Amsterdam
| Amsterdam | ||
| ||
| Kelk imaji pri Amsterdam. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Nederlando
| |
| Regiono: | -2 | |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 52°22'N | |
| Longitudo: | 04°54'E | |
| Surfaco: | 219,32 km² | |
| Habitanti: | 859 732 (2018) | |
| Denseso di habitantaro: | 5187 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 (UTC+2 dum la somero) | |
| Urbestro: | Femke Halsema | |
Mapo:
| ||
.svg)
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.amsterdam.nl | ||
Amsterdam esas l'oficala chef-urbo di Nederlando. Segun statistiki dil yaro 2018 ol havis 859 732 habitanti. Lua tota surfaco esas 219,32 km², di qui 165,76 km² esas lando e 53,56 km² kovresas per aquo. Lua metropolala regiono havas cirkume 1,5 milion habitanti.
L'urbo esas la chef-urbo di Nederlando ma ne la guvernerial urbo, qua esas Den Haag.
Amsterdam konstruktesis sur marshatra sulo. L'urbo havas nombroza kanali, qui precipue exkavesis dum l' "Ora Yarcento" (17ma yarcento), kande Amsterdam, kom chefurbo di la Republiko Nederlandana, juis granda prospero ekonomiala. Nun, ol havas un ek la maxim granda historiala centri de Europa.
L'urbo esis eventeyo por la Somerala Olimpiala Ludi en 1928.
Historio
redaktar.jpg)
Amsterdam komencis dum la 13ma yarcento kom pesk-vilajo. Ol nomizesis segun barilo konstruktita en 1240 en l'ekireyo dil rivero Amstel.
Amsterdam mencionesis en dokumento de la 27ma di oktobro 1275, kom Amstelledamme. En ca dokumento, Floris la 5ma komto di Holando grantis a peskisti en la vicinajo dispenso de pas-taxi. En 1306, lua katedralo (Ouda Kerke, "anciena kirko") konsekracesis.
Dum la 16ma yarcento eventis konflikti di Nederlandani kontre la rejulo Felipe la 2ma di Hispania. Pos milito qua duris dum 80 yari, Nederlando fine divenis nedependanta de Hispana imperio. Multa judi de Hispania e Portugal, ed anke protestanta komercisti de Antwerpen e hugenoti de Francia refujis en Amsterdam.
La fino dil 19ma yarcento nominezas kelkafoye la "duesma ora epoko". Nova muzei, la ferovoyala staciono e la koncerto-salono Concertgebouw konstruktesis. La Nord-Mara Kanalo, qua konektas Amsterdam a la Norda Maro ye IJmuiden, apertesis ye la 1ma di novembro 1876 dal rejulo Willem la 3ma. La kanalo Merwede (Merwedekanaal) inauguresis en 1892. Amba kanali plugrandigis la komerco dil urbo kun altra urbi de Europa e de la mondo.
Ante komencar l'unesma mondomilito l'urbo subisis nova expanso, e nova suburbi konstruktesis. Dum la milito Nederlando restis neutra, tamen la habitantaro subisis famino e manko di kombustivi por kalefacto. En 1916 la vicina urbi Durgerdam, Holysloot, Zunderdorp e Schellingwoude subisis severa inundado, ed ye la 1ma di januaro 1921 li anexesis ad Amsterdam.
Dum la duesma mondomilito Nederlando invadesis dal Germani, qui prenis kontrolo di la lando pos 5 dii. Kelka civitani celis Judi, e pro to li riskis sua vivo. Cirkume 100 000 Judi Nederlandana, di qui 60 000 de Amsterdam, sendesis a koncentreyi, inkluzite Anne Frank qua mortis che la koncentreyo Bergen-Belsen. Kande la milito finis, la nutrivi e la fueli esis skarsa e la komuniki kun altra regioni de la lando paneis. Multa habitanti diplasis su a rurala regioni serchante nutrivi. Multa arbori del urbo tranchesis por furnisar ligno.
Kande la kaoso pos milito finis l'urbo itere komencis kreskar. Nova quarteri, exemple Osdorp, Slotervaart, Slotermeer e Geuzenveld, konstruktesis kun granda parki publika ed ampla libera arei. La nova edifici havis ampla chambri, gardeni e balkoni. La demando por komercala edifici e por nova stradi anke augmentis. L'automobili divenis acensebla por la maxim multa personi.
En 1977 inauguresis lineo di metroo inter la suburbo Bijlmer e la centro di Amsterdam. Por expansar l'urbo bezonesis demolisar multa anciena strukturi, note en l'anciena Juda quartero. Stradi quale Jodenbreestraat larjigesis e la maxim multa domi demolisesis. Dum la kulmino di la demolisi, komencis furioza protesti (Nieuwmarktrellen) kontre la destrukto dil imobli. Konseque, la demolisi haltesis, la projetita expresa choseo nulatempe konstruktesis, nur 1 lineo di metroo kompleteskis e poka stradi larjigesis. Dume, granda privata organizuri fondesis por restaurar la centro dil urbo, exemple Stadsherstel Amsterdam. La centrala quartero nun esas protektata areo. Multa ek lua edifici nun esas monumenti, ed en 2010 la quartero Grachtengordel, cirkondata per tri cirkoncentra kanali, deklaresis Mondala Patrimonio dal Homaro da UNESCO.
Dum la komenco dil 21ma yarcento Amsterdam atraktis multa turisti: de 2012 til 2015 la nombro di viziteri augmentis de 10 milion ti 17 milion personi. La butiki dil centro modifikesis por atraktar turisti e la preci dil imobli en ta regiono augmentis multe. Do, rezidar en la centro dil urbo divenis chera por lua habitanti.
Pos 2014 l'emfazo di la publika administro lokala esas la regenero e rinovigo di quarteri, note en arei vicina a lua centro, exemple la quartero Frederik Hendrikbuurt.
La 7ma di novembro 2024 suporteri di futbal-klubo Makabi Tel Aviv FK violente atakesis da anti-Israelaktivisti pos konkurso kontre AFK Ajax. L'ataki e sedicii klasifikesis quale 'antisemidismo'[1].
Geografio
redaktar
Frans Koppelaar.
La reliefo di Amsterdam esas plana, jacanta mezavalore 2 metri sub la marala nivelo. L'urbo konsistas ek cirkume 90 insuleti, qui ligesas per plu kam 1200 ponti. Ol havas plu kam 100 kilometri di kanali. Pro to ol surnomizesis "Venezia de la Nordo". La fluvio Amstel konektas la kanali al anciena bayo IJ. La Nord-Mara Kanalo, apertita en 1876 dal rejulo Willem la 3ma esas longa de 25 km. La konstruktado dil kanalo, intencita por navi e la plubonigo dil komerco kun la portuo di Amsterdam, komencis en 1865. La larjeso di la kanalo lor esis 27 m e la profundeso esis 7 m; la kanalo pose plugrandigesis multafoye.
La klimato dil urbo esas oceanala (Cfb segun la klimatala klasifikuro da Köppen) kun forta influo de la Norda maro e de westala venti. Ambe la someri e la vintri havas moderema temperaturi, tamen povas eventar pruini kande nordala od estala venti frapas l'urbo. La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 17,6°C, dum ke la mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas 3,4°C.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 838,2 mm, e la maxim pluvoza monato esas oktobro, kun mezavalore 89,6 mm.
Transporto
redaktar
Pri publika transporto, Amsterdam nun havas 5 linei di metroo* kun entote 52,2 km e 58 stacioni. La 5ma lineo kompleteskis ye la 21ma di julio 2018.[2] La linei servas Amsterdam e la vicina urbi Amstelveen, Diemen e Ouder-Amstel. L'unesma lineo inauguresis en 1977, sub protesti pro la demoliso di multa historiala edifici. Ultre la metroo, l'urbo havas 16 linei di tramveturi, kun entote 200 km e 200 vehili. L'unesma lineo, tirata per kavali, inauguresis en 1875.
La kanali di Amsterdam uzabas por transporto tra l'urbo, ed anke por kontrolar l'inundadi ed, antee, anke kom defenso, kun digi e foseti qui kontrolis la fluo dil aqui. La konstrukto di la kanali komencis en 1613, tamen l'originala projeto-skisuri desaparis.
Amsterdam havas 10 ferovoyala stacioni di qui departas treni qui ligas ol ad altra Nederlandana urbi ed ank altra landi. La maxim granda ek li esas Amsterdam Centraal. Existas regulala treno-servadi vers Austria, Bielorusia, Belgia, Chekia, Dania, Francia, Germania, Hungaria, Polonia, Rusia, Suisia e l'Unionita Rejio.
,_Netherlands_PP1151308482.jpg)
L'aeroportuo Schiphol distas min kam 20 minuti per treno de la centrala ferovoyala staciono di Amsterdam. Schiphol esas la maxim granda aeroportuo di Nederlando, la 3ma maxim granda aeroportuo di Europa e la 14ma maxim granda de la mondo. Omnayare, cirkume 68 milion veheri uzas ol. Ol jacas 4 metri infre la marala nivelo.
En 2013, existis cirkume 1,2 milion bicikli en Amsterdam - plu kam 1 biciklo per habitanto. L'urbo havas 400 kilometri di biciklo-voyi e lua reliefo esas plana. To stimulas l'uzo di bicikli kom transporto-moyeno.
En 1932 existis l'intenco pri transformar Amsterdam en koncentro-punto por Nederlandana chosei, la "kilometro zero", de ube departus 8 chosei por rapida trafiko. Kande komencis la duesma mondomilito la projeti interuptesis, e nur la chosei A1, A3 ed A4 departas de Amsterdam. La chosei A8 ed A10 konstruktesis inauguresis erste en 1974, kontre ke la projeto di la choseo A3 abrogesis en 1970. Ultre A1, A2, A4 ed A8, du expresa chosei (A7 ed A6) iras til Amsterdam.
Turismo
redaktar
Amsterdam esas un ek la maxim populara turistala destini en Europa. Omnayare ol recevas 4,63 milion internaciona viziteri, sen inkluzar 16 milion personi qui facas 1-dia vizito.[3] La quanto di viziteri kreskabas kontinue de la pasinta yardeko. Du triimi ek lua hoteli jacas en lua centrala quartero. Hoteli kun 4 o 5 steli reprezentas cirkume 42% de la liti del urbo. La maxim multa (74%) turisti venas de altra Europana landi. La kanali di Amsterdam nun esas multe vizitata dal turisti.
Un ek la precipua atraktivi del urbo esas la "reda-lumo distrikto", la quartero Wallen, anke konocata kom Walletjes o Rosse Buurt, ube legaligata prostitucado eventas.[4] En ca quartero ank existas kafeerii qui vendas kanabo legale.
La muzeo maxim konocata del urbo esas Rijksmuseum,[4] la nacionala muzeo di Nederlando. Inaugurita en 1885, ol havas plu kam 1 milion objekti, e la maxim granda kolekturo di klasika pikturi Nederlandana, exemple verki da Rembrandt van Rijn, Bartholomeus van der Helst, Johannes Vermeer, Frans Hals, Ferdinand Bol, Albert Cuyp, Jacob van Ruisdael e Paulus Potter. En 2013, Rijksmuseum recevis 2,2 milion viziteri.
.jpg)
Vincent van Gogh rezidis en la urbo, e havas muzeo dedikata a lua verki, en moderna edifico an la centrala quartero, qua gastigas cirkume 200 pikturi dal artisto.[4] La Muzeo van Gogh esas la 2ma maxim vizitata de Amsterdam, e recevas 1,4 milion viziteri omnayare.
La muzeo Stedelijk gastigas moderna e nuntempala pikturi, exemple verki da George Hendrik Breitner, Paul Cézanne, Jean-Baptiste-Camille Corot, Gustave Courbet, Vincent van Gogh, e Johan Jongkind.[5]
L'anciena kirko, Oude Kerk, fondesis en 1213 e havas Santa Nikolaus kom lua patrono-santo. Ol jacas an la quartero De Wallen.[4]
La parko Vondelpark apertesis en 1865, e recevas cirkume 10 milion viziteri omnayare. Lua nomo homajas Nederlandana poeto Joost van den Vondel.
Begijnhof esas grupo di domi konstruktita cirkum placeto dum la 17ma e la 18ma yarcenti, formacanta quieta zono ube rezideri e viziteri povas laxigar sua menti.[4]
Referi
redaktar- ↑ https://www.nu.nl/binnenland/6334681/halsema-woedend-na-gitzwarte-nacht-in-amsterdam-staan-er-niet-goed-op.html
- ↑ Network - GVB - Publikigita da Gemeentelijk Vervoerbedrijf. URL vidita ye 14ma di decembro 2014.
- ↑ Key Figures Amsterdam 2009: Tourism - Publikigita da City of Amsterdam Department for Research and Statistics. Dato di publikigo: 2009. URL vidita ye 30ma di septembro 2009.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Os 10 principais pontos turísticos de Amsterdam - Publikigita da Conexão Amsterdam. URL vidita ye 22ma di marto 2019.
- ↑ Jan, van Adrichem:Stedelijk Collection Reflections. Publikigita da nai010 publishers. Loko di publikigo: Rotterdam. Dato di publikigo: 2012. Pagino/pagini: 21–36.