Nepal
| Nepal | ||
| संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल Sanghiya Loktāntrik Ganatantra Nepāl | ||
| ||
| Standardo di Nepal | Blazono di Nepal | |
| Nacionala himno: | ||
| Sayaun Thunga Phool Ka | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Katmandu | |
| · Habitanti: | 1 081 845[1] (2001) | |
| Precipua urbo: | Katmandu | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Nepali | |
| Tipo: | Republiko (pos la 28ma di mayo 2008) | |
| · Prezidanto: | Bidhya Devi Bhandari (विद्या देवी भण्डारी) | |
| · Chefa ministro: | Sher Bahadur Deuba (शेरबहादुर देउवा) | |
Surfaco: (93ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 147 181 km² | |
| · Aquo: | 2,8 % | |
Habitanti: (49ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 30 666 598[2] (2022) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Rupio di Nepal | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | NP
| |
NPL
| ||
524
| ||
| Reto-domeno: | .np | |
Nepal, oficale Republiko Federala Demokrata Nepal, esas lando en central Azia, inter India e Popul-Republiko Chinia.
Bazala fakti pri Nepal.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Nepal |
Neolitika objekti trovita en la valo di Katmandu montras ke Himalaya habitesas de adminime 10 mil yari ante nun.[3] Nepal mencionesis unesmafoye en la Veda texto Atharvaveda Pariśiṣṭa kom loko qua exportacis lana kovrili.
La moderna Nepal kreesis ye la 21ma di decembro 1768, kande Prithvi Narayan Shah, lor rejulo di mikra princio Gorkha, konquestis Katmandu ed unionis nedependanta rejii de la regiono di Himalaya, quankam ica uniono ne duris troe: de 1814 til 1816 eventis Angla-Nepalana milito, e Nepal perdis la regiono Sikkim, okupita dal Britaniani.
La dinastio Shah finis en 1846, kande Jung Bahadur Rana kaptis la povo pos ocidar diversa princi e centi di importanta personi en Katmandu. Lua decendinti konvertis su en heredantala chefministri, kontre ke la rejulo fakte ne havis povo. La dinastio Rana duris til 1948, kande lora rejulo Tribhuvan, direta decendanto di Prithvi Narayan Shah, rekuperis la povo helpita da Indiana chefministro Jawaharlal Nehru.
La monarkio duris til la 28ma di mayo 2008, kande la Nacional Asemblitaro supresis la rejimo e transformis Nepal en republiko. Ye la 21ma di julio sam yaro la Nacional Asemblitaro elektis Ram Baran Yadav kom prezidanto.
Politiko
redaktar
Til 1990 Nepal esis absoluta monarkio. Ca yaro eventis populala revolto, e lora rejulo Birendra konvenis pri politikala reformi. La lando divenis parlamentala monarkio, kun duchambra parlamento.
En 2008, lua konstituco emendesis por transformar la lando en republiko. Ye la 21ma di julio sam yaro, la Nacional Asemblitaro elektis Ram Baran Yadav kom prezidanto.
La legifala povo di Nepal, nomizita Federala Parlamento, konsistas ek la Chambro di Reprezentanti e la Nacional Asemblitaro. La Chambro di Reprezentanti havas 275 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. La Nacional Asemblitaro havas 59 membri, qui elektesas da elektala kolegii en la provinci. Singla du yari eventas elekti por 1/3 ek lua membri.
La maxim alta korto di la lando esas la supera korto, qua povas havar til 20 membri. En la strukturo di judiciala povo, ank existas apelo-korti e diversa lokala korti. Nepal esis un ek la poka landi de Azia qui abolisis mortopuniso.
Geografio
redaktar
La teritorio di Nepal esas longa de cirkume 800 km e larja de cirkume 200 km. Ol subdividesas en 3 geografiala regioni: Himal, Parad e Terai.
La regiono Terai jacas sude, e konsistas ek basa tereni kun kelka kolini. Ol drenesas da tri fluvii qui naskas en Himalaya: Kosi, Narayani e Karnali. La klimato en ta zono varias de tropikala a subtropikala.
La regiono Pahad esas montoza, jacanta inter 800 e 4.000 metri di altitudo, tamen lua monti ne kontenas nivo en la somito. La klimato varias de subtropikala ad Alpala, en altitudi super 3.600 metri. La basa monti de Himalaya jacas en ta regiono.
Himal esas l'alta e montoza regiono di Himalaya. Sep ek l'ok maxim alta monti de la Tero jacas en Nepal, exemple Monto Everest (Sagarmāthā en Nepali), kun 8 848 metri di altitudo e Lhotse (la 4ma maxim alta monto de la mondo).
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Nepal |
La totala nacionala produkturo di Nepal en 2008 esis 12 miliardi dolari, la 115ma maxim granda ekonomio del mondo. Agrokultivo reprezentas cirkume 40% de la TNP.
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por 2022, Nepal havis 30 666 598 habitanti, de diversa etnii e populi. La precipua esas Chhettri (16,6%). Brahman-Hill esas 12,2%, Magar esas 7,1%, Tharu esas 6,6%, Tamang esas 5,8%, Newar esas 5%, Kami esas 4,8%, Mohamedani de diversa etnii esas 4,4%, Yadav esas 4%, Rai esas 2,3%, Gurung (2%), Damai/Dholii (1,8%), Thakuri (1,6%), Limbu (1,5%), Sarki (1,4%), Teli (1,4%), Chamar/Harijan/Ram (1,3%), Koiri/Kushwa (1,2%), e 19% apartenas ad altra etnii. Segun la demografiala kontado di 2011, existis 125 kasti ed etnii en la lando.[2]
L'oficala linguo esas Nepali, parolata da 44,6% de la habitantaro. Maithali parolesas da 11,7%, Bhojpuri da 6%, Tharu da 5,8%, Tamang da 5,1%, Newar da 3,2%, Magar da 3%, Bajjika da 3%, Urdu da 2,6%, Avadhi da 1,9%, Limbu da 1,3%, Gurung da 1,2%, 10,4% parolas altra lingui, e ne existis informi pri 0,2% de la habitantaro segun statistiki de 2011.[2]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas hinduismo, praktikata da 81,3% de la habitantaro. Buddhismo praktikesas da 9%, Mohamedani esas 4,4%, Kirant esas 3,1%, Kristani esas 1,4%, 0,5% praktikas altra religii, e 0,2% ne informis pri religio.[2]
Kulturo
redaktarLa tradicionala socio di Nepal kelkafoye definesas segun sociala hierarkio e sistemo di kasti. Mariaji ofte aranjesas da familii, interne la sama sociala klaso. La mariajo di pueri anke duras eventar, nome en rurala regioni. En 1963 la lando proskriptis tale nomizita "netushebleso", o l'exkluzo di yuri por la maxim basa sociala klaso.
Pri arkitekturo la maxim anciena exempleri esas tale nomizita stupa, qui esas monumenti konstruktita super reliquii, ed uzata kom loki por rekoleco, konstruktita proxim la nuna distrikto Kapilvastu, cirkume 250 aK. Chiniani posible lernis de Nepalani la tekniki por konstruktar pagodi.
Festivali Nepalana havas religiala origini, sive Buddhista, sive Hindua. Multa festivali duras dum plu kam 1 dio. Exempli pri importanta festivali esas Dashain, Tihar, Teej, Chhath, Maghi, Sakela, Holi, Eid ul-Fitr, Kristnasko, e la Nov-yaro Nepalana, qua komencas proxim aprilo.
Segun legendi, la dansi di Nepal originis en la habiteyo di Sioro Shiva - Himalaya, ube ilu exekutis la danso tandava. To montras ke la dansi de Nepal esas multe anciena ed unika. La danso Dishka facesas dum mariajo-ceremonii, ed inkluzas komplexa movi di la pedi e brakii.
Havanta plu kam 50 etniala grupi en la lando, la muziko di Nepal esas multe diversa. Muzikala jenri de Tibet e de India influis multe la muziko Nepalana. Exempli pri populara jenri en la lando esas Tamang Selo, Chyabrung, Dohori, Adhunik Geet, Bhajan, la muziko por cinematografuri, Ghazal, klasika muziko ocidentala, e Ratna. La moderna muziko ocidentala, exemple rock, heavy metal, hip hop, rap e R&B ank esas populara en la radiostacioni lokala.
La literaturo di Nepal esis multe simila ad altra literaturi de sud-Azia til l'unigo di la lando en unika rejio. La maxim anciena libri pri religio e pri reji, dei e demoni skribesis per sanskrita linguo. Tamen, ne esis posibla trovar libri en la Nepalana de ante la 17ma yarcento. La moderna literaturo di Nepal komencis kun Bhanubhakta Acharya 814-1868), qua skriptis unesmafoye per la Nepalana, linguo parolata da la maxim multa habitanti. Ilu tradukis Bhanubhakta Ramayana, tradicionala epikajo Hindua. Motiram Bhatta esas la maxim konocata poeto de la 19ma yarcento.
Dandi biyo, qua ludesas uzanta bastono e splinto, esis Nepalana nacionala sporto til 2017, kande volebalo oficale remplasis ol. Altra lokala sporto esas kabaddi, kontakto-sporto ordinare ludata inter du esquadi kontenanta 7 individui single, qua komencis ludesar profesionale erste recente. Futbalo e kriketo esas populara sporti profesionala.[4] Nepalana nacional-esquado pri futbalo konkursas kontre altra landi de sudal Azia, ma nulafoye vinkis la championkonkurso de la Federuro Sudal-Aziana pri Futbalo (South Asian Football Federation - SAFF). Badminton, montoacensado, handbalo e basketbalo anke praktikesas.
Referi
redaktar- ↑ http://www.cbs.gov.np/Population/National%20Report%202001/districts/kathmandu.htm
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Nepal - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 28ma di aprilo 2022.
- ↑ Autoro: Krishna P. Bhattarai. Nepal Publikigita da Infobase publishing. Dato di publikigo: 2009.
- ↑ Saff Championship: Nepal eye historic final - Publikigita da The Kathmandu Post.