Historio di Centrafrika

Homala koloniigo en la nuna Centrafrika komencis cirkume 10 mil yari ante nun, kande l'expanso dil dezerto Sahara ekpulsis populi chaseri-rekolieri adsude, vers la regiono Sahel.^[1] Ca socii komencis developar agrokultivo dum neolitiko, e kultivis inyamo, pose milyeto e sorgumo.

Inter 1000 aK e la yaro 1000 populi qua parolis lingui Ubangiana expansis este tra la teritorio di la nuna Centrafrika. Dum la sama epoko, populi bantua-parolanti migris ed establisis su sud-weste de la regiono. Ante la 19ma yarcento la habitantaro di la regiono vivis sude de la expanso-lineo di islamo, e havis poka kontakti kun Mohamedana populi. Erste dum ta epoko la religio islamala komencis expansar, pro la komercala kontakti inter la du regioni dum la komenco dil yarcento. Pos 1850, Araba komercisti di sklavi komencis penetrar la regiono. Li kaptis sklavi ed uzis fluvio Ubangi por atingar la litoro e vendis la sklavi por Amerika. La sklavo-komerco diminutis permanante la habitantaro di Centrafrika.^[2]

Francia establisis kolonio en la rivo dil fluvio Ubangi en 1889 e fondis Bangui. La regiono nomizesis Ubangi-Shari. En 1911, Francia cedis regioni Sangha e Lobaye a Germana imperio, qua okupis ol til l'unesma mondomilito.

En 1925 Franca skriptisto André Gide skribis Voyage au Congo, libro qua deskriptis la pavoriganta konsequantaji di konskriptadi por konstructar la ferovoyo qua ligus Kongo ad Atlantiko. La libro deskriptis detaloze la kruelega traito dal employati de la konstrukto-kompanio kontre Centr-Afrikani.

Dum la yari 1930ma Ubangi-Shari komencis produktar kotono, teo e kafeo, e l'exploto di oro e diamanto komencis en la westo. Chosei konstruktesis por exportacar la produkturi, e kampanio-hospitali instalesis por kombatar dormo-maladeso, transmisata dal musho tsetse.

En septembro 1940 militisti favorebla a Charles de Gaulle prenis kontrolo di Ubangi-Shari, e generalo Philippe Leclerc de Hauteclocque establisis la sideyo di Franca Libera Trupi en Bangui. En 1946 Barthélémy Boganda elektesis per 9 000 voti, kom unesma reprezentero di Centrafrika por la Franca parlamento.

Ye la 1ma di decembro 1958 Ubangi-Shari divenis autonoma regiono, kun Barthélemy Boganda kom chefministro. Ye la 13ma di agosto 1960 Centrafrika nedependanteskis de Francia, e David Dacko divenis lua unesma prezidanto. Dacko guvernis til la 31ma di decembro 1965, kande lora kolonelo Jean-Bédel Bokassa revokis ilu per stato-stroko.

Bokassa uzis la titulo di prezidanto por guvernar de la 1ma di januaro 1966 til la 4ma di decembro 1976. Ca dio, ilu proklamis su imperiestro, kun la titulo Bokassa la 1ma. Lua diktatoreso duris til la 20ma di septembro 1979, kande ilu revokesis de la povo per stato-stroko komandata da David Dacko, qua helpesis da Francia. Dacko guvernis itere la lando til ke stato-stroko sensanga, komandita da André Kolingba, ekpulsis lu ye la 1ma di septembro 1981.

Kolingba guvernis kom militarala diktatoro til 1986, kande ilu prizentis nova konstituco, qua aprobesis per referovoto. Pose, eventis prezidantala elekto, en qua Kolingba elektesis por guvernar de 1986 til 1992.

En 1993 eventis elekti kun la helpo di internaciona komunitato, e Ange-Félix Patassé vinkis. Nova konstituco aprobesis ye la 28ma di decembro 1994. En 2003, malgre suportata da 1000 Libiana soldati, Patassé revokesis per stato-stroko komandita dal generalo François Bozizé.

En 2012 formacesis koalisuro di rebela grupi nomizita Séléka CPSK-CPJP-UFDR, qua komencis interna milito kontre la rejimo di François Bozizé. Ye la 27ma di decembro sam yaro Bozizé demandis internaciona suporto, nome de Usa e de Francia, por luktar kontre la rebeli. Lora prezidanto François Hollande refuzis helpar Bozizé.

Ye la 11ma di januaro 2013, pafo-ceso signatesis en Libreville, Gabon. La rebeli ne pluse demandis la renunco di Bozizé, ma demandis ke lu indikez chefministro de la opozantaro til la 18ma di januaro.^[3] Bozizé aceptis, removis lora chefministro Faustin-Archange Touadéra e nominis Nicolas Tiangaye por l'ofico.

Ye la 24ma di marto 2013, rebeli marchis a Bangui e revokis Bozizé. Michel Djotodia asumis la prezidanteso, e lora chefministro Nicolas Tiangaye pregis helpo dal Unionita Nacioni por sendar paco-trupi. Ye la 31ma di mayo, l'ex-prezidanto Bozizé akuzesis pri incitajo a gentocido e krimini kontre homaro. Violento inter Mohamedani e ne-Mohamedani duris kreskar, e Djotodia esis nehabila por kontrolar la situaciono. Djotodia renuncis la prezidanteso ye la 10ma di januaro 2014, ed exilis su en Benin ye la sequanta dio.

Ye la 23ma di januaro 2014, Catherine Samba-Panza asumis la prezidanteso. En 2015, la guvernerio kontrolis poka regioni ultre la chef-urbo Bangui. Rebela grupo Séléka dissolvesis, ma kelk ek lua ex-membri formacis milici qui komencis luktar l'unu kontre l'altru. L'interna milito duras.

Referi

↑ Autoro: McKenna, Amy. The History of Central and Eastern Africa. Publikigita da The Rosen Publishing Group. Dato di publikigo: 2011.
↑ Culture of Central African Republic - history, people, clothing, women, beliefs, food, family, social, dress. - Autoro: Everyculture.com. URL vidita ye 6ma di aprilo 2013.
↑ Scott, Sayare:Rebel Coalition in Central African Republic Agrees to a Short Cease-Fire Dato di publikigo: 11 January 2013. URL vidita ye 12 January 2013.

Historio di Afrika

[McKenna-1] Autoro: McKenna, Amy. The History of Central and Eastern Africa. Publikigita da The Rosen Publishing Group. Dato di publikigo: 2011.

[2] Culture of Central African Republic - history, people, clothing, women, beliefs, food, family, social, dress. - Autoro: Everyculture.com. URL vidita ye 6ma di aprilo 2013.

[NYT1-3] Scott, Sayare:Rebel Coalition in Central African Republic Agrees to a Short Cease-Fire Dato di publikigo: 11 January 2013. URL vidita ye 12 January 2013.

[1]

[2]

[3]