Martin Luther
| Martin Luther | ||
| ||
| Profesiono: | teologiisto | |
| Lando: |  Germania
| |
| Naskodato: | 10 di novembro 1483, 1482 | |
| Nasko-loko: | Eisleben, Germania | |
| Mortodato: | 18 di februaro 1546 | |
| Morto-loko: | Eisleben, Germania | |
Martin Luther (10ma di novembro 1483 til la 18 di februaro 1546) esis Germana teologiisto e novigisto dil katolik-eklezio.
En 1517 il klovagis 95 tezi koncernanta l'eklezio en la pordo di kirko di Wittenberg. En 1520, ilu skribis revoluciona programo por novigar l'eklezio katolika. Ye la 3ma di januaro 1521 il recevis exkomuniko.
En 1530 la Biblo, tradukita aden la Germana da Martin Luther, publikigesis.
La 95 tezi
redaktarYe 31 di oktobro 1517 en Wittenberg, Martin Luther publikigis 95 tezi, titulizata Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum (Disputado pri la povo di induljenci). Luther, profesoro di teologio ye la Universitato di Wittenberg, kritikis en ca publikigajo la vendo di induljenci da predikanti. La 95 tezi esis balde imprimata e dissendata; to esis komenco di ekleziala skismo en Europa.
Biografio detaloza
redaktarLuther naskis en 1483 en Eisleben. Lua genitori esis Hans Luther e spozino Margarethe Luther.
En 1505 Martin adheris a kongregaciono di Augustinani en kuvento en Erfurt. En 1507 il recevis sua sacerdotigo. En 1512 il promocesis e depos ca tempo doktoro Luther laboris kom profesoro en Wittenberg.
Luther kritikis vendo di letri di induljenco dal Dominikana monako Johann Tetzel.
Papo Leo X financizis la konstruktado dil katedralo St. Petro en urbo Roma camaniere.
Ye vespero di 31ma oktobro 1517 il proklamis sua 95 tezi pri justa kompreno dil kristana kredo. Lua studenti diskutis pri lo dum festodio di "omna santi" (1ma novembro). Luther anke sendis sua tezi al arkiepiskopo di Mainz ed episkopo di Brandenburg. Anke la habitanti dil urbo Wittenberg interesesis pri lo. Lore la tezi diskutesis omnube da omna homi.
En 1518 la Dominikani e l'arkiepiskopo di Mainz akuzis Luther pri herezio. Luther examenesis en Augsburg. Il refuzis retraktar sua tezi.
En 1519 on disputis en Leipzig. Luther perceptis la neeroriveso dil papo. Il mem kritikis l'institucuro dil papeso. La Biblo savas nulo pri papo. En 1520 la papo sendis letro "Exsurge domine" e demandis, ke Luther submisez su. Il sendis tri letri a Roma, un nomesis "Pri libereso dil kristano". La germana populo amis lu pro lo. La papo sendis letro pri exkomuniko di doktoro Luther. Ye 10ma decembro 1520 il jetis ol aden fairo. Ye 3ma januaro 1521 la papo exkomunikis Luther. En 1521 Luther refuzis ankorfoye retrakto di sua pensi okazione imperiala konsilo en Worms. Imperiestro Karolus V exilis lu.
Princo-elektisto Frederik la Saja di Sachsen organizis celeyo por Luther en kastelo "Wartburg". Ibe Luther tradukis la "nova testamento" dil Biblo ek Latina aden la germana linguo. (En 1534 il anke tradukis la "anciena testamento".) Dum ke Luther celesis en Wartburg multa Lutherana komunesi fondesis. Multa monakuli e monakini fugis ek kuventi, anke monakino Katharina von Bora.
En 1524 un de lua adheranti, Thomas Müntzer predikis kontre la povo dil nobeli. Lore multa kultivisti revoltis. Li motivizesis da pensi di Luther. Ma lia agi esis tre violentoza. Luther distigis su del kultivistala revolto. Il skribis, ke la kultivisti submisez su a nobela povo.
Il skribis kontre la judi, pro ke il esperis, ke li chanjus sua kredo pos lekto di lua libri. Ma li deziris gardar sua propra kredo. Luther furieskis. Lore il skribis libro kontre li.
En 1525 Katharina von Bora e Martin Luther mariajesis. Li fondis l'unesma menajo di evangeliala pastoro. Li genitis 6 infanti. 20 studenti lojis en lia domo.
Luther ne tote konkordis kun la pensi di Huldrych Zwingli en Suisia. En 1529 il skribis la "Katekismo", la libri pro la justa kompreno dil Biblo e la justa kredo.
En 1530 multa princi ed urbi konfesis su ad evangeliala kredo segun Luther.
Ye la fino di sua vivo il laboris por la kresko dil evangeliala komunesi.
Il mortis en 1546 en Eisleben.