San Diego

San Diego
Diversa imaji pri San Diego.
Standardo	Blazono
Lando:	Usa
Stato:	Kalifornia
Informo:
Fondita ye:	16ma di julio 1769
Fondita da:	Hispani
Latitudo:	32°42'54"N
Longitudo:	117°09'45"W
Altitudo:	22 m
Surfaco:	963,6 km²
Habitanti:	1 386 932 (2020)
Denseso di habitantaro:	1670,08 hab./km²
Disto de Sacramento:	(per choseo) 811,11 km
Horala zono:	UTC-8 (UTC -7 dum la somero)
Urbestro:	Todd R. Gloria
Mapo:

San Diego, hispana por "Santa Didacus", esas urbego en Kalifornia, Usa. Ol esas sideyo dil komtio San Diego, jacanta an la marbordo dil Pacifika Oceano en Suda Kalifornia, cirkume 190 km sude de Los Angeles, ed adjacanta la frontiero kun Mexikia. Kun 1 386 932 habitanti segun la demografiala kontado di 2020, San Diego esas la okesma maxim granda urbo en Usa e duesma max granda en Kalifornia. Komtio San Diego esas la 5ma maxim populoza de Usa, kun cirkume 3 286 069 habitanti en 2021.

Normal Heights, vicineyo di San Diego

San Diego esas parto del metropolo San Diego-Tijuana, la duesma max granda transfrontiera aglomerajo inter Usa ed altra lando dop Detroit–Windsor, kun habitantaro 4.922.723. La urbo konocesas pro sua milda totyara klimato, naturala profunda portuo, longa plaji, longa asocio kun la Usana Mararmeo, e recenta emerso kom developo-centro di medicino e bioteknologio.

San Diego nomizesas "la naskeyo di Kalifornia". Historiale hemo dil populo Kumeyaay, ol esis la unesma situo vizitita da europani an la nuna westa marbordo di Usa. Lor desembarko en la bayo San Diego en 1542, Juan Rodríguez Cabrillo pretendis la areo por Hispania, formacinta la bazo por koloniigo di Alta Kalifornia 200 yari pose. La Presidio e Mission San Diego de Alcalá, fondita en 1769, esis l'unesma europana kolonio en nuna Kalifornia. En 1821, San Diego divenis parto del nove sendependa Mexikia, qua divenis la Unesma Mexikiana Republiko du yari pose. En 1850, Kalifornia divenis parto de Usa pos la Mexikiana–Usana Milito e la admiso di Kalifornia al Uniono.

La urbo esas la sideyo di komtio San Diego ed esas l'ekonomiala centro dil regiono. La chefa ekonomiala motori di San Diego esas militala e defensala aktivesi, turismo, internaciona komerco, e fabriko. La prezenteso dil Universitato di Kalifornia, San Diego (UCSD), kun la UCSD Medical Center, helpas igar la areo centro di resercho en bioteknologio.

Historio

Objekti de le Kumeyaay.

La originala habitanti dil regiono nun konocesas kom la populi San Dieguito e La Jolla. La areo di San Diego habitesis da le Kumeyaay.

La unesma europano qua vizitis la regiono esis la portugalana explorero Juan Rodríguez Cabrillo qua segliris sub la flago di Kastilia. Naviginta sua flagonavo San Salvador de Navidad, Nova Hispania, Cabrillo pretendis la bayo por la Hispana Imperio en 1542, e nomizis la situo "San Miguel". En novembro 1602, Sebastián Vizcaíno sendesis por facar mapo di la litoro di Kalifornia. Arivanta sur sua flagonavo San Diego, Vizcaíno surveyis la portuo e nuna Mission Bay e Point Loma, e nomizis l'areo pro la katolika Santa Didacus, hispano plu ofte konocata kom San Diego de Alcalá. Ye la 12ma di novembro 1602, l'unesma kristana religiala oficio en Alta Kalifornia oficiesis da Antonio de la Ascensión, membro dil expediciono di Vizcaíno, por celebrar la festo-dio di San Diego.

Misiono San Diego de Alcalá

En mayo 1769, Gaspar de Portolà establisis la fuorto Presidio di San Diego, sur kolino proxim la rivero San Diego. Ol esis la unesma kolonio da europani en la nuna Kalifornia. En julio samayare, Mission San Diego de Alcalá fondesis da Franciskana monaki sub Junípero Serra. En 1797, la misiono havis la maxim granda indijena populo en Alta Kalifornia, with over 1400 neofiti lojinta en e cirkum la misiono ipsa. Mission San Diego esis la suda ankro en Kalifornia dil historiala mision-treko El Camino Real.

En 1821, Mexikia nedependanteskis de Hispania, e San Diego divenis parto del Mexikiana teritorio Alta Kalifornia. En 1822, Mexikia probis extensar sua autoritato super la litorala teritorio Alta Kalifornia. La fuorto sur Presidio Hill gradope abandonesis, e la urbo San Diego kreskis sur la plana tero sub Presidio Hill. La Mission sekularigesis dal mexikiana guvernerio en 1833, e la Mission-tereni vendesis a richa Californio-koloniani. La 432 rezidanti dil urbo peticionis la guvernisto formacar pueblo, e Juan María Osuna elektesis la unesma alkaldo, vinkinta Pío Pico en la voto. Tamen, San Diego perdis habitanti tra la 1830a yari ed en 1838 la urbo perdis sua pueblo-rango pro ke ol mingrandeskis ad evaluita 100 a 150 rezidanti.

En 1846, Usa militis kontre Mexikia e sendis navala e terala expediciono por konquestar Alta Kalifornia. Unesme li facile kaptis la granda portui inkluzanta San Diego, ma le Californio en suda Alta Kalifornia kontre-atakis. Pos la sucesoza revolto en Los Angeles, la usana garnizono en San Diego forpulsesis sen pafo en frua oktobro 1846. Mexikiana partisani tenis San Diego dum tri semani til oktobro 24ma 1846, kande la usani rikaptis ol. Dum la nexta plura monati la usani blokusesis en la pueblo. Skarmuchi eventis omnadie e tiralieri pafis aden la urbo omnanokte. Le Californio fordrove bovi de la pueblo, esperinta hungrigar la usani e lia Californio-suporteri til cedo.

Ye decembro 1ma la usana garnizono saveskis ke la dragoni di Generalo Stephen W. Kearney esis ye Warner's Ranch. Komodoro Robert F. Stockton sendis kavalrio de kinadek sub Kapitano Archibald Gillespie por marchar adnorde e renkontrar lu. Lia kunkomandatari de 150 homi, retroveninta a San Diego, trovis cirkume 93 Californio sub Andrés Pico. En la Batalio di San Pasqual, luktita en la valo San Pasqual, en la nuna San Diego, Usani subisis sua maxim mala perdi dil kampanio. Pose, kolono duktita da Lietnanto Gray arivis de San Diego, salvinta la batita e blokusita soldati di Kearny.

Stockton e Kearny lore riganis Los Angeles e koaktis la kapitulaco di Alta Kalifornia per la "Pakto di Cahuenga" ye la 13ma di januaro 1847. Rezulte la Mexikiana-Usana Milito di 1846-48, la teritorio Alta Kalifornia, inkluzanta San Diego, cedesis ad Usa da Mexikia, sub la Pakto di Guadalupe Hidalgo en 1848. Mexikiana negocieri di ta pakto probis retenar San Diego kom parto di Mexikia, ma Usani insistis ke San Diego esis "por omna komercala skopo di preske egala importo por ni kam San Francisco," e Mexikiana-Usana frontiero fine establisesis tre milii sude del maxim suda punto di San Diego-Bayo, tale ke ol inkluzis la tota bayo en Usa.

Geografio

Aeral imajo pri San Diego.

Naturala rezervuyo Torrey Pines.

La urbo jacas sur cirkume 200 profunda ravinegi e kolini qui separas le mesa, kreanta parceli de naturala libera spaco tra la urbo e kolinoza geografio. Tradicionale, San Diegani konstruktis sua hemi e komerci sur le mesa, lasinta la urbana ravini relative sovaja. Tale, la ravini kreas en parti del urbo segmentala sento, kreanta lakuni inter altre proxima vicineyi e kontributanta a basa-densesa, automobilo-centra ambiento. La rivero San Diego iras tra la mezo di San Diego de esto a westo, kreanta rivero-valo qua dividas la urbo aden nordala e sudala segmenti. La rivero olim fluis aden San Diego-Bayo, ed olua fresha aquor esis la foko dil frua hispana exploreri. Miguel Costanso, kartografo, skribis en 1769, "Kande questionita ube esis la puteo, la indijeni indikis bosko videbla de konsiderinda disto nordeste, tale komprenigante ke rivero o creek trafluis ol, e ke li duktus nia viri ad ol se li sequus." Ta rivero esis la rivero San Diego. Plura rezervuyi e Mission Trails Regional Park anke jacas inter e separas developita arei dil urbo.

Notinda pinti en l'urbo inkluzas Monto Cowles, la max alta point en l'urbo ye 485 m; Black-Monto ye 475 m; e Monto Soledad ye 251 m. La Cuyamaca-Monti e Laguna-Monti esas este del urbo, e preter la monti esas dezert-arei. La Cleveland National Forest esas mi-horo de centrala San Diego. Multa farmeyi trovesas en la vali nordeste e sudeste del urbo.

La urbo San Diego agnoskas 52 individua arei kom Community Planning Areas. En ula Planning Area povas esar be plura distinta vicineyi. Entote la urbo kontenas plu kam 100 vicineyi.

Centrala San Diego situesas an San Diego-Bayo. Balboa Park inkluzas plura mesa e ravinegi nordeste, cirkondata da anciena, densa urbana komunesi inkluzanta Hillcrest e North Park. Este e sudeste esas City Heights, la College Area, e Southeast San Diego. Norde jacas Mission Valley ed Interstate 8. La komunesi norde del valo e "freeway", e sude de Marine Corps Air Station Miramar, inkluzas Clairemont, Kearny Mesa, Tierrasanta, e Navajo. Norde de Miramar esas la preurbi Mira Mesa, Scripps Ranch, Rancho Peñasquitos, e Rancho Bernardo. La fora nordesta parto dil urbo inkluzas Lake Hodges e San Pasqual-Valo. Carmel Valley e Del Mar Heights okupas la nordwesta angulo dil urbo. Sude esas Torrey Pines State Reserve e la komerco-centro la Golden Triangle. Fore sude esas la plajo e litorala komunesi La Jolla, Pacific Beach, Mission Beach, ed Ocean Beach. Point Loma okupas la peninsulo trans San Diego-Bayo. La komunesi di South San Diego, quala San Ysidro ed Otay Mesa, situesas apud la frontiero Mexikia-Usa, e separesas del cetera urbo da National City e Chula Vista.

Kulturo

Muzeo dil Homo (Museum of Man)

Multa populara muzei, exemple la San Diego Museum of Art, la San Diego Natural History Museum, la San Diego Museum of Man, la Museum of Photographic Arts, e la San Diego Air & Space Museum situesas en Balboa Park, anke la loko di la San Diego Zoo. La Museum of Contemporary Art San Diego (MCASD) situesas en La Jolla e havas brancho en Santa Fe Depot en la urbo-centro. La centrala brancho konsistas ek du edifici en du opozita stradi. La centrala Columbia district esas hemo di historiala navo-expozaji qui apartenas la San Diego Maritime Museum, la Star of India, ultre la San Diego Aircraft Carrier Museum kun la navo la USS Midway.

La San Diego Symphony at Symphony Towers pleas reguloze e direktesas da Jahja Ling. La San Diego Opera at Civic Center Plaza, direktata da Ian Campbell, rangizesis da Opera America inter la maxim bona 10 opero-kompanii en Usa. Old Globe Theatre at Balboa Park produktas c. 15 teatraji e musikali yarale. La Jolla Playhouse che UCSD direktesas da Christopher Ashley. La Old Globe Theatre e La Jolla Playhouse produktis teatraji e muzikali qui ganis Tony-Premii o nominesis en Broadway. La Joan B. Kroc Theatre che Kroc Center's Performing Arts Center esas 600-sidila moderna teatro ube eventas plei di musiko, danso, e teatro. La San Diego Repertory Theatre che Lyceum Theatres en Horton Plaza produktas diversa teatraji e muzikali. Centi de filmi e dozeno TV-programi cinematografesis en San Diego, tradiciono depos 1898.

Plajo en San Diego

Editata en l'urbo esas diala jurnalo, U-T San Diego ed olua enreta portalo samnoma, ed alternativa novaji-semanali, la San Diego CityBeat e San Diego Reader. Times of San Diego esas gratuita enreta jurnalo pri novaji en la metropolala areo. Voice of San Diego esas sen-profita enreta jurnalo pri guvernerio, politiko, eduko, vicineyi, ed arti. La San Diego Daily Transcript esas pri-komerca diala jurnalo.

L'unesma televizion-kanalo di San Diego esis KFMB, qua komencis brodkastar ye mayo 16ma 1949. Nam la Federal Communications Commission (FCC) licencis sep televizion-kanali en Los Angeles, du VHF-kanali esis havebla por San Diego pro olua relativa proximeso a la Los Angeles. En 1952, tamen, la FCC komencis licencar UHF-kanali, posibliginta urbi quala San Diego aquirar plu multa kanali. Kanali en Mexikia anke servas la San Diego-merkato. Televizion-kanali hodie inkluzas XHTJB 3 (Once TV), XETV 6 (Canal 5), KFMB 8 (CBS, with CW on DT2), KGTV 10 (ABC), XEWT 12 (Televisa Regional), KPBS 15 (PBS), KBNT-CD 17 (Univision), XHTIT-TDT 21 (Azteca 7), XHJK-TDT 27 (Azteca 13), XHAS 33 (Telemundo), K35DG-D 35 (UCSD-TV), KDTF-LD 51 (Telefutura), KNSD 39 (NBC), KZSD-LP 41 (Azteca America), KSEX-CD 42 (Infomercials), XHBJ-TDT 45 (Gala TV), XHDTV 49 (MNTV), KUSI 51 (Independent), XHUAA-TDT 57 (Canal de las Estrellas), e KSWB-TV 69 (Fox).

Transporto

Internaciona aeroportuo di San Diego.

Tramveturo de San Diego Trolley.

Nam la automobilo esas la primara transporto-moyeno por plu kam 80 procento de rezidanti, San Diego servesas da reto di "freeway"-i ed autochosei. To inkluzas Interstate 5, qua iras adsude a Tijuana ed adnorde a Los Angeles; Interstate 8, qua iras adeste ad Imperial County e la Arizona Sun Corridor; Interstate 15, qua iras nordeste tra Inland Empire a Las Vegas e Salt Lake City; ed Interstate 805, qua departas de I-5 proxim la frontiero kun Mexikia e riunionesas kun I-5 en Sorrento Valley.

San Diego servesas da tramveturo-sistemo nomizita San Diego Trolley, da la SDMTS autobuso-sistemo, e da la fervoyo Coaster ed Amtrak Pacific Surfliner. La Trolley primare servas centrala e cirkondanta urbana komunesi, Mission Valley, esta komtio, e suda bayo. Treni Amtrak e Coaster iras alonge la litoro e konektas San Diego kun Los Angeles, Komtio Orange, Riverside, San Bernardino, e Ventura per Metrolink e la Pacific Surfliner. Esas du Amtrak-stationi en San Diego, en Old Town e Santa Fe Depot. Transport-informo pri publika transporto esas havebla per interreto o per telefonar a "511" de irga telefonilo en San Diego.

La urbo havas du granda komercal aeroportui. Centrala San Diego International Airport (SAN), o Lindbergh Field, esas la max uzata un-stria aeroportuo en Usa. Ol servis plu kam 17 milion pasajeri en 2005. Ol situesas an San Diego-Bayo, 4,8 km del centro, ed ofras flugi a cetera Usa (inkluzanta Havayi), ultre a Kanada, Mexikia, Japonia, e Britania. Ol operacesas da sendependa agenterio, la San Diego Regional Airport Authority. Tijuana International Airport havas termino en distrikto Otay Mesa konektita al cetera aeroportuo en Tijuana, Mexikia per la pedponto Cross Border Xpress. Ol esas la primara aeroportuo por flugi a cetera Mexikia, ed ofras konekti per Mexiko a cetera Latin-Amerika. Pluse, la urbo havas du generala aeroportui, Montgomery Field (MYF) e Brown Field (SDM).