Amapá
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Amapá esas Braziliana stato de la Norda regiono. Lu havas kom vicini Franca Guyana weste, e la stato Pará sud-weste, sude e sud-este. Atlantiko jacas nord-este ed este.
Bazala fakti pri Amapá.
HistorioRedaktar
Ante l'Europana koloniigo, la regiono habitesis da indijeni del etnii Waiãpi, palikur, manaka-kunani e tukuju qui parolis lingui de la familii Arawak e Karib. Proxim la nuna urbo Calçoene trovesis arkeologiala restaji pri astronomiala observatorio, qua evas adminime de 2000 yari ante nun. Ol esas simila ad altra observatorio de la sama epoko trovita en la Franca Guyana.
Hispana explorero Vicente Yañez Pinzón vizitis la regiono en 1500 e deskovris la fluvio Oyapok. En 1637 Portugalana Bento Maciel Parente recevis la yuro por koloniigar la regiono kom heredala kapitanio. En 1694 la markezo de Ferrolles, Franca guberniestro di Cayenne, deklaris ke la frontiero inter Franca Guyana e la teritorio Portugalana esus la fluvio Amazon, ed en 1697 eventis armeal invado en la regiono. Nur en 1713 la kontrato di Utrecht establisis la frontiero inter la teritorii di Francia (nune Franca Guyana) e Portugal (nune Amapá). En la sama kontrato, Francia abandonis omna revendiki pri la fluvio Amazon.
En 1764 markezo de Pombal imperis la konstrukto di la maxim granda fortreso di la kolonio en Macapá. Ilu anke transferis kolonigiisti de Acori a la nuna Macapá, e de Mazagão, anciena Portugalana posedajo en Maroko, a la nuna Nova Mazagão.
Kande Portugal invadesis dal Franca generalo Jean-Andoche Junot en 1808, eventis konflikti kun Franci en la nordo di Brazilia. Franca Guyana okupesis da Braziliani dum 8 yari e guvernesis daJoão Severiano Maciel da Costa, futura markezo di Queluz. La kontrato di Paris, de 1814, imperis la retrodono di Franca Guyana a Francia kun lua frontieri di 1782, to esis, an la fluvio Carapapóris. Portugal ne agnoskis ta decido, ed en 1815 la Kongreso di Wien agnoskis la frontieri segun la kontrato di Utrech.
Pos la nedependo, la teritorio opozis su a la revolto Cabanagem, qua duris dum 5 yari de 1835 til 1840 lor la provinco Grão Pará. Pro to, la regiono subisis ataki dal rebeli. En 1836, la Franci instalis militala avanposteno apud la lago Amapa, qua abandonesis pos Britaniana interveno.
Kun la konstituco ye la 5ma di oktobro 1988, la teritorio di Amapá divenis stato.
GeografioRedaktar
Amapá jacas an la sinistra rivo di Amazon. Cirkume 39% de lua fluvii apartenas al Amazonana baseno. Altra importanta fluvii esas Oyapok, naturala frontiero kun Franca Guyana, Jari, naturala frontiero kun Pará, Araguari (kun lua 36 aquofali), Pedreira, ed altri.
La reliefo dil stato esas prolonguro del reliefo di la Guyani, kun kolini e monti qui povas superirar 500 metri di altitudo an la centro, westo e nord-westo dil stato, exemple en la montaro Serra do Tumucumaque. La regioni proxim la litoro povas subisar inundadi.
La lineo dil Equatoro trairas la stato, qua kovresas grandaparte - 73% - per Equatorala foresto. An la centro del stato existas savani e stepi, ed en la litoro existas arei kovrata per manglieri. Cirkume 72% de la stato esas arei protektata (indijena rezerveyi od arei ube vivas decendanti de sklavi, ed ambientala* rezerveyi).
La mezavalora pluvo-quanto che la litoro esas 3.250 mm omnayare.
EkonomioRedaktar
L'extraktado di mangano, Braziliana nuco e ligno esas importanta ekonomial agadi dil stato. Granda parto de la produkturi konsumata en Amapa originas de altra stati, exemple Pará.
ReferiRedaktar
- ↑ ESTIMATIVAS DA POPULAÇÃO RESIDENTE NO BRASIL E UNIDADES DA FEDERAÇÃO COM DATA DE REFERÊNCIA EM 1º DE JULHO DE 2018. IBGE. URL vidita ye la 2ma di januaro 2018.
- ↑ Amapá empossa novo governador; outros 9 assumem hoje pela manhã (Portugalana). Agência Brasil. URL vidita ye la 2ma di januaro 2019.