Historio di Sri-Lanka

Sri-Lanka ja habitesis dum paleolitiko, adminime 125 000 yari ante nun. Arkeologiisti kredas ke kelka restaji deskovrita de ta periodo semblas restaji deskovrita en sudal India. Til cirkume 7 000 yari ante nun Sri-Lanka unionabis kun la kontinento per streta "terala ponto", konocata kom "ponto di Adam" o "ponto di Rama" (Angle: Adam's Bridge, Tamil: Irāmar pālam, Sanskrite: rāmasetu). Ta "ponto" ruptesis komplete en 1480 pro ciklono.

Aeral imajo pri tale nomizita "ponto di Adam".

L'unesma habitanti posible esis l'ancestri de la populo Veda, qui nun esas cirkume 2 500 personi e duras habitar la lando. Linguisti trovis relati inter Sinhalana linguo e la lingui parolata en Sindh e Gujarat.

12-metra statuo pri Buddho, de la 4ma yarcento.

Budismo introduktesis en Sri-Lanka dum la 3ma yarcento aK. Dum la Mezepoko, lora rejo Raja Raja Chola la 1ma de sudal India, invadis la rejio Anuradhapura. L'invado koaktis lora rejo Mahinda la 5ma fugar vers la sudo di nuna Sri-Lanka.

Ceylon esis l'unesma Aziana rejio guvernita da un rejino, Anula de Anuradhapura, qua regnis de 47 aK til 42 aK. L'insulo esis importanta exportacero di cinamo dum la historio, e mantenis komercala relati kun Romana imperio.

Sri-Lanka dum la yari 1520a.

En 1505, Portugalani komandita da Lourenço de Almeida desembarkis en l'insulo. Dum ta epoko, existis 3 rejii en l'insulo: Kandy centre, Kotte weste, ed Yarlpanam (Angle: Jaffna) norde. En 1517, Portugalani konstruktis fuorto an la portuala urbo Colombo, e gradope prenis kontrolo di la litoro. En 1592, pos yardeki di lukti kontre la Portugalani, la rejulo Vimaladharmasuriya la 1ma movis la chef-urbo de lua regio a Kandy, doplanda. En 1619 la rejio di Jaffna desaparis, pos atako da la Portugalani.

Mapo pri Kandy en 1815.

Britaniani okupis Nederlandan avanposteni an la litoro en 1796. En 1802 Sri-Lanka divenis kolonio di la Britaniana krono, direte administrita da Britaniana guvernerio. Unionita Rejio anexis rejio Kandy erste en 1815.

Europani establisis plantacerii di cinamo, sukrokano, kafeo, indigo, e pose teo e kauchuko. Britaniani anke trovis granda quanto di laboristi de Tamil Nadu. L'urbo Colombo divenis centro di Britanian administrado.

Unesma parlamento pos la nedependo.

Pos la Duesma mondomilito, Unionita Rejio gradope preparis Ceylon por lua nedependo. Ye la 14ma di oktobro 1947 kreesis l'ofico di chefa ministro di Ceylon. La lando nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 2ma di februaro 1948. Don Stephen Senanayake divenis l'unesma chefa ministro di la lando, kontre ke la rejo di Anglia duris esar chefo di stato.

En 1972 Ceylon divenis republiko e adoptis la nuna nomo, Sri-Lanka. En 1977, Junius Richard Jayewardene elektesis prezidanto di la lando ed asumis la povo la sequanta yaro, ye la 4ma di februaro. Dum la guvernisteso di Jayawardene Sri-Lanka adoptis nova konstituco, l'ekonomio di merkato e l'exekutiva povo divenis plu forta. En 1983 komencis l'interna milito di Sri-Lanka, qua duris dum 30 yari. La milito opozis la centrala guvernerio di Sri-Lanka kontre la politikala grupo "Tigri di la Libereso de Tamil Eelam" (TLTE), qua militis por la nedependantesko di la regiono Tamil Eelam, habitita da la minoritatala populo Tamil. Kande la negocii pri paco komencis en 2002, la TLTE kontrolabis cirkume 15 000 km² de la teritorio di Sri-Lanka. En 2006 la guvernerio lansis granda kontre-atako ed ye la 16ma di mayo 2009 lora prezidanto Mahinda Rajapaksa anuncis ke la guvernerio vinkabis la rebeli. La milito deklaresis finita ye la 18ma di mayo 2009, ed on kalkulas ke 60.000 til 100.000 personi mortis pro la milito.

L'ondego di decembro 2004 produktis plu kam 35 mil morti en Sri-Lanka. Ol efektigis ekreligo di treno irinta de Maradana, suburbo de Colombo, a rivala urbo Matara, produktinta 1700 morti, la maxim mortigiva ferovoyala acidento de la historio.

Ye la 22ma di mayo 2009, Gotabaya Rajapaksa lor sekretario pri defenso di Sri-Lanka, konfirmis ke 6 261 militisti mortis e plusa 29 551 vundesis de la komenco di la 4ma milito en Eelan en 2006 til lua fino, ye la 18ma di mayo sam yaro. Brigadogeneralo Udaya Nanayakkara kalkulis ke cirkume 22 mil gerileri de LTTE mortis dum la sama periodo. On kalkulas ke la milito produktis la morto de 80 mil til 100 mil civili.