Wikipedio

Afganistan: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
Update from CIA FactBook
kelka korektigi +texto, imaji, referi
Lineo 33:
 
[[Arkivo:Habibullah.jpg|130px|thumb|left|[[Habibullah Khan]], emiro di Afganistan de [[1901]] til [[1919]].]]
Pos la morto di [[Nader Shah]] en [[1747]] la moderna stato di Afganistan establisesis. Afgani elektis [[Ahmad Shah Durrani]] lia [[chefo di stato]]. Konsiderita la fondinto di moderna Afghanistan,<ref name=CIA>[{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html |title="The World Factbook"] - informo rekuperita ye 28|publisher=CIA|accessdate=13ma di decembro dimayo 20172018}}</ref> Durrani konquestis teritorii de moderna Afganistan, [[Pakistan]], la nuna [[Irak]]ana provinci di [[Khorasan]] e [[Kohistan]], ed anke [[Delhi]] en [[India]]<ref name=Engels>{{cite web|url = http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm |title = “Afghanistan”|author = Friedrich Engels|year = 1857}}</ref>. Ilu vinkis [[India]]na [[imperio Maratha]].
 
En oktobro [[1782]] Durrani mortis pro naturala kauzi. Lua filiulo, [[Timur Sha]] sucedis ilu e transferis la chef-urbo dil rejio de [[Kandahar]] por [[Kabul]].
Lineo 43:
De la [[24ma di decembro]] [[1979]] til [[1989]] Afganistan okupesis da [[Sovietia|Sovietiana]] trupi. Kun la departo di Sovietiani en [[1989]], laika rejimo di Afganistan gradope perdis povo en la lando, note pos [[1992]], kande asumis nova guvernerio en [[Rusia]]. En [[1994]] {{formatnum:10000}} personi mortis en [[Kabul]] kun atako di Mujahedini ([[Islamo|Islama]] soldati), armizita da [[NATO]] . En [[1996]] [[Taliban]] asumis povo en Afganistan e proklamis Islamala Emirio di Afganistan. En [[2000]] Taliban kontrolis preske 95% de la lando.
 
Pos l'[[atenti ye la 11ma di septembro 2001]] [[Usa]] invadis Afganistan e la rejimo di [[Talibano]] finis, ma nova rejimo ne obtenis politika stabileso en tota la lando. En decembro [[2009]] Usana prezidanto [[Barack Obama]] anuncis l'augmento di militarala impliko en la lando, e sendis plua {{formatnum:30000}} soldati dum periodo di 6 monati<ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/34218604/ns/politics-white_house ''Obama to announce war strategy'' Associated Press. 11ma di decembro 2009]</ref>.
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:Afghan_parliament_in_2006New_Afghan_Parliament_Building.jpgpng|thumb|200px250px|NacionalLa Asemblajonova diedifico Afganistandil enParlamento 2006di Afganistan.]]
[[Arkivo:Presidential_Palace_-_panoramio_(7).jpg|thumb|250px|left|La prezidantala palaco (''Arg'').]]
Afganistan esas prezidantala [[islamo|islamala]] [[republiko]]. La [[chefo di stato]] e la [[chefo di guvernerio]] esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5 yari. La nuna prezidanto esas [[Ashraf Ghani]], qua elektesis ye la [[21ma di septembro]] [[2014]] ed asumis povo ye la [[29ma di septembro]] sam yaro. La prezidanto havas du viceprezidanti e 25 ministri.
 
Linio 54 ⟶ 55:
 
=== Geografio ===
[[Arkivo:Afghan topo en.jpg|thumb|200px250px|Topografiala mapo di Afganistan.]]
[[Arkivo:Mount Noshaq seen from the base camp (photo Louis Meunier).jpg|thumb|250px|left|Monto Noshaq]]
Afganistan ne havas [[litoro]]. Lua maxim alta punto esas [[Monto Nowshak]], kun {{formatnum:7485}} metri di [[altitudo]]. Lua teritorio sufras frequente [[ter-tremo|ter-tremi]], quale en [[31 di mayo]] [[1998]] kande 4,000 personi perisis.
Jacante inter sudal e central Azia, Afganistan esas montoza lando [[litoro|senlitora]]. Lua maxim alta monto esas ''Noshaq'', an la montaro [[Hindu Kush]], kun {{formatnum:7485}} metri di [[altitudo]].
 
LuaLa [[klimato]] esas [[kontinentala klimato|kontinentala]], kun kolda [[vintro|vintri]] e varma [[somero|someri]]. QuankamEn olla havasregiono diversanomizita fluvii"koridoro Wakham", landointer generale[[Tajikistan]] esase sika.[[Pakistan]], Dumen la nord-esto di la lando ed en [[vintroNuristan]], Afganistanla recevastemperaturi grandapovas quantofalar til -15°C en januaro. Kontraste, en la basa regiono di Sistan adsud-weste, en [[nivoJalalabad]] adeste, specaleed en la plana regioni di [[HinduTurkestan Kush]]alonge ela [[Pamir-montarofluvio Amu]], la temperaturi povas superirar 35°C en julio.
 
L'Afganiana teritorio subisas frequa [[ter-tremo|ter-tremi]], exemple ye la [[31ma di mayo]] [[1998]] kande 4.000 personi perisis.
 
Quankam existas diversa fluvii en la lando, la klimato ordinare esas sika. Dum la [[vintro]] Afganistan recevas granda quanto di [[nivo]], note en la montari [[Hindu Kush]] e [[Montaro Pamir|Pamir]].
 
=== Ekonomio ===
Linio 63 ⟶ 69:
 
=== Demografio ===
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 2017, Afganistan havis {{formatnum:34124811}} habitanti. enLa juliomaxim [[2017]]multa esas Pashtun. PluExistas kamgrupi 99%di esasTajiki, [[islamo|islamani]].<refUzbeki, name=CIA/>ed altri.
 
L'oficala lingui di la lando esas [[pashtun-linguo|Pashtun]] e [[Persiana linguo|Persiana (Dari)]]. Plua kam 99% de la habitantaro esas [[islamo|Mohamedani]].<ref name=CIA/>
 
La maxim granda urbo, e l'unika kun plua kam 2 milion habitanti, esas [[Kabul]]. Altra importanta urbi esas [[Kandahar]], Herat, e Mazar-e-Sharif. Nur 27,6% de la habitantaro esis urbala en 2017.<ref name=CIA/>▼
 
▲La maxim granda urbo, e l'unika kun plua kam 2 milion habitanti, esas [[Kabul]]. Altra importanta urbi esas [[Kandahar]], Herat, e Mazar-e-Sharif.
{{nekompleta}}
=== Kulturo ===
Kelka notora [[poezio|poeti]] en AfganaAfganiana kulturo esas Rumi, Khushal Khan Khattak, Rahman Baba, Massoud Nawabi, Nazo Tokhi, [[Ahmad Shaho Durrani]], Al-Afghani, e [[Ghulam Muhammad Tarzi]].
 
Kelka populalapopulara [[sporto|sporti]] en la lando esas [[kriketo]], [[futbalo]], [[basketbalo]], [[buzkashi]] ed altra.
 
=== Referi ===
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Afganistan"