Andora
| Andora | ||
| Principat d'Andorra | ||
|
| |
| Standardo di Andora | Blazono di Andora | |
| Nacionala himno: | ||
| El Gran Carlemany, Mon Pare | ||
| ||
| Chefurbo: | Andorra la Vella | |
| · Habitanti: | 24 574 (2007) | |
| Precipua urbo: | Andorra la Vella | |
| Oficala lingui: | Kataluniana | |
| Tipo: | Monarkio (ko-princio) | |
| · Ko-princi: | Emmanuel Macron e Joan Enric Vives Sicília | |
| · Chefministro: | Xavier Espot Zamora | |
| · Totala: | 468 km² | |
| · Aquo: | 0,26 % | |
| · Totala: | 76 177[1] (2019) | |
| · Denseso di habitantaro: | 179,8 hab./km² | |
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | AD
| |
AND
| ||
020
| ||
| Reto-domeno: | .ad* | |
Andora, oficale princio Andora, Kataluniane: Andorra e Principat d'Andorra), esas lando senlitora jacanta an sudal Europa, inter Hispania e Francia, che Pirenei. Lua habitanti esas Andorani.
La princio, qua existabas de la regno di Karolus la Granda, esas un ek la min granda landi del mondo ed esas guvernata per unika sistemo, vasaleso. Ta kontrato di feudala yuro koncesas Andorana trono a du kunprinci, la Kataluniana episkopo di Urgell e la Franca statestro.
Bazala fakti pri Andora:
HistorioRedaktar
| Precipua artiklo: Historio di Andora |
Cirkume 9 mil yari ante nun, dum mezolitiko mikra homala grupi habitis groti proxim la rivero Valira, exemple en Balma de la Margineda. Pro la fertileso di la tereni, ca populi establisis permananta kolonio en la regiono, e lernis quale fabrikar bronzo kun altra populi qui trairis la regiono.
Segun la tradiciono, rejulo Karolus la Granda grantis charto a Andorana populo pro lua helpo pri kombatar Mauri. La regiono divenis administrita dal komtio Urgell e pose dal episkopio di Urgell.
Ante 1095, Andora ne havis irge-quala militarala protekto. Ta yaro la sinioro de Caboet e l'episkopo de Urgell establisis pakto qua establisis ko-suvereneso super Andora. La nedependo (paréage) di Andora agnoskesis en 1278.
Dum las sequanta, yari Franca ko-titulo pasis a la reji di Navara. Pos rejulo Henri de Navara divenar rejulo Henri la 4ma di Francia, il establisis en 1607 ke la chefo di stato di Francia e l'episkopo di Urgell esus ko-princi di Andora.
Dum l'Unesma mondomilito Andora deklaris milito kontre Germana imperio, ma ne partoprenis en kombati. Dum la Duesma mondomilito, la lando restis neutra.
En 1993 la lando membreskis l'Unionita Nacioni.
PolitikoRedaktar
Andora esas monarkio kom du princi, ma li ne habitas la lando e probable adminime la Franca princo tre rare vizitas ol. Pos Franca Revoluciono, Franca guvernerio volis cesar la princeso di olua statestro, nam esis kompreneble kontre la politiko republikana ke prezidanto esez princo. Tamen, la praktikala nedependo di Andora dependis ye equilibro inter tendenci dominacala di Hispania e Francia, e la Andorani sucesoze suplikis la Franca guvernerio ne cesar la Franca parto dil duopla princeso. Do, la prezidanti di Franca republiko duras ank esar princi di Andora.
Pri lua stando politikala, Andora semblas esar unesala stato, ma fakte l'exekutiva povo partigesas da la du kunprincipi. On dicas ke Andora esas la lasta restajo dil konstituci mezepokal, ante arivo di stati suverena en Europa. La nuna konstituco di la lando aprobesis ye la 2ma di februaro 1993, e ratifikesis dal populo per plebicito ye la sama yaro.
Judiciala povo subdividesas en 3 niveli: en l'infra nivelo judikesas en unesma instanco minora delikti e civila od administrala litiji; en la duesma instanco (korti) judikesas rekursi kontre decidi del unesma instanco; en la Supra tribunalo, konsistanta ek 1 judiciisto-prezidanto e plusa 8 altra judiciisti judicias temi civili, kriminali ed administrali. La Supera Konsilistaro dil Yusteso vigilas la nedependo e korekta funcionado di la judiciala sistemo. Fine, existas Tribunalo Konstitucala, qua interpretas la konstituco di Andora, e se nova legi obedias konstitucala principi.
GeografioRedaktar
Malgre la mikreso dil lando, ol esas montoza e la klimato varias inter diversa parti, pro ke ula parti esas basa ed altri esas alta.
La precipua rivero di la lando esas Gran Valira, qua debushas an la fluvo Ebro, en Hispania. Ol havas mikra enfluanti qui naskas en Andorana teritorio.
EkonomioRedaktar
| Precipua artiklo: Ekonomio di Andora |
Andora ne havas propra monetaro ed, ante arivo dil "Euro", ol uzis ambe Franca e Hispana pekunio. Nur dum kurta periodo uzesis propra Andorana pekunio, pro Hispana interna milito.
DemografioRedaktar
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Andora havis 85 708 habitanti. Segun etnio, esis 48,8% esas Andorani, 25,1% Hispani, 12% Portugalani, 4,4% Franci, e 9,7% altri.[2] En 1900, esis nur 5.000 habitanti.
La linguo oficala esas Kataluniana. Altra lingui parolata esas Franca, Hispana e Portugalana.[2]
La maxim praktikata religio esas katolikismo.[2]
KulturoRedaktar
La linguo oficala esas Kataluniana, ma Hispana e Franca lingui anke uzesas. Exemple, puero povas parolar forsan Kataluniane en la hemo, France en skolo e Hispane kun amiki.
Esis, e forsan ankore esas du postala servi qui havas aparta postoficeyi ed aparta postbuxi, e qui emisas du aparta sorti di postmarki por Andora. Por sendar postajo interne, de un loko ad altra en la lando, on pagas nulo.
ReferiRedaktar
- ↑ Population on 1 January. Eurostat. URL vidita ye la 22ma di julio 2019.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Europe::Andorra - The World Factbook. CIA. URL vidita ye la 23/07/2019 18:07:38.
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Norda Macedonia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |