Historio di Nova-Zelando

L'unesma habitanti di Nova-Zelando, le Maori, arivis en l'arkipelago inter la 9ma e la 14ma yarcenti pos Kristo. L'unesma Europano qua arivis ibe esis Nederlandan explorero Abel Tasman en 1642.

Detalo di mapo de 1657 montras la westala rivo di Nova-Zelando.

Kapitano James Cook.

L'unesma Britaniano esis James Cook, qua arivis al insuli en 1769. Britaniana misionisti komecis arivar e konvertar le Maori dum la 19ma yarcento. En 1839, kapitano William Hobson sendesis da Britaniani por persuadar le Maori aceptar Britaniana suvereneso. Ye la 6ma di februaro 1840, Britaniana suvereneso agnoskesis sur la teritorio, tra la pakto di Waitangi.

Pro la granda disto inter Britania e Nova-Zelando, l'unesma farmisti produktis preske omna vari quin li bezonis. Tamen, pos la yari 1840a, Nova-Zelandani komencis exportacar granda quanto di lano por texo-fabrikerii en Anglia. En 1852, pos demando de Britaniana koloniigisti, l'Unionita Rejio aprobis lego qua kreis reprezentiva administrado por Nova-Zelando. Lua unesma elektita parlamento kunsidis ye la 24ma di mayo 1854. En 1861 deskovresis oro en Otago, ed en 1865 ol deskovresis en Westland. To atraktis nova koloniigisti, e la habitantaro kreskis de 71 000 personi en 1859 til 164 000 en 1863. En 1893, Nova-Zelando divenis l'unesma stato qua grantis voto-yuro por mulieri.

Nova-Zelando nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 26ma di septembro 1907. En 1947, la lando adoptis la statuto di Westminster, qua deklaras ke la lando esas rejio nedependanta, membro de la Commonwealth.

Nova-Zelandana soldati dum l'unesma mondomilito.

Nova-Zelando suportis Unionita Rejio dum l'Unesma e la Duesma mondomiliti. Tamen, en 1947 ol aprobis Westminster-statuto, qua konfirmis ke Britaniana parlamento ne pluse povis legifar pri Nova-Zelando sen konsento di Nova-Zelandana parlamento. Ye la 1ma di septembro 1951, ensemble kun Usa ed Australia, la lando membreskis defenso-pakto ANZUS. Anke pos la duesma mondomilito, le Maori komencis abandonar lua tradicionala regioni ed ekmigrar al urbi. Li komencis revendikar l'uzo di Maori-linguo, qua divenis oficala en 1987, ensemble kun l'Angla.

La lando kreskis rapide pos la duesma mondomilito, ma kande Unionita Rejio eniris l'Europana Ekonomiala Komunitato en 1973, ol perdis granda parto de lua precipua merkato. La lando anke subisis l'efekti de la mondala petrolo-krizo di 1973, pos l'augmento di internaciona preci di petrolo. Robert Muldoon, chefministro de 1975 til 1984, probis konfrontar ca krizo, exemple tra augmento di salario por la retretinti. Pose, en 1982, lu signatis pakto por plufortigar komercala relati kun Australia. En 1986, aprobesis modifiko en la konstituco, qua revokis l'antea Konstitucala Akto di 1852 e Westminster-statuto. Dum la yari 1980a, la lando anke decidis abandonar defenso-pakto ANZUS, e proskriptar l'eniro di nukleara armi en lua teritorio.

En 1999, Helen Clark divenis chefministrino di Nova-Zelando, e guvernis til 2008. Dum elua guvernisteso, la kresko ekonomiala e samatempe l'ecesajo di la publika revenui kompare publika spensi mantenesis. Dum la 21ma yarcento, turismo divenis importanta revenuo-fonto por Nova-Zelando. Samatempe, ultre la tradicionala exportaci di karno, lakturi e lano, la lando komencis anke exportacar frukti, vino e ligno. En 2008, partiso National Party vinkis l'elekti, e John Phillip Key divenis chefministro. Ilua administrado koincidis kun la komenco di granda ekonomiala krizo. En februaro 2011, eventis violentoza ter-tremo en Christchurch, la 3ma maxim populoza urbo di la lando, qua produktis 185 morti ed afektis multe l'ekonomio di la lando.

Ye la 15ma di marto 2019, solitara teroristo atakis du moskei dum la pregi di venerdio, mortiganta 51 personi e vundanta plusa 40 homi. La teroristo transmisis imaji pri l'atako tra interreto. Lora chefministrino Jacinda Ardern referis l'atako kom "un ek la maxim obskura dii di Nova-Zelando", ed ultre suporto a Mohamedana komunitato, el anke kampaniis pri proskripto di mi-automata fusili.