Porto-Riko
Porto-Riko esas arkipelago e teritorio neenkorpigata ad Usa, che Karibia, distanta cirkume 1600 km sud-este de Miami, Florida. Lua chef-urbo e maxim populoza urbo esas San Juan.
Commonwealth of Puerto Rico
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bazala fakti pri Porto-Riko.
Historio Redaktar
La maxim anciena populo konocata qua habitis Porto-Riko esis l'aborijeni Ortoiroid, chaseri e peskeri qui ekmigris de Sud-Amerika e, segun kelka inquestisti, arivis ibe cirkume 4.000 yari ante nun. De la 7ma til la 11ma yarcento pos Kristo, la kulturo Taíno prosperis ibe, e divenis dominacanta cirkume la yaro 1000. Kande Cristoforo Colombo arivis a Porto-Riko ye la 19ma di novembro 1493 dum lua duesma voyajo ad Amerika, l'insulo habitesis da le Taíno, qui nomizis ol Borikén. Colombo nomizis ol isla San Juan Bautista, homaje Santa Ioannes la Baptero.
En 1508, Hispana lietnanto Juan Ponce de León fondis Caparra, l'unesma Hispana kolonieto en la regiono, e divenis lua unesma guberniestro. Hispani probis sklavigar le Taíno por kultivar tereni sensucese, nam multi mortis pro morbi adportita dal Hispani. En 1520, Karolus la 1ma di Hispania lansis rejala dekreto qua emancipis transvivinta Taíno. Dum ta epoko, Afrikana sklavi ja adportesis, tamen en quanti inferiora a vicina kolonii en Kuba, Hispaniola o Guadelupa, ja plu prosperoza.
En 1595, Francis Drake probis invadar San-Juan kun 2500 soldati en 27 navi, sensucese. En 1625, pos lernir pri la falio di Drake, Nederlandano Boudewijn Hendricksz probis atakar l'urbo. Nederlandani okupis la portuo, e pose siejis e brulis la vilajo. Tamen, la defenseri sucesis ekpulsar Nederlandani ye la 2ma di novenbro ta yaro. Fine, Hispani decidis projetar la urbo por faciligar lua defenso.
De la fino dil 16ma til la komenco dil 17ma yarcento, Hispani koncentris atento en lia prosperoza kolonii en kontinental Amerika, ma pos ke Bourbon-dinastio asumis la povo en Hispania la prospero dil insulo augmentis, e nova urbi fondesis. Dum la fino dil 18ma yarcento, navi de altra landi komencis arivar a la kolonio por vendar sklavi kambie sukro e kafeo produktita en la insulo.
En 1898 eventis Hispana-Usana milito. Usa recevis la teritorio en 1899. En 1900, kreesis civila administrado, qua remplasis la militarala guvernerio kreita pos l'okupado. En 1917, tale nomizita "lego Jones" donis l'Usana civitaneso a Portorikani. En 1946, la preso por donar yuri a Portorikani komencis efikeskar, kande lora prezidanto Harry Truman nominis Jesús Toribio Piñero Jiménez, naskinta en l'insulo, kom guberniestro.
Politiko Redaktar
_(cropped).jpg)
Omna guvernala povi en Porto-Riko delegesas da Usana kongreso. La guverno subdividesas en 3 povi. L'exekutiva povo chefesas dal guvernisto, qua elektesas dal populo por 4-yara mandato. La legifala povo konsistas ek Legifal Asemblo kun du chambri: Senato e Domo di Reprezentanti. La Senato havas 27 membri, de qui 16 elektesas en la 8 distrikti (2 po distrikto), ed 11 elektesas da tota habitantaro. La Domo di Reprezentanti havas 51 membri, de qui 40 elektesas en la 8 distrikti, e la cetera elektesas kun voti de tota habitantaro.
La chefo di judiciala povo esas la chef-judiciisto, e la membri de judiciala povo nominesas dal guvernisto, koncilita e konsentita dal Senato.
Geografio Redaktar
Porto-Riko konsistas ek la precipua insulo, Porto-Riko, ed altra mikra insuli: Vieques (348,15 km² e 9 106 habitanti en 2000), Culebra, Mona, Desecheo, e Caja de Muertos. La maxim alta monto jacas an l'insulo Porto-Riko: Cerro de Punta, kun 1336 metri di altitudo.
Ekonomio Redaktar
| Precipua artiklo: Ekonomio di Porto-Riko |
Kemiala industrio e turismo esas importanta ekonomial agadi dil insulo.
Referi Redaktar
- ↑ "Table 2. Resident Population for the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 2020 Census" (PDF). - Publikigita da United States Census Bureau. URL vidita ye 1ma di junio 2023.
| Suverena stati e Nesuverena teritorii che Karibia |
|---|
| Antigua e Barbuda | Bahama | Barbados | Dominika | Dominikana Republiko | Grenada | Haiti | Jamaika | Kuba | Santa Kitts e Nevis | Santa Lucia | Santa Vincent e Grenadini | Trinidad e Tobago |
| Nesuverena teritorii: Anguila | Aruba | Virgin Insuli Britaniana | Guadelupa | Insuli Kaiman | Kuracao | Martinik | Montserrat | Navassa | Porto-Riko | Sint Maarten | Insuli Turks e Kaikos | Virgin Insuli Usana |
| Anciena Nederlandan Antili, nun parto de Nederlando: Bonaire | Saba | Sint Eustatius |