Historio di Kuba

Ante l'arivo di Cristoforo Colombo en Kuba ye la 28ma di oktobro 1492, l'insulo habitesis da indijeni Ciboney e Taíno (anke nomizita Arawak). Colombo nomizs l'insulo Isla Juana, memoriganta Juan, Princo di Asturia, filiulo di Isabel la 1ma di Kastilia e Fernando la 2ma di Aragon. Hispani kompletigis la kartografio dil insulo en 1511 e komencis koloniigo la sam yaro.

Muliero de raso Taíno (Arawak).

Monumento memoriganta Taíno-chefo Hatuey, en Baracoa.

Kuba restis Hispana posedajo dum 400 yari, e la bazo di lua ekonomio esis la produktado ed exportaco di sukrokano, kafeo e tabako por Europa e pose por Nord-Amerika. Kande anciena kolonii di Hispania en Amerika komencis divenar nedependanta dum la yari 1820a, Kuba restis loyala a Hispana krono. Hispania donis a Kuba la titulo La Siempre Fidelisima Isla.

Carlos Manuel de Céspedes, konsiderata "patro di la patrio" en Kuba.

En 1868, eventis revolto favorebla a la nedependo, komandita da Carlos Manuel de Céspedes. Pose, eventis 10-yara milito kontre Hispania, qua finis kun pakto en qua Hispania promisis granda autonomeso por l'insulo. En 1892 José Martí, exiliita en Usa, fondis partiso qua defensis la nedependo. Martí arivis en Kuba ye la 11ma di aprilo 1895 e probis deklarar nedependo, ma mortigesis en kombato ye la 19ma di mayo sam yaro.

De la 25ma di aprilo til la 12ma di agosto 1898 eventis la milito Hispana-Usana, qua komencis pos explozo che Usana navo Maine che portuo di Havana. Usana guvernerio afirmis ke l'explozo rezultis de Hispana atako kontre la navo. Pos la milito, Hispania perdis Filipini, Guam, Porto-Riko e Kuba por Usa. Kuba divenis Usana protektorato, ed erste ye la 20ma di mayo 1902 la lando nedependanteskis, kom republiko. Tamen, sub l'unesma Kubana konstituco, Usa darfis intervenar en Kuban aferi. Usa anke darfis instalar militarala garnizono che bayo di Guantánamo. Tomás Estrada Palma divenis l'unesma prezidanto di la lando.

Palma rielektesis en 1906, malgre granda opozo. Eventis denunci pri fraudi e revolto kontre lua guvernerio. Konseque, Usa intervenis en Kubana guvernerio ed indikis Charles Edward Magoon kom guberniestro dum 3 yari. En 1908 eventis nova elekto, e José Miguel Gómez asumis la povo dum la sequanta yaro. Konstitucala guverni duris til 1930 kande Gerardo Machado y Morales suspensis la konstituco. Generala striko e revolti di laboristi koaktis Machado y Morales renuncar, en agosto 1933. Carlos Manuel de Céspedes y Quesada remplasis lu.

Fulgencio Batista.

En 1933, lora sergento Fulgencio Batista komandis revolto qua revokis Céspedes y Quesada de povo en septembro 1933. Ramón Grau San Martín nominesis provizora prezidanto. Grau renuncis en 1934, e komencis la 25-yara dominaco di Batista en Kubana politiko.

Nova konstituco adoptesis en 1940. Ta yaro Batista elektesis prezidanto. En 1952, pos perdar elekto, ilu komandis stato-stroko e proskriptis la Komunista partiso sam yaro. En novembro 1956 Fidel Castro ed altra 82 revolucioneri arivis en Kuba de exilo, per la yakto Granma. Lia skopo esis revokar l'administro di Batista. En 1958 la rebeli abandonis lia refujeyo en Sierra Maestra e lansis populala revolto.

Che Guevara e Fidel Castro, 1961.

Ye la 1ma di januaro 1959 Fidel Castro komandis la vinko di la Revoluciono Kubana kontre Batista, qua abandonis Kuba por exilar su en Portugal. Castro komencis promulgar dekreti qui abolisis privata proprieto ed adoptis landala reformo. Ta dekreti afektis l'interesti di Usana entraprezi e di granda proprieteri, qua komencis fugar vers Miami.

Ye la 7ma di novembro 1960 Che Guevara voyajis a Sovietia, Chekoslovakia, Est-Germania, Nord-Korea e Popul-Republiko Chinia. Sovietia e Chinia promisis komprar kubana produktado di sukro. Konseque, ye la 3ma di januaro 1961 Usana prezidanto Dwight Eisenhower ruptis diplomacala relati kun Kuba. Ye la 15ma di aprilo 1961 Usan avioni atakis kubana teritorio. La sequanta dio, Fidel Castro deklaris Kuba socialista lando.

Spion avioni fotografis bazi por lansar misili en 1962.

Ye la 17ma di aprilo 1961 Kuban exiliiti, kun la helpo di CIA, probis invadar Kuba, ma faliis 72 hori pose. Cirkume 100 invaderi mortis, e 1 200 kaptesis. En junio la sequanta yaro, Sovietia komencis instalar atomala lans-armi en Kubana teritorio. To efektigis diplomacala krizo kun Usa, ed ye la 20ma di novembro 1962 Sovietia desmuntis la lans-armi instalita en Kuba. Pos Usana preso, Kuba ekpulsesis del Organizuro di Amerikana Stati en 1962. Nur Kuba votis kontre lua ekpulsado: sis landi abstenis (Arjentinia, Bolivia, Brazilia, Chili, Equador e Mexikia) kontre ke 14 votis favorebla.

Dum la yari 1970a Kuba sendis soldati ad Afrika, por helpar la partiso MPLA en Angola e la rejimo di Mengistu Haile Mariam en Etiopia. En 1975, l'Organizuro di Amerikana Stati, per voti de 16 ek lua membri inkluzite Usa, suspensis sancioni kontre Kuba. Tamen, Usa duris mantenar sua propra sancioni.

La rejimo Kubana subisis serioza ekonomiala problemi pos la falio di Sovietia en 1991. La perdajo di subsidii Sovietiana a Kuba, kalkulata de 4 miliardi til 6 miliardi dolari omnayare, efektigis diminuto di furniso di fueli e nutrivi. Pos ta epoko, Kuba serchis suporto e helpo de Popul-Republiko Chinia. Til 1993, la rejimo ne aceptis donaci di nutrivi, medikamenti e pekunio de Usa.

Ye la 3ma di junio 2009, la 39ma asemblo di OAS levis la suspenso. Equadorana ministro di exteral aferi, Fander Falconí, deklaris en la 39ma asemblajo ke la suspenso di Kuba eventis "dum kolda milito, segun la cenaro di kolda milito", e ke "kolda milito finas nun [ye la 3ma di junio 2009]. L'eroro facita [en 1962] ne povos esar eterna".