ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ. Multa homi questionas pro quo ne chanjus ĵ ad j, e la nune j ad y (qua ne uzesas), e chanjus ŭ a w, edc, amba exempli esas trovata en Ido. Pro ke Esperanto havas lua propra literi, on bezonas specala klavaro por skribar Esperanto, e por transmisar la letri en Morse-kodexo, edc.
- /x/ (ĥ) nur trovesas en Hispaniana e Rusiana, ma altru de altra lingui havas tre desfacileso pri pronucar la sono.
- Esperanto havas superflua vorti de anciena lingui. kaj ed -oj/-aj esas vorti qua devenas de Anciena Greka, e ne trovesis en la nuntempala Greka (kaj en nuna pronuncesas ke, e -oj/-aj nur trovesas en la maskulala pluralo -oi, ma ne uzesas omnaloke.) Kande l'Idala vorto por kaj, e/ed, esas trovata en multa lingui (kom e, ed, et, y, i), e ne sola Latina (videz), e l'Idala vorto por -oj, -i, trovesas en Italiana, Rusa e kelka altra Slavala lingui, e Rumana.
- Ne savata diveni. Vorti quala edzo (qua signifikas spozulo) havas nesavata divino, anke ĝi - olu. Nula lingui havas simila vorto.
- Deveni kun mutaci. Esperanto havas vorti kom farti - standar, qua divenesas de Germaniana vorto Whohlfahrt - komforto. La vorto ne semblas la Germaniana, e ne havas sama signifiko. Whohlfahrt esas kompozata vorto (Whohl e Fahrt) e la sekundo vorto Fahrt signifikas voyajo. Do, pro ke Esperanto ne prenas l'unesma parto di la kompozata vorto, farti e fahrt esas la sama vorto, ma havas tota diferanta signifiki.
- Adjektiva-konkordo ed akuzativo-sufixo. Esperanto uzas adjektivo-konkordo ed akuzativo-sufixo, ma amba esas superflua e nur facas la linguo plu desfacila.
- Sistemo di deveno. Multa di la vorti di Esperanto devenas en nestrukturala voyo. L'Eperantala vorto por komprar esas aĉeti. L'Idala komprar esas de Hispaniana, Italiana vorto (comprare e comprar) e preske omna altra Latina lingui (Portugalana: comprar, Rumaniana: cumpăra edc.) havas simila vorto. Ma Esperanto aĉeti prenesis de la Franciana vorto acheter, ma Franciana esas la sola linguo kun la vorto.
- Esperanto ne volas evolucionar. L'Esperantisti kredas ke Esperanto ne bezonas modifiko, pro ke ne volas chanjar ulo di la olda vortaro da la kreinto.
DecendantiRedaktar
| Precipua artiklo: Esperantido |
Esperanto havas multa "decendanti", ofte pro ke la kritiki (videz: Kritiki). La maxim granda Esperantido esas Ido (di qua la nomo divenis de: Esperantido).
KomparoRedaktar
Hike esas la Patro nia en Esperanto.
| Esperanto | Ido |
|---|---|
| Patro Nia, kiu estas en la ĉielo, sanktigata estu via nomo. |
Patro nia, qua esas en la cielo, tua nomo santigesez; |