Spratly-Insuli
La Spratly-Insuli (Tagalog: Kapuluan ng Kalayaan, vietnamana: Quần đảo Trường Sa, Malaya: Kepulauan Spratly) esas disputata grupo de insuli, insuleti, *keyi e plu kam 100 rifi, kelkakaze grupigita en submersita anciena atoli, en la Sud-Chinia-Maro.
La arkipelago jacas proxim la litori di la Filipini, Malaizia, e sudala Vietnam. Nomizita pro la 19ma-yarcenta britana baleno-peskala kapitano Richard Spratly, qua unesme vidis Spratly-Insulo en 1843, la insuli kontenas min kam 2 km2 de naturale okuranta ter-areo, difuzita tra vasta areo de plu kam 425.000 km2.
Le Spratly esas un ek la granda arkipelagi en la Sud-Chini-Maro qui komplikas guvernado ed ekonomiko en ta parto di sudesta Azia, pro lia loko en strategiala navo-voyi. La insuli havas nula indijena habitanti, ma ofras richa pesko-arei, e povas kontenar signifikanta jaceyi de petrolo e naturala gaso, e tale esas importanta a landi qui probas establisar internaciona frontieri.
Ula insuli havas civila habiteyi, ma ek la cirkume 45 insuli, keyi, rifi e brizanti qui esas okupata, omna kontenas strukturi okupata da soldati de Malaizia, Taiwan, Chinia, la Filipini e Vietnam. Pluse, Brunei pretendis exkluziva ekonomiala zono en la sudesta parto di le Spratly, qua inkluzas la nehabitata Louisa-Rifo.
Historio
redaktarLa Insuli esis habitata ye diversa tempi en historio da chiniana e vietnamana peskisti, e dum la Duesma Mondo-Milito da soldati de Franca Indochinia e Japonia. Tamen, esas nula registro di granda habiteyi sur la insuli til 1956, kande filipinana aventurero Tomás Cloma Sr. decidis pretendar parto di la Spratly-insuli, e nomizis ol la "Libera Teritorio Freedomland".
Geografio
redaktarLa Spratly-Insuli esis, en 1939, koralio-insuleti precipue habitita da multega mar-uceli. Malgre ke le Spratly naturale konsistas ek 18 insuli, segun chiniana fonto de 1986, le Spratly konsistas ek 14 insuli od insuleti, 6 sablostrati, 113 submersita rifi, 35 submara sablostrati, e 21 submara brizanti.
La nordesta parto de le Spratly konocesas kom Dangerous Ground e karakterizesas da multa basa insuli, submara rifi, e degradita submara atoli kun koralio qui ofte emersas abrupte de oceano-profundesi de plu kam 1000 metri - to quo igas l'areo danjeroza por navigado.
La insuli esas omna de simila naturo; oli esas *keyi: sablo-insuli formacita sur anciena degradita, submersita koralio-rifi.
La Spratly-Insuli kontenas preske nula signifikanta kultivo-tero, havas nula indijena habitanti, e tre poka insuli havas permananta drinkebla aquo.
Omna natural insuli (e multa rifi) esas okupata: da la Filipini (7 insuli e 3 rifi); Taiwan (1 insulo ed 1 rifo); Vietnam (6 insuli, 16 rifi e 6 sablostrati); e Malaizia (7 rifi).
Naturala resursi inkluzas fisho, guano, oleo e naturala gaso. L'ekonomial agado inkluzas komercala peskado, navo-transporto, guano-minado, oleo- e gas-explotado, e plu recente, turismo. Le Spratly situesas proxim plura primara navigo-voyi.