Vokalo
Vokalo esas pronuncuro. Kande on produktas vokalo, en pronunco-truo ne existas obstrukti formacita per sono-labii, lango, denti, labii od altri. Tatempe aero-fluo iranta ek pulmoni povas trairar libere.
Un vokalo povas esas silabo di ula linguo, ma konsonanto devas havar preske sempre un vokalo kun lu.
La poziciono e la formo di lango e la labii altrigas qualesi di pronunco-truo, e produktas diversa soni. Vokali klasifikesas segun frontaleso (palataleso) e dopaleso (velareso), e segun klozeso ed aperteso di pronunco-loko. Anke la posturo di labii efektigas, exemple, ronda vokalo havas mikra truo.
En horizontala dimensiono vokalo povas esar
- fronta (palatala) - intera - dopa (velara).
En vertikala dimensiono vokalo povas esar
- klozita - meza - apertita od
- klozita - mimeza - miapertita - apertita.
Segun posturo di labii vokalo povas esar
- ronda (labiala) - mironda - vasta (nelabiala) od
- ronda (labiala) - mironda - mivasta - vasta (nelabiala).
Exemple, la vokali di Ido esas
| litero | horizontale | vertikale | labii |
|---|---|---|---|
| a | dopa | apertita | vasta |
| o | dopa | meza | ronda |
| u | dopa | klozita | ronda |
| e | fronta | meza | vasta |
| i | fronta | klozita | vasta |
Lingui de la mondo havas anke vokali, quale
| litero | horizontale | vertikale | labii |
|---|---|---|---|
| ä | fronta | apertita | vasta |
| ö | fronta | meza | ronda |
| ü | fronta | klozita | ronda |
Pluse kompleta vokali, en lingui di mondo esas reduktita vokali. Li pronuncesas ordinare meze en muzelo(?). Ofte li havas anke ula nuanco di ula vokalo kompleta.
Ultempe liquido-konsonanto (lateralo o tremulanto) povas posedar funciono di vokalo e funcionas kom parto formacinta silabo, exemple, en Cheka vorto vlk ‘volfo’ l (lateralo) lasas aero-fluo pasar tra lateri di lango, ed en Kroata familio-nomo Prso tremulanto r lasas aero-fluo ruptante pasar preter apexo(?).
Lingui havas anke diversa diftongi qui pronuncesas quale unika sono.