Historio di Laos
Moderna homi ja habitis la valo dil fluvio Mekong en nuna Laos dum la fino di Pleistoceno e komenco di Holoceno. En 2009 anciena kranio, datizita de 46,000 til 63,000 yari ante nun trovesis en la kaverno Tam Pa Ling, en la nordo di Laos.
La maxim anciena konocita informo pri la populo Lao konocesas kom la "legi di Khun Boron", de la 9ma yarcento. La historio docata en skoli mencionas ke la rejio di Lan Xang fondesis en la regiono di nuna Laos dum la 14ma yarcento. Ta rejio duris til la 18ma yarcento.
Franciana protektorato
redaktar
Franciana interesti en Laos komencis kun exploro-misioni komandita da Doudart de Lagree e Francis Garnier en fluvio Mekong dum la yari 1860ma. En 1886 la rejulo di Siam permisis a Britaniani havar reprezentero en Chiang Mai. Kontre la kontrolo dal Britaniani en Burma, Francia decidis sendar reprezentero a Luang Prabang, e sendis Auguste Pavie a la regiono. Siam reklamacis la regiono kom lua teritorio, ma pos Franca-Siam-milito Franciana suvereneso en la regiono agnoskesis ed en 1893 Luang Prabang divenis parto di Franciana protektorato en Indochinia.
En 1895 Francia establisis pakto kun Chinia e ganis kontrolo di Luang Namtha e Phongsali. La kontrolo dal Britaniani super Shan stati e dal Franciani super fluvio Mekong augmentis la tensioni inter la du koloniala povi. En 1896 Unionita Rejio e Francia paktis e permisis la kontrolo di Siam super la baseno dil fluvio Chaophraya, dum ke Francia recevis l'urbo Muang Sing.
Kom parto di Franca Indochinia Laos e Kambodja nur konsideresis fonto di kruda materiali e labor-povo por laborar en Vietnam. En 1914 la rejulo dil populo Tai Lü komencis militeto kontre Franca dominaco. Francia sendis tri milital ataki ante supresar la rezisto.
Dum la Duesma mondomilito Laos okupesis da Japonia. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en 1946 Franciani riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio.
Pos nedependo
redaktar
Laos fine divenis nedependanta de Francia en 1954, kom monarkio. Sisavang Vong, monarko di Luang Prabang, divenis lua unesma rejulo.
Laos envolvesis en Vietnam-milito kande Vietkong e Nord-Vietnamana trupi komencis uzar lua teritorio por atakar Sud-Vietnam. Parto di la choseo Ho Chi Minh krucumis lando. Kom respondo, Sud-Vietnamana trupi komencis atakar lua teritorio, ed Usa replikis tra bombardo di Laosana teritorio. Samatempe kom konsequo di ta ataki, komencis interna milito di militeti de Pathet Lao kontre Laosana rejala guvernerio.
En 1968 Nord-Vietnaman armeo lansis atako por helpar Pathet Lao luktar kontre rejal armeo. L'atako rezultis en la fugo di rejala soldati, ma la milito duris kontre kelka Usana soldati, kontre batalioni de Hmong-populo, e kontre Tailandana soldati. La milito nur finis en 1975, kande Pathet Lao vinkis e forcis rejulo Savang Vatthana abdikar ye la 2ma di decembro sam yaro. Laos, sub la guvernerio di Kaysone Phomvihane divenis socialista republiko, sub la nomo "Populala Demokratiala Republiko di Laos".