Lugano
| Lugano | ||
_View_on_Lake_Lugano_and_Monte_San_Salvatore.jpg)
| ||
| Lugano. | ||
| ||
| Blazono | ||
| Lando: |  Suisia
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 46°00'18"N | |
| Longitudo: | 08°57'09"E | |
| Altitudo: | 273 m | |
| Surfaco: | 75,93 km² | |
| Habitanti: | 63 185 (2018) | |
| Denseso di habitantaro: | 830 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 (UTC +2 dum la somero) | |
| Urbestro: | Michele Foletti | |
 • Lugano | ||
Oficala retosituo:
| ||
| http://www.lugano.ch/ | ||
Lugano (pr. c. luɡano) esas urbo en suda Suisia en la italiana-parolanta kantono Ticino, an la frontiero kun Italia. Segun statistiki dil yaro 2018, ol havis 63 185 habitanti. Lua tota surfaco esas 75,93 km². Lua urbala aglomerajo havis 150 mil habitanti ye la sam yaro.
La 9ma maxim granda suisa urbo, ol esas la maxim populoza en Ticino, e la maxim granda kun Italiana-parolanta majoritato exter Italia. La urbo jacas an Lago Lugano, cirkondata da la monti di Lugano-Prealpi.
Nomo e blazono
redaktarLa nomo unesme registragesis en 804, en la formo Luanasco, en 874 kom Luano, e de 1189 kom Lugano. Germana-lingua varianti di la nomo (ne plus uzata) esis Lowens, Lauis, Lauwis, Louwerz. La lokala Lombardiana formo dil nomo esas Lügàn. La etimologio dil nomo esas necerta, sugesti inkluzas deveno de Latina lucus "bosko", de vulgara Latina lakvannus "lago-lojanto", e de la deo Lugus.
La blazono esas reda, kun arjentea kruco, inter mayuskula literi "L", "V", "G" ed "A". La blazono devenas de c. 1200. La quar literi en la blazono esas abreviurio dil nomo Lugano.
Historio
redaktarLa litoro di Lago Lugano esas habitata depos la Petro-Epoko. Interne dil moderna urbo-limiti (Breganzona, Castagnola, Davesco e Gandria) plura petra instrumenti trovesis en la areo cirkum Lugano; kozi de la Kupro-Epoko e la Fero-Epoko anke trovesis. Esas Etruriana monumenti ye Davesco-Soragno (5ma a 2ma yarcento aK), Pregassona (3ma a 2ma yarcento aK), e Viganello (3ma a 2ma yarcento aK). Tombi kun juveli e domala kozi trovesis en Aldesago, Davesco, Pazzallo e Pregassona kun Kelta moneto en Viganello.
La regiono cirkum Lago Lugano habitesis da la Romani en la 1ma yarcento aK. Esis importanta Romana urbo norde de Lugano ye Bioggio. Esas poka traci dil Romani en Lugano, ma plura enskriburi, tombi e moneto-peci indikas ke Romani habitis en la areo di nuna Lugano.
La unesma skribita menciono di habiteyo en Lugano esas trovebla en dokumenti, di disputata autentikeso, kun qua Rejo Liutprand, cedis diversa havaji en Lugano a la Kirko di Santa Carpophorus en Como en 724. Altra dokumenti, de 804 e 844 referas Lago Lugano kom Laco Luanasco, ed akto di 984 indikas Lugano kom merkato-urbo.
Inter 1433 e 1438 la Duko di Milano, Aloisio Sanseverino sidis kom feudala sinioro super Lugano. Il kompensis la familio Rusca per proprieto di Locarno. Sub la regno di lua heredanti dum la sequinta yardeki, revolti e sedicii eruptis, e duris til la franca invado di 1499.
Ol esis la kauzo di kontinua disputi inter la Duki di Como e Milano til ke ol divenis suisa dominaco en 1513. Suisa regno duris til 1798 kande Napoleon konquestis la Anciena Suisa Federuro e kreis la Helveta Republiko.
En 1746, la fratuli Agnelli apertis la unesma imprimomashino e librerio en Lugano. Li komencis editar la jurnalo Nuove di diverse corti e paesi en 1748 e chanjis la nomo a Gazzetta di Lugano en 1797. La jurnalo esis multe lektata en nordala e centrala Italia. Ol suportis la Jansenisti kontre la Jezuiti e tale interdiktesis en 1768 en la teritorio di la Papala Stati. Ol esis apertita a la temi di iluminita reformo e la Usana Revolucionala Milito. Ol esis la unesma jurnalo en la italiana linguo qua editis parto dil Deklaro di Nedependo en 1776.
Pos la morto di Abado Gian Battista Agnelli en 1788, qua esabis redaktero dum plu kam 40 yari, Abado Giuseppe Lodovico Maria Vanelli jereskis la jurnalo. Sub Abado Vanelli, ol suportis la revolucional idei de Francia, to quo duktis a protesti dal austriana guvernerio en Lombardia. Edito dil revuo cesis abrupte pos numero 17 ye 29ma aprilo 1799, pos la anti-franca sedicii en Lugano dum qua la Agnelli-imprimerio spoliesis ed Abado Vanelli pafesis.
Geografio
redaktarLugano jacas an Lago Lugano, quo situaesas inter la lagi Lago Maggiore e Lago di Como, sude del Alpi. Ol jacas ye la sino di la Sottoceneri, ta parto dil kantono Ticino situita sude di la Monte Ceneri-defileo.
Turismo
redaktarLugano esas un ek la maxim populara turisto-destini en Suisia. La urbo esas hemo di plura historiala edifici e muzei, e la ambiento havas multa naturala vidindaji.
E Lago Lugano e la cirkondanta monti provizas diversa extera aktivesi. La areo cirkum Lugano esas hemo di plu kam 300 kilometri de "mountain biking"-treki, la maxim longa reto de treki en Suisia.
_-_12.jpg)
Tre populara destino en Lugano esas Lago Lugano. La areo di la lago esas 48,7 km2, 63% de quo esas en Suisia e 37% en Italia. Ol havas mezvalora larjeso c. 1 kilometro e maxima larjeso preske 3 kilometri. La maxima profundeso di la lago esas 279 metri. La aquo esas ordinare varma kun mezvalore aquo-temperaturi dum la somero inter 19,5 °C e 24,0 °C.
Kulturo
redaktarLa Palazzo dei Congressi esas la plearto-centro di Lugano. Ol esas chef-halo dil Orchestra della Svizzera Italiana.
La Lugano-Festivalo eventas dum aprilo e mayo, e pose la "Progetto Martha Argerich" en junio. Estival Jazz arivas en julio. Inter julio ed agosto esas la LongLake-Festivalo, un ek la maxim granda libera-aera eventi in Suisia. Dum un monato, LongLake ofras plu kam 300 eventi en centrala Lugano. La Blues-to-Bop-Festivalo arivas en tarda agoste e frua septembro transformas la urbo aden esamo di aktiveso kun turbi en la stradi e "piazza" por gratuita libera-aera koncerti.
En 1956, che la Teatro Kursaal en Lugano eventis la unesma Eurovision Kansono-Konkurso.
La MASI (Museo d'Arte della Svizzera italiana) havas du paralela skopi: konservo e studio dil permanenta kolekturo dil muzeo, qua grandaparte konsistas ek verki de la 19ma e 20ma yarcenti; e projeto e prizento di provizora expozi. Ol enfokigas arto di la kantoni Ticino e Graubünden (Grigioni en Italiana) e nuna artisti di la regiono.
Transporto
redaktarLugano situesas alonge la autostrado A2, parto dil europana voyo E35 di longeso 1600 km inter Amsterdam e Roma.
La Trasporti Pubblici Luganesi (TPL) operacas frequa urbana autobusi tra Lugano e proxima vicini. La Autolinee Regionali Luganesi (ARL) operacas autobusi qui konektas Lugano kun la distrikti Davesco, Sonvico ed urbi Canobbio, Lamone e Tesserete, e la Società Navigazione del Lago di Lugano operacas autobusi a la distrikti Gandria e Campione d'Italia.
Lugano servesas dal Aerportuo Lugano-Agno, an la proxima municipo Agno. Darwin Airline (Etihad Regional), Silver Air, Swiss Airlines operacas a Lugano-Aeroportuo. L'aeroportui di Milano esas c. 60 a 90 minuti fore e provizas aceso a plu multa mondala loki.
Bateli di la Società Navigazione del Lago di Lugano provizas servi sur Lago Lugano. Li precipue provizesas por turistala skopi, li anke konektas Lugano kun altra apudlaga komunesi.
La fervoyo-staciono di Lugarno situesas an la Gotthard-Fervoyo, qua ligas nordala Suisia kun Italia. Longa-dista treni di la Suisa Federala Fervoyo (CFF), kun internaciona treni di Trenitalia, konektas Lugano kun la urbi di nordala Suisia e Milano. De mayo til mez-oktobro, la turistisala Wilhelm Tell Express konektas Lucerne kun Lugano.
Lugano anke servesas da reguloza lokala treni di la Treni Regionali Ticino Lombardia (TILO), qui operacas mi-hore inter Bellinzona e Chiasso, kun ula servi til Milano. Pluse, la Lugano-Ponte Tresa Railway (FLP) konektas Lugano kun Ponte Tresa.