Vietnam
| Vietnam | ||
| Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam | ||
|
| |
| Standardo di Vietnam | Blazono di Vietnam | |
| Nacionala himno: | ||
| Tiến Quân Ca | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Hanoi | |
| · Habitanti: | 3 977 202 (2003) | |
| Precipua urbo: | Ho Chi Minh urbo 4 850 717 habitanti (2003) | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Vietnamana | |
| Tipo: | Socialista republiko | |
| · Prezidanto: | Võ Thị Ánh Xuân | |
| · Chefministro: | Phạm Minh Chính | |
Surfaco: (65ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 331 690 km² | |
| · Aquo: | 1,3 % | |
Habitanti: (15ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 96 208 984[1] (2019) | |
| · Denseso di habitantaro: | 295 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dong | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | VN
| |
VNM
| ||
704
| ||
| Reto-domeno: | .vn | |
Vietnam esas lando jacanta an sud-estal Azia. Ol havas kom vicini Popul-Republiko Chinia norde, e Laos e Kambodja weste. Este e sude jacas l'Oceano Pacifiko.
Bazala fakti pri Vietnam.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Vietnam |
Homi ja habitis Vietnam dum Paleolitiko. Norde de la lando trovesis fosili dil Homo erectus de 500.000 yari ante nun. Homo sapiens komencis habitar la regiono dum Pleistoceno. Cirkume la yaro 1000 aK la kulturo Đông Sơn prosperis en l'inundebla tereni inter la fluvii Ma e Reda.
La dinastio Hồng Bàng o la reji Hùng judikesas kom l'unesma Vietnamana stato. En 257 aK, la lasta rejulo Hùng vinkesis da Thục Phán, qua unionis du tribui, Lạc Việt e Âu Việt, e proklamis su kom rejulo ("An Dương Vương") di Âu Lạc. En 207 aK, Chiniana generalo Zhao Tuo vinkis Thục Phán e kreis la rejio Nanyue. La dinastio Han, Chiniana, enkorpigis la rejio Nanyue en 111 aK.
Dum lua historio, multa konflikti eventis inter dominacinta dinastii de la nordo e de la sudo di nuna Vietnam, nome la konflikti inter dinastii Mạc e Lê, ed inter dinastii Trịnh e Nguyễn. Dum la yaro 1778, fratuli Tây Sơn vinkis dinastii Trịnh e Nguyễn e komencis rejio qua duris til 1802.
De 1859 til 1885 Francia pokope okupis la regiono, e kreis tale nomizita Franca Indochinia. Westala instrukto developesis, e kristanismo propagesis en granda parto di Vietnamala socio.
En 1941 Japonia okupis Indochinia. Kom rezulto, Viet Minh, komunista grupo komandita da Ho Chi Minh, komencis militeto kontre Japoniani. Japonian duris okupar la regiono til finar la duesma mondomilito, en 1945.
Vietnam nedependanteskis de Francia ye la 2ma di septembro 1945. Francia ne aceptis to, e komencis milito qua duris til la 1ma di agosto 1954, kande Francia vinkesis ed agnoskis la nedependo Vietnamana. La lando dividesis en Nord-Vietnam - kun chefurbo en Hanoi - e Sud-Vietnam, kun chefurbo en Saigon (nune Ho Chi Minh urbo). Popul-Republiko Chinia komencis helpar Nord-Vietnam en 1949 por transformar Viet Minh en reguloza armeo. De 1953 til 1956 Nord-Vietnam adoptis agrala reformo por ridistributar landi inter rurani.
| Precipua artiklo: Nord-Vietnam |
| Precipua artiklo: Sud-Vietnam |
| Precipua artiklo: Milito di Vietnam |
Pos la milito di Vietnam, Vietnamana komunisti proskriptis altra partisi, arestis civila servinti e militestri de Sud-Vietnam e sendis li a koncentreyi por ri-eduko. En 1978, Vietnam invadis Kambodja e komencis Kambodjana-Vietnamana milito.
En 1986 Komunista Partiso di Vietnam inkulkis ekonomiala reformi konocata kom Đổi Mới (rinovigo) qua kreis libera merkato. Ta reformi duktesis da Nguyễn Văn Linh, lor la chef-sekretario di komunista partiso di Vietnam. Malgre la reformo, stato duris kontrolar strategiala sektori, e lua autoritato ne modifikesis. Kom rezulto di Đổi Mới, l'ekonomiala produktado di agrokultivo ed industrio kreskis rapide dum la sequanta yari.
Politiko
redaktar
La nuna konstituco aprobesis en 2013. Segun ol, Vietnam esas socialista e parlamentala republiko kun singla legala partiso: Komunista Partiso di Vietnam.
L'exekutiva povo konsistas ek la prezidanto, qua esas chefo di stato di la lando ed elektesas da la Nacional Asemblitaro por servar 5 yari, la chefministro, qua esas la chefo di guvernerio ed ank elektesas dal Nacional Asemblitaro, kun antea indiko dal prezidanto. La prezidanto povas rielektesar admaxime du foyi.
La legifantaro konsistas ek singla chambra parlamento, o Nacional Asemblitaro (Quốc hội Việt Nam) kun 500 membri, di qui nun 458 apartenas a Komunista partiso di Vietnam. La 500 membri dil parlamento elektesas direte dal populo por 4-yara periodo.
La judiciala povo konsistas ek la Supera Korto dil Populo di Vietnam, qua esas la maxim alta apelo-korto di Vietnam, provincala korti e lokala korti. Ank existas militala korti, por krimini koncernanta l'armei Vietnamana.
Geografio
redaktar
Havanta 331 690 km², la teritorio di Vietnam esas plu granda kam olta di Italia e Nova-Mexikia, ed esas simila en extenso ad olta di Germania. La lando havas entote 4639 km di terala frontieri kun lua vicini, e 3444 km di litoro. La transversa disto en la punto maxim streta di lua teritorio, an la provinco Quảng Bình, inter Laos e la litoro, esas nur 50 kilometri.
La topografio konsistas ek monti e monteti, qui kovras plu kam 40% de Vietnamana teritorio. La maxim alta monto, Phan Xi Păng, havas 3 143 metri di altitudo. La maxim importanta fluvii esas Reda fluvio e Mekong. La fluvio Đồng Nai, longa de 586 kilometri, esas la maxim longa fluvio qua fluas komplete en Vietnamana teritorio. La delto di Reda fluvio, kovranta 15.000 km², esas min vasta kam la delto di Mekong, qua kovras cirkume 40 mil km². Tamen, la valo dil Reda fluvio esas plu populizita. La nuna delto dil Mekong, olima bayo de la gulfo di Tonkin, kovresis dum yarmili per aluvionala depozaji. Basa regioni, inkluzite la delti dil Mekong e dil Reda fluvio, reprezentas 20% de la tota surfaco di Vietnam, ed esas zoni vundebla a la levo di marala nivelo pro klimatala chanji.
Pro diferi di latitudo ed influi de la reliefo, la klimato di Vietnam varias segun regiono. Norde, ol esas subtropikala kun quar sezoni, moderema vintri e varma someri. Dum la vintro o sezono sika, ordinare de novembro til aprilo, la venti de musono suflas denordeste, alonge la litoro di Chinia, ed adportas multa humideso, qua superiras 84% dum tota yaro. En du regioni la klimato esas temperema pro influo dil altitudo, Sa Pa, e Da Lat. En Sa Pa enrejistresis la maxim kolda temperaturo de la historio di Vietnam, −6.1°C, en 1974. Centre e sude de la lando la klimato influesas da musono e havas du sezoni, pluvoza e sika. La mezavalora yarala pluvo-quanto varias de 1.200 mm til 3.000 mm segun regiono, e 90% ek la pluvi falas dum somero.
Vietnam havas importanta biodiverseso: on kalkulas ke cirkume 16% de mondala speci vivas ibe. Entote, 15 986 speci di planti katalogizesis ibe, di qui 10% esas endemika. Pri animali, 260 speci di repteri, 120 speci di amfibii, 840 speci di uceli e 310 speci di mamiferi trovesas ibe, di qui 100 speci di uceli e 78 speci di mamiferi esas endemika.
Ekonomio
redaktar.jpg)
| Precipua artiklo: Ekonomio di Vietnam |
Historiale, l'ekonomio di Vietnam dependis del agrokultivo, nome rizo. La milito di Vietnam destruktis multe la substrukturi di la lando. Kun l'adopto di komunista rejimo en tota lando pos l'unigo en 1975, Vietnam adoptis kolektivajo di farmeyi e fabrikeyi. En 1986, la 6ma Kongreso di la Komunista Partiso adoptis la nomizita Doi Moi, ekonomial aperturo al ekonomio di merkato.
Vietnam membreskis la Mondal Organizuro pri Komerco en 2007. L'ekonomio di la lando havis un ek la maxim granda kresko del mondo dum la pasinta yardeko.[2]
Turismo kreskis forte dum recenta yari. En 2009, la lando recevis 3,77 milion turisti.[3] La guvernerio e la privata entraprezi kolokas kapitalo en rivala regioni por plubonigar turistala substrukturi.
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Vietnam havis 104 799 124 habitanti. La guvernerio agnoskas l'existo di 54 etniala grupi en la lando. La maxim multa habitanti - 85,3% - apartenas al etnio Kinh (anke nomizita Viet). Altra grupi esis Tay (1,9%), Thai (1,9%), Muong (1,5%), Kmer (1,4%), Mong (1,4%), Nung (1,1%), e la cetera 5,5% apartenis ad altra etnii, segun la kontado di 2019.[4]
La linguo oficala esas Vietnamana. Altra lingui parolata esas l'Angla, qua docesas en skoli. Kelka habitanti anke parolas Franca, Chiniana e Kmer. Altra lingui Mon-Kmer e Malayo-Polineziana parolesas en montoza regioni.[4]
La procento di habitantaro segun religio esas: katoliki 6,6%, Budisti 5,8%, Protestanti 1%, altri 0,8%, e 86,3% praktikas nula religio.[4]
| La 10 maxim granda urbi di Vietnam (2019) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
| 1ma | Ho-Chi-Minh-urbo | 8 993 082 | |
| 2ma | Hanoi | 8 053 663 | |
| 3ma | Haiphong | 2 028 514 | |
| 4ma | Cần Thơ | 1 235 171 | |
| 5ma | Da Nang | 1 134 310 | |
| 6ma | Biên Hòa | 1 055 414 | |
| 7ma | Thủ Đức | 1 013 795 | |
| 8ma | Huế | 652 572 | |
| 9ma | Thuận An | 508 433 | |
| 10ma | Hải Dương | 508 190 | |
| Fonto: [1] | |||
Kulturo
redaktar
Vietnamana kulturo influesis precipue da Chinia. Pos la vinko di socialismo, la kulturo influesis da socialista landi, e dum kelka yari la precipua influi originis de Sovietia, Popul-Republiko Chinia e Kuba. Nun ol recevas kulturala influi de sud-estal Azia, Europa ed Usa. Vietnam agnoskas l'existo di 54 etniala grupi, singla ek li havanta sua propra kulturo.
La lando oficale agnoskas 11 vakancodii, inkluzite westala Nov-yaro (1ma di januaro), Vietnamana nov-yaro o Tết (kande celebresas l'arivo di la printempo), la festivalo dil templo de la reji Hùng (qua eventas dum la 10ma dio de la 3ma lunala monato), edc.
Literaturo
redaktarLa linguo Vietnamana skribesas per latina alfabeto. Lua literaturo developis dum yarcenti, ed inter la maxim importanta skriptisti esas Nguyễn Trãi (15ma yarcento) Trần Hưng Đạo (13ma yarcento), Trần Hưng Đạo (18ma e 19ma yarcenti) e la poeto Nguyễn Gia Thiều. Inter la moderna (20ma yarcento til nun) Vietnamana skriptisti esas Trần Trọng Kim, Vũ Trọng Phụng, e la poeti Tản Đà e Hàn Mặc Tử.
Sporti
redaktar
Lukti Vovinam, kim ke bình định esas dissemata en la lando. Pri kolektiva sporto, futbalo esas la maxim populara. La futbalo-esquado Vietnamana ganis la futbalo-konkurso di ASEAN du foyi, en 2008 ed en 2018. La feminala esquado pri futbalo esas plu multe sucesoza kam la virala, ed esis 8-foye vinkanto di la Sud-Estal Aziana Ludi.
Vietnam partoprenabas l'Olimpiala Ludi depos 1952. Altra populara sporti esas badmintono, teniso, volebalo, ping-pong e shakoludo.
Referi
redaktar- ↑ 1,0 1,1 Completed Results of the 2019 Viet Nam Population and Housing Census - Autoro: General Statistics Office - Tổng cục Thống kê. URL vidita ye 28ma di agosto 2023. Idiomo: Vietnamana ed Angla.
- ↑ Vietnam's new-look economy bbc.co.uk
- ↑ "Vietnamtourist"
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Vietnam - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 28ma di agosto 2023.