Liechtenstein

Liechtenstein
Fürstentum Liechtenstein
Standardo di Liechtenstein	Blazono di Liechtenstein
Nacionala himno:
Oben am jungen Rhein
Urbi:
Chefurbo:	Vaduz
· Habitanti:	5 109 (2005)
Precipua urbo:	Schaan
Lingui:
Oficala lingui:	Germana
Guvernerio:
Tipo:	Monarkio
· Princo:	Hans Adam la 2ma
· Chefministro:	Daniel Risch
Surfaco: (210ma maxim granda)
· Totala:	162 km²
· Aquo:	neglijebla %
Habitanti: (189ma maxim granda)
· Totala:	39 584 (2023)
· Denseso di habitantaro:	244 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Franko di Suisia
Veho-latero:	dextre
ISO:	LI
	LIE
	438
Reto-domeno:	.li

Liechtenstein esas mikra lando (princio) (160 km²) jacanta inter Suisia ed Austria, che westal Europa.

Bazala fakti pri Liechtenstein.

Historio

Precipua artiklo: Historio di Liechtenstein

La maxim anciena evidentaji pri homala habitado en la regiono di nuna Liechtenstein evas de Meza Paleolitiko. Kololonieti agrokultivala existis en la regiono dum Neolitiko, cirkume 5300 yari aK.

La kulturi Hallstatt e La Tène prosperis en la regiono dum fer-epoko, cirkume 450 aK, posible influita ambe da Greka ed Etruska civilizuri. En 58 aK, Iulius Caesar vinkis Alpala tribui en la regiono, e konquestis ol por Romana imperio.

La familio Liechtenstein aquiris la teritorio en 1712. En 1806 ol recevis nedependo. En 1818 princo Johann la 1ma Josef grantis konstituco a la lando.

Til fino dil unesma mondomilito, Liechtenstein esis politike proxim de Austrian imperio e pose de Austria-Hungaria. Pos la vinkeso di Austria-Hungaria, Liechtenstein establisis pakto e konkluzis monetala uniono kun Suisia.

Politiko

Parlamento di Liechtenstein, en Vaduz.

Liechtenstein esas monarkio. La princo Hans Adam la 2ma esas la chef-stato depos 1989. La chefa ministro Otmar Hasler esas la chefo di guvernerio.

La parlamento (Landtag) havas unika chambro kun 25 membri, qui elektesas dal populo por admaxime 4 yari segun proporcionala votado.

Judiciala povo konsistas ek la regionala korto di Vaduz, la Princala supra apelo-korto, la Princala supra korto, l'administrala korto, e la korto dil stato. Ta lasta konsistas ek 5 membri elektata dal parlamento, ed analizas kad ula lego konfliktas o ne kun la konstituco di la lando.

Liechtenstein divenis la lasta lando di Europa ube mulieri darfis votar. Erste ye la 1ma di julio 1984 femina voto aprobesis, per 51,3% ek la voti favorebla, en plebicito kun la partopreno nur di viri.

Geografio

Satelital imajo pri Liechtenstein.

Panoramo pri Vaduz.

Liechtenstein jacas inter Suisia ed Austria. Ol havas entote 76 km di frontieri, di qui 35 km kun Austria e 41 km kun Suisia. Granda parto di lua teritorio kovresas da monti. La maxim alta esas Grauspitz, kun 2599 metri di altitudo.

La klimato di la lando esas kontinentala. Malgre jacar en Alpi, la suda venti produktas milda klimato. La someri havas milda temperaturi ed esas nuboza e humida, kontre ke la vintri esas kolda e nuboza kun frequa pluvi o nivo. L'altitudo kreas diversa mikroklimati.

La precipua fluvii di la lando esas Rheno, qua formacas naturala frontiero kun Suisia, e Samina, longa de 17 km, di qui 12 en Liechtenstein, qua debushas an la fluvio Ill.

Ekonomio

Precipua artiklo: Ekonomio di Liechtenstein

Demografio

Precipua urbi di Liechtenstein.

Kapelo di Santa Georgius, en Liechtenstein.

Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Liechtenstein havis 38 547 habitanti. La maxim multa (66,2%) esas Liechtensteinani. Suisi esas 9,65, Austriani esas 5,8%, Italiani esas 4,2%, Germani esas 3,1%, e 11,2% esas altri.

L'oficala linguo di la lando esas Germana, parolata da 91,5%. Italiana parolesas da 1,5%, Turka da 1,3%, Portugalana da 1,1%, e 4,6% parolas altra lingui.

La religio kun la maxim granda nombro di adepti esas katolikismo: 73,4%. Protestanti reformita esas 6,3%, Mohamedani esas 5,9%, kristani ortodoxa esas 1,3%, Luterani esas 1,2%, altra protestanti esas 0,7%, altra kristani esas 0,3%, praktikanti di altra religii esas 0,8%, sen religio esas 7%, e 3,3% ne informis pri religio.

Segun raporto publikigita en 2006 da PISA (akronimo por Programme for International Student Assessment, del Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo) l'eduko-sistemo di Liechtenstein esas la 10ma maxim bona del mondo. Segun The World Factbook, 100% de lua habitantaro savas lektar e skribar. La lando havas quar universitati, di qui l'Universitato di Liechtenstein esas la maxim granda, havanta 200 docisti e 800 studenti.

Kulturo

Kom rezulto de lua mikreso, Liechtenstein influesas forte da altra regioni Germane-parolanta, nome Austria, Badenia-Wurtemberg, Bavaria, Suisia e, precipue, Tirol e Vorarlberg. Lua maxim granda muzeo esas Kunstmuseum Liechtenstein (muzeo pri bel-arti de Liechtenstein), inaugurita ye la 12ma di novembro 2000, qua gastigas exempleri pri moderna e nuntempa arto, inkluzite verki da Richard Artschwager, Bill Bollinger, Donald Judd, Gary Kuehn, Fabian Marcaccio, Steven Parrino, David Reed, Richard Serra, Keith Sonnier e Jessica Stockholder. Altra importanta muzeo esas Liechtensteinisches Landesmuseum (nacionala muzeo di Liechtenstein), en edifico konstruktita en 1438, gastiganta historiala objekti en lua 42 saloni. La princi di la lando anke montras lia privata kolekturi pri arto en la Muzeo Liechtenstein.

Muziko e teatro esas importanta parti de la kulturo di la lando. Existas nombroza muzikala organizuri, un ek la maxim importanta funcionas en l'edifico ube naskis la kompozisto Josef Gabriel Rheinberger. En Schaan jacas la famoza teatro Theater am Kirchplatz, ube montresas teatraji por infanti, dramati e filmi.

Futbalo-esquadi di la lando ludas en Suisa ligi. FC Vaduz esas la maxim famoza ek li, e konkursas en la duesma ligo Suisa. Jacanta che Alpi, la lando havas importanta skio-rendevueyo en Malbun, l'unika de la lando, tamen multe uzata da lua habitanti dum libera tempo, ed anke por konkursi pri rampala skio. Dum la Vintrala Olimpiala Ludi di 1976 en Innsbruck, Liechtensteinana skiistino Hanni Wenzel ganis 1 bronza medalio, ed en la Ludi di 1980 el ganis du ora.