Latina alfabeto

(Ridirektita de Latinal alfabeto)
Commons-emblem-trademark-issue.svgNuvola apps edu mathematics-p.svg
Ica artiklo bezonas revizo da ula persono qua konocas ambe Ido, ed ica temo ciencala, teknologiala, matematikala, filozofiala, sportala, edc.
Ka vu povas helpar ni revizar ol? Nuvola apps edu science.svg
Bazala latina alfabeto
Aa Bb Cc Dd
Ee Ff Gg Hh
Ii Jj Kk Ll
Mm Nn Oo Pp
Qq Rr Ss Tt
Uu Vv Ww Xx
Yy Zz

Latina alfabeto esas la skripto-sistemo uzita unesmafoye dal Romani por skribar Latina linguo. Lua bazala literi esas A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z.

Latina alfabeto ne suficas por skribar omna lingui, e nova literi e diakritiki kreesis ed adjuntesis a la bazal alfabeto. Nova litero-signi esas, exemple Ç Å Ä Ö Ã Õ Ñ e Š, Ž. Omna skribita (literala) linguo havas literi en propra ordino.

La developo di Latinala literi originis de Egiptiana hieroglifi. En l'anciena Egiptia la texti skribesis per imajo-signi (ideografio). Ula signo povis expresar tota ula vorto, ma proxim la fino dil anciena rejio Egiptiana, altra signi kreesis por expresar silabi o foni. Pose l'imaji transformis en Sinaia formi qui esis modeli por Semida e Foinikiana literi en areo di Siria e Palestina. En Foinikia on uzis literi nur por konsonanto-soni. Grekiani recevis Foinikiana literi e kreis plusa literi por vokali. Samatempe la direciono di lektado divenis de <-- a -->, ed ula literi turnis 180˚, ula literi 90˚. De la literi Greka developesis Kirila e Latina literi. Dum Romana ero on uzis nur mayuskuli (granda literi). Klasika alfabeto esis uzebla en 3ma yarcento aK


Latinala literi e lia origini:

ARedaktar

< Greka alfa Α
< Foinikiana alef = Hebrea ‘bovulo’
< imajo pri bovulo-kapo

BRedaktar

< Greka beta Β
< Foinikiana beth = Hebrea ‘domo’
< imajo pri domo-fundamento

CRedaktar

< Romana C [g] ed [k] ma pronuncado [k] vinkis
< Greka gamma Γ
< Semida C [gimel] = nuntempa G [g]
< imajo pri kamelo-kapo e nuko

DRedaktar

< Greka delta Δ
< Semida daleth ‘pordo’
< imajo pri pordo

ERedaktar

< Greka epsilon Ε [e]
< Semida [h]
< imajo pri homulo (1)

FRedaktar

< Romana [f]
< Greka digamma [v]
< Semida litero [vau]
< ?

GRedaktar

< Romana [k], nova litero G [g]
< Greka gamma Γ (videz C)

HRedaktar

< Romana [h]
< Greka eta Η longa vokalo [ii]
< Semida cheth [h]
< imajo pri homulo (2)

IRedaktar

< Romana [i] ed [y]
< Greka iota Ι [i]
< Foinikiana yod [y]
< imajo pri manuo (1)

JRedaktar

< Nova litero ye meza ero [y] (videz I)

KRedaktar

< ye meza ero itere K
< Romana [k] desaparis ma on uzis C [k]
< Greka kappa Κ
< Semida kaph
< imajo pri manuo (2)

LRedaktar

< Romana
< Greka lambda Λ
< Semida lamed

MRedaktar

< Romana
< Greka mu Μ
< Semida mem ‘aquo’
< imajo pri aquo

NRedaktar

< Romana
< Greka nu Ν
< Semida nun
< imajo pri serpento

ORedaktar

< Romana
< Greka omikron Ο [o] (Komparez omega Ω [oo])
< Semida ‘ain
< imajo pri okulo

PRedaktar

< Romana
< Greka pi Π
< Semida pe
< imajo pri boko

QRedaktar

< Romana [k] ma altralatere QU [kw]
< Greka koppa
< Semida kooph [k]
< imajo pri ligita kordo

RRedaktar

< Romana
< Greka rho Ρ
< Semida resh ‘kapo’
< imajo pri homala kapo

SRedaktar

< Romana
< Greka sigma Σ
< Semida shin ‘dento’ (forsan [sh])
< imajo pri monto-somito

TRedaktar

< Romana
< Greka tau Τ
< Semida taw

URedaktar

< nova litero ye 16-esma yarcento [u] (videz V)

VRedaktar

< til 16ma yarcento [v] ed [u] (videz U)
< Roma V [v] ed [u]
< Greka upsilon Υ
< Semida vau (quale F, V, Y)

WRedaktar

(videz V)

nova litero uzata, exemple en Germana, Angla, Nederlandana W e V, ma altralatere en Sueda, Finlandana W = V

XRedaktar

< Romana [ks]
< Greka [ks]
< Semida samekh

YRedaktar

en Ido [y] (komparez J)
en Germana, Estoniana, Turkiana Ü [ü]
en Hispana [i]
< Romana: nur en Greka vorti
< Greka upsilon Υ (ne Φ)
< Semida vau (videz F, U, V)

ZRedaktar

< Romana: ne uzesis ma pose kun Greka vorti ad usado
< Greka zeta Ζ
< Semida zayin

ÇRedaktar

en Franca, Portugalana, Kataluniana [s]

ÅRedaktar

en Sueda, Norvegiana, Daniana, Finlandana [o]

ÄRedaktar

en Estoniana, Finlandana, Germana, Slovakiana, Sueda
en Daniana, Norvegiana Æ
< AE

ÖRedaktar

en Sueda, Finlandana, Germana, Hungariana, Estoniana
en Dana, Norvegiana Ø
< OE

ÃRedaktar

en Portugalana nazala [a]

ÕRedaktar

en Portugalana nazala [o], en Estoniana dopa, meza e vasta vokalo

ÑRedaktar

en Hispana [ny]

ŠRedaktar

en Finlandana, Estoniana por Idala sh

ÜRedaktar

en Germaniana, Franca, Hungara, Estoniana, Kastiliana, Kataluniana, Turka, Azerbaijanana, Turkmenistanana, Kazakstanana sen Idala equivalo

ŽRedaktar

en Finlandana, Estoniana por Idala j

Videz prizento pri developo ek imajo-signi a Foinikiana literi.
Videz prizento pri tota developo di Latinala literi.