Historio di Dominikana Republiko
Insulo Hispaniola, ube nun jacas Haiti e Dominikana Republiko, habitesis dal populo Taíno depos la 7ma yarcento. Ol deskovresis da Cristoforo Colombo ye la 5ma di decembro 1492, dum lua unesma voyajo ad Amerika. Hispani komencis sklavigar le Taíno por explotar oro, ma famino e morbi decimacis la habitantaro: en 1535 nur 60.000 Taíno restis en l'insulo.
En 1516, Hispani komencis kultivar sukrokano por produktar sukro, ed portis Afrikana sklavi por laborar en la plantacerii. Balde la proprietanti di plantacerii divenis koloniala eliti, e konvinkis la rejo di Hispania selektar la membri di lokala Real Audiencia (apelo-korto) inter li. En 1526, eventis l'unesma revolto di sklavi en Hispaniola, en la plantacerio di Diego Colón, admiralo e filiulo di Colombo.
Kande Haitiana revoluciono komencis en 1791, Hispania judikis ke esus l'okaziono por konquestar tote o parte la westala triimo dil insulo,[1][2] e federis kun rebela sklavi e kun Britaniani. Ma pos la koncilio inter Franca guvernerio e l'ex-sklavi, Hispana trupi vinkesis da la trupi dil Jakobina generalo Toussaint Louverture. En 1795, Francia prenis kontrolo di tota insulo pos la paco di Basel.
.jpg)
En 1801 Louverture arivis en Santo Domingo e proklamis l'aboliso di sklaveso, por l'interesto di Franca republiko. Balde pose, Napoléon Bonaparte sendis armeo por submisar tota l'insulo, ed administris ol dum kelka monati. Mulati e negri komencis revolto kontre Franci en oktobro 1802, e fine vinkis li komplete en novembro 1803. Ye la 1ma di januaro 1804, vinkinti deklaris Saint-Domingue nedependanta republiko, e nomizis ol Haiti. Mem pos esar vinkita dal Haitiani, mikra Franca garnizono restis en Santo Domingo. Sklaveso riestblisesis, e multa Hispana kolonigiisti retroiris al insulo. En 1805, pos kronizar su imperiestro, Jean-Jacques Dessalines invadis Santo Domingo ante retretar pro atako da Franca eskadro. Haitiani spoliis urbeti Santiago e Moca, dum lia retreto tra montaro Cibao. Ta agado esis la komenco di du yarcenti di odio inter la du landi.
Franci duris kontrolar l'esto dil insulo til la revolto di Hispana kolonigiisti e la batalio di Palo Hincado, ye la 7ma di novembro 1808. Helpita da Britaniana mar-armeo, Franci siejesis en l'urbo Santo Domingo, e fine kapitulacis ye la 9ma di julio 1809. Hispania administris Santo Domingo dum plusa 12 yari.
Dominikana Republiko nedependanteskis de Hispania ye la 30ma di novembro 1821, ma Haitiana trupi, komandita da lora prezidanto e militestro Jean-Pierre Boyer invadis la lando en februaro 1822. Ye la 27ma di februaro 1844, Dominikana Republiko fine nedependanteskis de Haiti. Pedro Santana y Familias esis l'unesma prezidanto di la lando. L'unesma konstituco adoptesis ye la 6ma di novembro sam yaro.
En 1861 pos enkarcerigar, silenciar e mortigar multa opozinti, Pedro Santana y Familias signatis pakto kun Hispania e retrosendis Dominikana Republiko ad stando di Hispaniana kolonio, l'unika Latin-Amerikana lando qua facis to. Ma lua opozanti, komandita da Santiago Rodríguez, Benito Monción e Gregorio Luperón lansis milito kontre Santana. Pos du yari, Hispania abandonis l'insulo en 1865.
Intensa politikala disputi eventis dum la sequanta yari. Buenaventura Báez, qua guvernis de 1865 til 1866 probis anexar Dominikana Republiko ad Usa. Quankam du Usana prezidanti aceptis ta ideo, Usana kongreso ne aceptis ol. Por aprobar la projeto du triimi de la voti bezonesis, ma ol recevis recevis 28 yes-voti kontre 28 no-voti. Báez revokesis de la povo en 1874, itere okupis povo en 1878, ed itere revokesis ye la sama yaro.
Dum la yari 1880ma, generalo Ulises Heureaux asumis la povo e ganis kelka populareso, ma balde komencis esar autoritatoza. Ilu asasinesis en 1889. Tamen, la tranquila periodo di lua prezidanteso permisis stimular l'ekonomio. L'industrio di sukro modernigesis,[3] e la lando atraktis enmigranti.
Ye la 15ma di mayo 1916 Usana trupi okupis Santo Domingo por exekutar blokuso e koaktar la renunco di Desiderio Arias, lor la ministro dil armeo. En 1924, pos ke Horacio Vásquez vinkis prezidantal elekto, finis l'unesma Usana interveno. En 1930, kande Vázquez probis prorogar lua mandato, eventis stato-stroko komandita dal generalo Rafael Leónidas Trujillo e dal civilo Rafael Estrella Ureña, qua divenis prezidanto. Ureña guvernis til la 21ma di aprilo 1930, kande Leónidas Trujillo asumis la povo. Trujillo formale guvernis til 1938, quankam il duris influar super Dominikana politiko til 1961.
Dum la diktatoreso di Trujillo l'ekonomio kreskis multe. Eventis progresi en sanesoflego, eduko e transporto. Hospitali, skoli, chosei e portui konstruktesis. Trujillo finis pakto kun Haiti pri la frontiero inter la du landi en 1935.
Quankam la progreso, eventis granda politikala represo dum la diktatoreso di Trujillo. Il imperis masakro kontre Haitiani qui vivis en la lando. On kalkulas ke 17 000 til 35 000 Haitiani mortigesis dum kin dii, de la 2ma di oktobro til la 6ma di oktobro 1937. En 1960 asasinesis tri ek la quar "fratulini Mirabal" - Patria Mercedes, Argentina Minerva e Antonia María Teresa Mirabal - qui opozis lua rejimo. L'asasineri esis membri de la sekreta polico, e konfesis la kriminego pos la morto di Trujillo.
Quankam l'asasino di opozanti, komence Usa e la Dominikan elito suportis la rejimo di Trujillo. Usa kredis ke Trujillo esis la minora inter du o tri malaji[4]. Usa fine ruptis kun Trujillo kande il probis mortigar Venezuelana prezidanto Rómulo Betancourt, forta kritikisto di lua rejimo.
.jpg)
Trujillo mortigesis ye la 30ma di mayo 1961. En februaro 1963, l'unesma demokratiale elektita guvernerio, komandita da Juan Bosch asumis la povo, ma revokesis per stato-stroko helpita da Usa en septembro sam yaro. En aprilo 1965, pos 19-monata militala diktatoreso, eventis revolto favorebla a Bosch. Poka dii pose, Usana prezidanto Lyndon Johnson permisis la sendajo di naval-infantriani por kombatar kontre la rebeli. Usana trupi restis plu kam un yaro en Dominikana Republiko til l'elekto di Joaquín Balaguer, lasta marioneto-prezidanto de la rejimo di Trujillo.
Balaguer restis en povo dum 12 yari, e dum lua rejimo eventis multa violaco di homala yuri e represo di civila liberesi. On kalkulas ke plu kam 11 000 personi mortigesis. La disto inter la povri e la richi augmentis dum lua guvernisteso, tamen ilu kolokis en ambicioza modernigo di substrukturi: teatri, muzei, chosei, aquedukti e rezidal edifici konstruktesis.
En 1978, la kandidato dil opozantaro Antonio Guzmán Fernández, de la partiso pri Liberigo Dominikana - PRD -, sucedis Balaguer. En 1982, Salvador Jorge Blanco, altra membro de PRD, elektesis. Tamen, ekonomiala krizo e la kresko dil inflaciono gradope erodis la populareso di PRD.
En 1986, Joaquín Balaguer retroiris a la povo per demokratal elekto, e guvernis la lando dum 10 yari. Dum l'elekti qui eventis en 1990 eventis suspekti pri fraudo e violento. En 1994 itere eventis elekti, e violento kontre opozanti di Balaguer, e malgre lua vinko, l'internaciona observeri kritikis la rezulto pro suspekti di manipulado. Sub Usana preso, Balaguer aceptis kunvokar nova elekti en 1996, e decidis ne partoprenar.
En 1996, Leonel Fernández Reyna de PRD, "dicipulo" di Juan Bosch, vinkis la prezidantal elekto per 51% ek la voti, pos alianco kun Balaguer. Ilu decidis vendar kelk entraprezi qui apartenis a la stato.
Referi
redaktar- ↑ Hispaniola Article - Publikigita da Britannica.com. URL vidita ye 4ma di januaro 2014. Idiomo: Angla.
- ↑ Dominican Republic 2014 - URL vidita ye 24ma di aprilo 2014.
- ↑ Michael R., Hall:Sugar and Power in the Dominican Republic. Publikigita da Greenwood Press. Dato di publikigo: 2000.
- ↑ "Why the Cocks Fight: Dominicans, Haitians and the Struggle for Hispaniola" - Autoro: Wucker, Michele. URL vidita ye 26ma di decembro 2007.