Maranhão
Maranhão esas stato di la Nord-estala regiono di Brazilia. Ol havas kom vicini Piauí este e sud-este; Tocantins sud-weste; e Pará weste. Norde jacas l'Oceano Atlantiko.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bazala fakti pri Maranhão.
Historio
redaktarAnte l'arivo di la Portugalani, la nuna teritorio di Maranhão habitesis da diversa aborijena tribui, de du precipua etnii: le Tupi, qui habitis proxim la litoro, e le Jê, qui habitis doplande. La du tribui de raso Tupi, le guajajara e le urubu, pacigesis komplete erste dum la 20ma yarcento.
On kredas ke Vicente Yáñez Pinzón vidis la nuna litoro di Maranhão dum lua voyajo en 1500. Pinzón exploris la nordo di Brazilia, de Pernambuco til la boko di Amazon, ma ne existas relato pri lua desembarko. En 1519, Portugalana mapisto Lopo Homem prizentis unesmafoye mapo ube aparas geografiala elementi di la litoro di Maranhão. En 1531, Portugalana nobelo Martim Afonso de Sousa arivis en Brazilia e demandis Diogo Leite explorar la regiono. Diogo Leite navigis til la boko di fluvio Gurupi, qua nun esas la frontiero inter stati Maranhão e Pará.
Franci komencis explorar la regiono dum la komenco dil 16ma yarcento. Li lernis la idiomo di lokala tribui ed en 1612 li fondis São Luís, nuna chef-urbo dil stato. La nomo dil urbo homajas Santa Louis la 9ma, rejulo di Francia dum la 13ma yarcento. En 1615, Portugalano Francisco Caldeira de Castelo Branco demandis Franci abandonar la regiono. Ye la 3ma di novembro dil sama yaro, pos asiejo dil urbo, Francisco Caldeira de Castelo Branco kaptis ol.
En novembro 1641 Nederlandani atakis São Luís e destruktis ol. Li okupis la teritorio, tamen Portugalani organizis su por luktar kontre l'invado. Erste en februaro 1644, la Nederlandani abandonis la regiono.
En 1684, Manuel Beckman revoltis kontre Portugalan administrado, ma enkarcerigesis e kondamnesis a mortopuniso per jibeto. Ilu mortigesis ye la 2ma di novembro 1685.
En 1822 Maranhão ne unionis su a Brazilia kande la nedependo proklamesis, ma en la sequanta yaro Skota admiralo Thomas Cochrane, 10ma duko de Dundonald ekpulsis Portugalani, e Maranhão unionesis kom provinco a nedependanta Brazilia. Pro ta helpo, Cochrane recevis del imperiestro Pedro la 1ma di Brazilia la nobela titulo "markezulo de Maranhão".
Pos la proklamo di la republiko en Brazilia, Maranhão divenis stato. Dum la komenco dil 20ma yarcento São Luís havis cirkume 30 mil habitanti. En 1920 esis 52 929 habitanti, ed en 1940 esis 85 583 habitanti.[2] Erste pos la yari 1960a - kande inauguresis l'unesma substrukturi di portuo Itaqui, proxim São Luís - la stato recevis granda koloki, qui posibligis modernigar lua ekonomio. Ferovoyo Carajás, inaugurita en 1985, posibligas transportar fer-erco de jaceyi an la montaro Serra dos Carajás, en la stato Pará, til portuo Itaqui. An urbo Açailândia la ferovoyo Carajás ligas su a la Ferovoyo Norda-Suda (Ferrovia Norte-Sul), qua nun ligas Anápolis, en Goiás, e Palmas, chef-urbo dil stato Tocantins a Maranhão, e posibligas transportar soyo produktata en la sudo di Maranhão e la nordo di Tocantins til portuo Itaqui. En 2015 Itaqui ja esis la 4ma maxim granda portuo di Brazilia por embarko di soyo e maizo.[3]
Geografio
redaktar.jpg)
Cirkume 75% del teritorio di Maranhão jacas infre 200 metri di altitudo, e nur 10% superiras la 300 metri. Existas du geomorfogiala regioni an la stato: la basa tereni proxim la litoro, e la planajo. La maxim alta punto dil stato jacas en la regiono Chapada das Mangabeiras, havanta 804 metri super la marala nivelo.
Existas tri tipi di vejetantaro en Maranhão: foresti e boski equatorala, savano, e naturala pastureyi. Foresti okupas la nordwesto dil stato, an la westala rivo di fluvio Itapecuru. En ta regiono ordinare existas boski di palmo babasu, de qua extraktesas vaxo e manjebla oleo, ed utiligesas la palio por mestiero ed anke por kovrar domi. L'esto e la sudo dil stato kovresas da savano, kontre ke la naturala pastureyi existas proxim la centro e la litoro dil stato. An la litoro existas anke regioni kovrata da manglieri, e da duni an la regiono Lençóis Maranhenses.
Poka riveri dil stato debushas an fluvio Tocantins. La maxim multa fluvii debushas an oceano Atlantiko. La maxim longa fluvii e riveri esas Gurupi, Turiaçu, Pindaré, Mearim, Itapecuru e Parnaíba.
Existas tri tipi di klimato en Maranhão: Equatorala, en qua la pluvo-quanto yarala superiras 2.000 mm; tropikala klimato kun pluvo-quanto plu intensa dum autuno; e tropikala klimato kun pluvo-quanto plu intensa dum somero. En la du tropikala klimati, la pluvo-quanto yarala varias de 1.250 mm til 1.500 mm, ed existas sezono klare sika. Someri esas multe varma, e la temperaturi povas superirar 40°C.
Ekonomio
redaktar
L'ekonomio di Maranhão esis un ek la maxim prospera di Brazilia til la duimo dil 19ma yarcento, nome pro la produktado di kotono. Tamen, kande Usana interna milito finis, la forta konkurenco di Usana kotono febligis l'ekonomio dil stato. Erste pos la yari 1960a la stato stimulesis per kolokado publika, e lua substrukturo plubonigesis. L'inauguro di portuo Itaqui komence posibligis exportacar fer-erco e nun anke soyo produktata sude dil stato, ed en Pará e Tocantins. Ye la 4ma di decembro 2016 unesmafoye transportesis soyo de Anápolis (Goiás) vers Itaqui per la ferovoyo Norte-Sul. La voyajo duris dum 4 dii.[4] Future, Itaqui povos exportacar anke la soyo produktata en Mato Grosso ed en la sudo di Pará.
_-_Ido.png)
Nun, la precipua ekonomial agadi dal stato esas la transformo di aluminio-erco, la produktado di nutrivi, transformo di ligno, extraktado di babasu ed agrokultivo (soyo, manioko, rizo, maizo), l'edukado di bovaro, e servadi. Granda parto dil TNP del stato venas de São Luís. La chef-urbo dil stato havas tri universitati, de qui 2 esas publika ed 1 esas privata.
La marala pesko en Maranhão esas la maxim granda inter la Braziliana stati qui havas litoro. Lua litoro, longa de 640 km, esas la duesma maxim longa de Brazilia, e produktas granda quanti di kreveti e krabi, produkturi vaste uzata en lokala koquarto.
La stato havas anke bela peizaji en lua litoro e doplande, por atraktar turisti. La Nacionala Parko Lençóis Maranhenses havas cirkume 155 mil hektari di duni, fluvii, bela lagi e manglieri.
Demografio
redaktar.jpg)
Segun la demografiala kontado di 2022, Maranhão havis 6 775 152 habitanti[1]. La maxim multa esas mestici: 69,9% deklaris esar mestici dum la demografiala kontado di 2010, nome mestici de negri kun indijeni. Blanki esis 24,9%, negri esis 5,5% ed indijeni pura esis 0,7% de la habitantaro, segun la sama kontado. L'indijeni apartenas a l'etnii Macro-Jê e Macro-Tupi. Multa tradicioni di Maranhão havas origino de Afrikana kulturi, exemple la festi Bumba-Meu-Boi e Tambor de Crioula. La habitanti qui deklaris esar blanki decendas precipue de Portugalani, kun kelka mixuro ek Siriani e Libanani, qui arivis dum la komenco dil 20ma yarcento.
Segun statistiki de 2019, 15,6% de la habitantaro dil stato ne savis lektar o skribar, la 4ma maxim granda procento di iliterateso inter la stati Braziliana.[5] Segun la sama inquesto, nur 36,8% de la habitantaro evanta 25 yari o pluse kompleteskis primara skolo, e nur 9,1% kompleteskis l'universitato.[5]
L'indexo pri homala developeso dil stato esas 0,683, equivalanta olta di Brazilia dum la yari 1980a, e nur plu granda kam olta dil stato Alagoas. Maranhão anke havas la 2ma maxim granda alta indexo pri infantala mortado ek la 27 stati Braziliana, dop Amapá. Omnayare, de 1000 naski en la stato, 39 pueri mortos ante kompletigar 1 yaro. Multa faktori influas ca alta mortado, exemple: 88% ek la habitantaro ne havas aceso a sistemi di publika kloakajo, e cirkume 2,7 milion personi ne havis aceso a purigata aquo, segun dati de del Instituto Trata Brasil por la yaro 2019.[6]
| La 10 maxim granda urbi di Maranhão (2011) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 São Luís  Imperatriz | |||
| 1ma | São Luís | 1 027 429 | |
| 2ma | Imperatriz | 250 063 | |
| 3ma | São José de Ribamar | 165 418 | |
| 4ma | Caxias | 155 202 | |
| 5ma | Timon | 155 635 | |
| 6ma | Codó | 118 567 | |
| 7ma | Paço do Lumiar | 107 764 | |
| 8ma | Açailândia | 105 254 | |
| 9ma | Bacabal | 101 159 | |
| 10ma | Balsas | 85 321 | |
| Fonto: IBGE, statistiki por 2011[7] | |||
Referi
redaktar- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 27ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ População das capitais desde 1920 - Publikigita da skyscrapercity. URL vidita ye 26ma di septembro 2016. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Itaqui é considerado o 4° principal porto brasileiro em embarque de soja e milho no país - URL vidita ye 26ma di septembro 2016. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Operação ferroviária leva soja de Anápolis ao Porto Itaqui (MA) (Gazeta do Noroeste) - Publikigita da Ferrofrente. Dato di publikigo: 4ma di februaro 2016. URL vidita ye 26ma di septembro 2016.
- ↑ 5,0 5,1 Maranhão é o estado do Brazilia com maior percentual de pessoas sem instrução - Publikigita da G1. URL vidita ye 15ma di mayo 2021. Idiomo: Portugalana.
- ↑ SANEAMENTO AMBIENTAL NO MARANHÃO: uma análise - URL vidita ye 24ma di junio 2021. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Censo Populacional 2011 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Dato di publikigo: 31ma di julio 2011. URL vidita ye 15ma di septembro 2011.