Santiago, Chili

Santiago, Chili
Kelk imaji pri Santiago
Standardo	Blazono
Lando:	Chili
Regiono:	Metropolala Regiono di Santiago
Informo:
Fondita ye:	12ma di februaro 1541
Fondita da:	Pedro de Valdivia
Latitudo:	33°27'S
Longitudo:	70°40'W
Altitudo:	521 m
Surfaco:	837,89 km²
Habitanti:	6 254 314 (2017)
Denseso di habitantaro:	7308,23 hab./km²
Horala zono:	UTC-4 (somera tempo: UTC-3)
Mapo:
Oficala retosituo:
www.gobiernosantiago.cl

Santiago esas la chef-urbo di Chili e di la metropolala regiono di Santiago. Ol esas la precipua urbala nukleo e la precipua metropolala regiono di la lando. Segun la demografiala kontado di 2017 ol havis 6 254 314 habitanti. Lua tota surfaco esas 867,89 km².

Moderna edifici di Santiago.

Malgre ke Santiago judikesas kom singla urbo, fakte ol konsistas ek adminime 43 komoni e parti de altra 11. Granda parto di la metropolo jacas interne la provinco Santiago, kontre ke kelk altra komoni jacas en la provinci Cordillera, Maipo e Talagante.

L'urbo esas importanta centro financala, industriala, komercala e servadala en Sud-Amerika, quale l'urbi Sao Paulo en Brazilia, e Buenos Aires en Arjentinia. Ol ank esas sideyo di tri importanta universitati: Universidad de Chile - UCh - fondita en 1842, Universidad de Santiago de Chile - Usach - fondita en 1981, e Pontificia Universidad Católica de Chile - PUC - fondita en 1888.

Historio

Pedro de Valdivia fondas Santiago.

Segun arkeologiala restaji, nomada grupi di chaseri e peskeri habitis la regiono di Santiago dum la 10ma yarmilo aK. L'unesma grupi sedentaria establisis su apud la fluvio Mapocho cirkume la yaro 800, e kultivis maizo, potato e fazeolo. Ta grupi submisesis al imperio Inkao de la fino dil 15ma til la komenco dil 16ma yarcento.

Pedro de Valdivia sendesis da Francisco Pizarro a la valo dil fluvio Mapocho en 1540, ube ilu arivis ye la 13ma di decembro ed establisis kontakto kun lokala indijeni. Kande l'indijeni vidis ke Hispana armeo esis plu povoza kam l'Inka, li aceptis helpar Valdivia. Ilu fondis Santiago ye la 12ma di februaro 1541, e nomizis ol segun la Hispana nomo San Iago, homaje al apostolo Santa Iacobus, filiulo de Zebedeo. L'unesma domi konstruktesis de argilo e palio.

Plua monati pose, Valdivia departis adsude por durigar la nomizita "milito di Arauco" kontre le Mapuche. Santiago restis desprotektata, ed atakesis da indijeni komandita da Michimalonco. Tamen, 55 Hispani sucesis vinkar l'atakeri. En 1561 konstruktesis l'unesma katedralo dil urbo.

De la fino dil 16ma til la duimo dil 17ma yarcento, serio di dizastri minacis l'urbo: en 1575 eventis forta ter-tremo, en 1590 eventis epidemio di variolo, en 1608 e 1618 eventis du violentoza inundadi dal Mapocho, e fine en 1647 violentoza ter-tremo produktis 600 morti e plua kam 5.000 plusa homi vundita. Tamen, ta eventi ne impedis la kresko dil urbo, lor chef-urbo di la Generala Kapitanio di Chili.

En 1767 Luis Manuel de Zañartu imperis la konstrukto di la ponto Calicanto, qua ligis Santiago a La Chimba. En 1780 l'arkitekto Italiana Gioacchino Toesca projetis la fasado di la katedralo, la palaco La Moneda e l'artificala kanalo San Carlos, qui inauguresis dum la sequanta yari.

Batalio di Maipú.

Ye la 18ma di septembro 1810 proklamesis l'Unesma Nacionala Uniono di Guverno, fakto qua komencis la nedependo-procedo di Chili. Santiago divenis chef-urbo di la nova naciono, tamen ol duris minacesar pro la kombati qui eventis proxim ol. La liceo Instituto Nacional e la Nacionala Biblioteko kreesis pos 1810, ma klozesis en 1814 pos ke la patrioti vinkesis che la batalio di Rancagua. La royalista guverno duris til 1817, kande l'Armeo dil Andi vinkis li che la batalio di Chacabuco. Tamen, Chili nur divenis komplete libera de Hispania pos la batalio di Maipú ye la 5ma di aprilo 1818.

Kande la milito finis, Bernardo O'Higgins asumis la prezidanteso. La tombeyo e la kanalo San Carlos finisesis. Dum la du sequanta yardeki du violentoza ter-tremi - ye la 19ma di novembro 1822 ed ye la 20ma di februaro 1835 - frapis la urbo. Tamen, li ne impedis la rapida kresko dil urbo: en 1820 ol havis 46.000 habitanti, en 1854 ol havis 69.018 habitanti, e dum la demografiala kontado di 1865 ol havis 115 337 habitanti.

Santiago en 1895

L'urbo rapide divenis koncentropunto por la ferovoyala sistemo di Chili. L'unesma ferovoyala lineo inauguresis en 1857, e la centrala staciono di Santiago inauguresis en 1884. L'unesma tramveturala lineo e l'unesma telefonili ank inauguresis dum la yari 1880a. Dum ta epoko, Santiago ja havis cirkume 256 mil habitanti, e lua urbala surfaco esis 3766 hektari.

Placo Plaza de Armas, 1906.

Kande la 20ma yarcento komencis, eventis granda industrial e bankal expanso. Ja en 1895, 75% de la fabrikerii Chiliana jacis en Santiago, qua superiris Valparaíso e divenis la maxim importanta urbo de la lando. Segun la demografiala kontado di 1920, l'urbo havis 507 296 habitanti, o 13,6% de la habitantaro di la lando. L'unesma cinemi del urbo inauguresis dum la yari 1920a. Tamen, la granda e rapida ekonomiala kresko stimulis l'augmento di la migrado de la ruro al urbo, e mili qui ne povis suportar la spensi por lokacar ula rezideyo mustis transvivar en la stradi. La granda ekonomiala depreso di 1929 plumaleskis ca situaciono, e la dissemo di infektiva morbi, exemple tuberkloso, mortigis centi di indijanti. La chomeso e la vivo-kusto augmentis, samatempe kam la salarii diminutis.

Avenuo Alameda, 1930.

La situaciono plubonigesis erste dum la fino dil yari 1930a, kande durigis l'expanso di la industrio. La meza klaso, konsistanta ek komercisti, burokrati e libera profesionali (mediki, advokati, injeniori) expansis, e nova quarteri inauguresis. Dum la sequanta yardeki l'urbo duris kreskar, ed en 1940 ol ja havis 952 075 habitanti. En 1952 ja esis 1 350 409 habitanti e la demografiala kontado di 1960 trovis 1 907 378 habitanti. La richa klaso komencis habitar la quarteri Las Condes e La Reina. Nova avenui konstruktesis, e multa urbala plubonigi facesis ante la Mondala Kupo di Futbalo di 1962. En 1967 inauguresis l'aeroportuo internaciona Arturo Merino Benítez, ed en 1969 komencis la konstrukto dil metroo, qua inauguresis en 1975.

Pos la militala stato-stroko di 1973 la publika projeti koncerne l'urbo ne modifikesis multe til la komenco dil yari 1980a, kande adoptesis neoliberala* modelo ekonomiala, e la koncepto pri urbala projeti tranferesis de la publika sfero a la merkato. Kelka loki, exemple la komono La Florida, divenis dense populizita e superiris 300 mil habitanti en 1992. En 1985 eventis ter-tremo qua, malgre poka mortiganta viktimi, domajis serioze multa edifici.

De 1997 til 2006 inauguresis tri nova linei di metroo, qua atingis 106 km. Ye la 27ma di februaro 2010, forta ter-tremo frapis Santiago e domajis multa anciena edifici. Pos la ter-tremo, urbala kresko duris intensa. Diversa urbala chosei inauguresis, quartero Barrio Cívico rinovigesis, e komencis la konstrukto dil parko Bicentenario, por komemorar la 200ma aniversario di la nedependo Chiliana. Du cieloskraperi, Titanium La Portada (alta de 205 metri), e Gran Torre Santiago (alta de 300 metri, kun 62 etaji) inauguresis dum la yari 2010a.

Geografio

Avenuo Libertador Bernardo O'Higgins.

Santiago, kun montaro Andi addope.

La reliefo di Santiago esas plana, nome en la regiono konocata kom "cuenca de Santiago". Ca regiono esas longa de 80 km norde til sude, e 35 km este til weste, havanta kelka kolini, exemple Cerro Santa Lucía (altitudo di 629 metri) e Cerro Renca (905 metri di altitudo, la maxim alta del urbo). La mezavalora altitudo di Santiago esas 520 metri. Fluvio Mapocho, longa de 110 km, trairas l'urbo.

Milioni di yari ante nun, ca regiono jacis sub la fondo dil oceano, kovrita da sedimenti. Dum triasiko, ca roki komencis emersar del oceano e subisar kompresi, por formacar montaro Andi. Gradope altra elemento, glacio, komencis erodar tereni e transportar sedimenti a ca regiono.

La klimato dil urbo konocesas kom "mediteranea klimato kun influo kontinentala", kun prolongata sika sezono e pluvoza sezono dum la vintro (Csb, segun la klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger). La maxim kolda monato esas julio, kun temperaturo mezavalora di 7,7°C. La maxim varma monato esas januaro, kun mezavalora temperaturo di 21,2°C. La mezavalora yarala temperaturo esas 14,2°C.

La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 341,8 mm. La maxim pluvoza monato esas julio (mezavalore 101,1 mm), kontre ke la maxim sika monato esas januaro (mezavalore 0,3 mm).

Santiago subisas grava ambientala* problemi pri atmosferala polutajo. Pro la poka venti e poka pluvo-quanto, existas alta koncentro di polutanta gasi - nome SO₂, CO₂, CO, O₃ e NO₂ - e fuligino. Fluvio Maipo ed altra aquoflui qui trairas la urbo ank esas kontaminata per polutanta substanci, nome industriala rezidui e kloakal aqui.

Santiago en 2010.

Transporto

Intern imajo dil aeroportuo di Santiago.

Autopista Central, parto ek Ruta 5 en Santiago.

Autobuso-termino Estación Central.

Santiago ligesas ad altra urbi de la lando ed ad altra landi per lua internaciona aeroportuo e per chosei. L'aeroportuo internaciona Arturo Merino Benítez, jacanta an komono Pudahuel, distas 13 kilometri de la centro di Santiago. Ol judikesas kom un ek la maxim moderna aeroportui de Sud-Amerika, e recevis 24 630 732 veheri en 2019, de qui plu kam 11 milioni esis stranjeri. L'aeroportuo di Pudahuel inauguresis en 1967, por remplasar l'extingita aerodromo Los Cerrillos.

La choseo Ruta 5, qua esas parto de la "Choseo Panamerikana", trairas la urbo denorde a sude, liganta Santiago a la nordo di Chili per tale nomizita "Choseo dil Aconcagua", e sude per tale nomizita "Choseo dil Maipo". La "Choseo di Pacifiko" (Ruta CH-68), longa de 119 kilometri, ligas Santiago a Valparaíso. La "Choseo di la Suno" (Autopista del Sol o Ruta CH-78) ligas Santiago a San Antonio ed altra urbi de tale nomizita "centrala litoro", e la "choseo Los Libertadores" (Autopista Los Libertadores, o Ruta CH-57) ligas Santiago a la paseyo Los Libertadores, an la frontiero kun Arjentinia.

Existas linei di autobusi qui ligas Santiago ad altra urbi Chiliana, ad urbi di frontierala landi e mem a Braziliana urbi. Li departas de quar autobuso-termini: Alameda, Estación Central, San Borja e Los Héroes.

Dum l'unesma duimo dil 20ma yarcento ferovoyala transporto prosperis en Chili, e la ferovoyala staciono Estación Central esis la precipua di la lando.

Urbala transporto

Staciono Vicente Valdés, del metroo di Santiago.

Autobuso proximigas halteyo che avenuo Alameda.

L'unesma lineo di metroo* di Santiago inauguresis ye la 15ma di septembro 1975. Nun, metroala sistemo havas 7 linei kun entote 140 kilometri e 136 stacioni. Cirkume 2,6 milion personi uzas ca sistemo omnadie. En 2018, anuncesis ke du nova metroala linei konstruktesos: la lineo 8 ligos La Florida e Puente Alto al staciono Providencia, kontre ke lineo 9 ligos la centro dil urbo a komono La Pintana.

De la komenco dil yari 1990a, la guvernerio esforcas pri plubonigar la kaosala transporto-sistemo per autobusi dil urbo. En aprilo 1991 kreesis sistemo konocata kom "flava autobusi", qui komencis funcionar en oktobro 1992. Malgre kelka plubonigo, la sistemo restis problemoza, e projetesis nova sistemo, surnomizita "Transantiago", qua inauguresis en 2007. La metropolala regiono di Santiago subdividesis en 10 regioni, e la linei di autobusi subdividesis en du tipi. La precipua linei di autobusi uzas granda vehili qui povas transportar 160 pasajeri, e ligas la centro di Santiago a ca zoni, ed anke a la sistemi di metro e suburbala ferovoyo, kelkafoye uzanta . Interne la 10 regioni, min grand autobusi transportas pasajeri til metroala o ferovoyala stacioni, o til transfero-stacioni ube li povas transirar a grand autobusi qui parkuras la precipua linei, paganta singla tarifo.

Altra lokala transporto-sistemi esas 22.000 taxii - identifikebla per sua koloro nigra e flava tekto - e 14.000 kolektiva taxii, vehili komplete nigra kun afisheto en la tekto. Pri ciklago, en Santiago existas diversa loki ube on povas lokacar bicikli. Diversa municipi, exemple Las Condes, konstruktis ciklovoyi por promocar l'uzo di blicikli.

Segun inquesto dal kompanio Moovit facita en julio 2017, singla uzero spensas cirkume 84 minuti omnadia che publika transporto di Santiago, di qui 23% spensas plu kam 2 hori omnadie. Mezavalore, singla uzero vartas dum 15 minuti por lua transporto, e 21% del individui vartas plu kam 20 minuti. La mezavalora disto parkurata dum singla voyajo esas 7,4 kilometri, e 15% de la voyajeri parkuras plu kam 12 kilometri en singla direciono.

Turismo

Placo Plaza de Armas, e la katedralo di Santiago.

Fonto Neptuno, che Cerro Santa Lucía.

Santiago esas importanta turismala centro, nam ol esas vicina a la maxim importanta aeroportuo di la lando ed a la frontiera paseyo Los Libertadores. Tra ca du loki, eniras 55,2% de exterlanda turisti qui vizitas Chili. L'urbo ank atraktas multa nacionala turisti: segun inquesto facita dal nacionala kontoro pri turismo Chiliana, 52,3% ek la turisti nacionala od internaciona havas kom destino "Santiago e lua vicinesi", inkluzite loki por skiglitado jacanta este del urbo. Segun statistiki de 2007, existis en Santiago 221 hoteli kun entote 9940 dormochambri e 17.140 liti.

La historiala centro esas la loko ube Santiago fondesis, en 1541. L'exakta loko di la fondo esas la kolino Cerro Santa Lucía, kun 629 metri di altitudo. Nun, ol esas parko kun fonti, belvederi e la rikonstrukto dil edifico Castillo Hidalgo, nun uzata kom centro por eventi.

En la placo Plaza de Armas esas la katedralo (konstruktita inter 1748 e 1775), la Centrala Postokontoro (konstruktita en 1882), e l'edifico di la Rejal Audienco (konstruktita en 1807). En lua vicinesi jacas la kirko di Santo Domingo (konstruktita en 1771), la Reda Domo (Casa Colorada, konstruktita en 1769), l'Anciena Dogano (de 1807), e l'anciena sideyo dil Nacionala Kongreso, konstruktita en 1876.

Centrala Merkato di Santiago.

Nacionala Muzeo pri Bel Arti

La Centrala Merkato (Mercado Central) inaugurita en 1872 jacas inter Plaza de Armas e l'anciena staciono Mapocho. Ol esas famoza por lua restorerii qui servas konki e fishi. La staciono Mapocho, olim la maxim importanta di Chili, cesis uzesar kom ferovoyala staciono en 1987. Pose ol reformesis e riinauguresis en 1994, kom kulturala centro. De 1989 til nun ol gastigas l'Internaciona Libro-Ferio di Santiago.

La Nacionala Muzeo pri Bel Arti fondesis en 1880, e depos 1910 okupas edifico che Forestala Parko (Parque Forestal). Ol gastigas plu kam 3000 artal objekti, inkluzite skulturi, pikturi, fotografuri e graburi. Ol gastigas exempleri di pikturi Hispana, Nederlandana ed Italiana, ed anke Afrikana skulturi.

Ank en Forestala Parko jacas la Muzeo pri Nuntempal Arti, qua apartenas a la Fakultato pri Arti dil Universitato di Chili. Inaugurita en 1947 en edifico konstruktita en 1910, la muzeo gastigas cirkume 3000 artal objekti, inkluzite 1000 graburi, cirkume 600 pikturi, cirkume 130 desegni ed aquareli, e 80 skulturi. Inter altri, esas verki da internaciona artisti, exemple Oswaldo Guayasamín, Emilio Pettoruti, Friedensreich Hundertwasser ed Isamu Noguchi.

Statuo pri Virgino Maria, che kolino San Cristóbal.

Aeral imajo pri parko Quinta Normal.

Parko Quinta Normal jacas en la westala sektoro dil urbo. Ol fondesis en 1841 ed okupas tereno di 35 hektari. Ol jacas en la quartero samnoma, e vicina ol existas metroala staciono samnoma. Lua peizajo-projeto inspiresis en Parisano Bois de Boulogne. Ol gastigas la duesma edifico dil Muzeo pri Nuntempal Arto, ed anke la Muzeo pri Naturala Historio, l'Infantala Muzeo, la Ferovoyala Muzeo di Santiago e la Muzeo pri Cienco e Teknologio. Lua Ferovoyala Muzeo inauguresis en 1984, e posedas entote 16 historiala lokomotivi, 4 charioti por voyajeri ed 1 kargo-vagono.

La Metropolala Parko di Santiago, inaugurita ye la 25ma di aprilo 1966, havas 737 hektari. Ol konsistas ek kolini San Cristóbal, Chacarillas, Los Gemelos, Cerro la Pirámide, Cerro Polanco e Cerro El Carbón. En la kolino San Cristóbal jacas la zoo di Santiago, qua havas 1000 animali de 158 speci, ed anke statuego pri Virgino Maria, alta de 14 metri, e santuario katolika inaugurita en 1908. De diversa punti sur la kolino, viziteri havas vasta panoramo pri Santiago, nome kande atmosferala polutajo diminutas. On povas acensar la kolino parkuranta chosei, o per funikularo o teleferiko.