Wikipedio

Milito en Vietnam: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
Idojc (diskutez | kontributadi)
2 945 redaktoj
Nuligis version 913005 de 204.108.212.201 (Diskuto | kontributadi)
kelka korektigi/modifiki
Lineo 1:
{{Tabelo-batalio
| imajo= [[Arkivo:HD-SN-99-02041.JPEG|190px]]
| subskriburo= Franca soldato de exterlanda legiono patrolas regiono cirkumproxim la [[Reda fluvio]], inter [[Hanoi]] e [[Haiphong]].
| batalio= [[Milito di Vietnam-milito]]
| konflikto= [[Kolda milito]]
| dato= [[1 di novembro]] [[1955]] - [[30 di aprilo]] [[1975]]
| loko= [[Vietnam]], [[Laos]] e [[Kambodja]]
| rezultajo= Nord-Vietnamana vinko
| armeo1= [[Arkivo:Flag_of_North_Vietnam_(1945-1955).svg|20px]] [[Nord-Vietnam]]<br>[[Arkivo:FNL Flag.svg|20px]] Viet Kong<br>[[Arkivo:Flag of Laos.svg|20px]] [[Pathet Lao]]<br>[[Reda Khmeri]]<br>[[Arkivo:Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Populala Republiko di Chinia]]{{CHN}}<br>[[Arkivo:Flag of North Korea.svg|20px]] [[Nord-Korea]]<br>[[Arkivo:Flag of the Soviet Union.svg|20px]] [[Sovietia]]{{URS}}<br>[[Arkivo:Flag of Cuba.svg|20px]][[Kuba]]{{CUB}}
| armeo2 = [[Sud-Vietnam]]<br>[[Usa]]<br>[[Arkivo:Flag of ThailandSouth Vietnam.svg|20px]] [[TailandoSud-Vietnam]]<br>{{USA}}<br>{{THA}}<br>[[Rejio di Kambodja]]<br>[[Khmer republiko]]<br>[[Rejio di Laos]]<br>[[Arkivo:Flag of Australia.svg|20px]] [[Australia]]{{AUS}}<br>[[Arkivo:Flag of South Korea.svg|20px]] [[Sud-Korea]]{{KOR}}<br>[[Arkivo:Flag of the Philippines.svg|20px]][[Filipini]]{{PHL}}<br>[[Arkivo:Flag of New Zealand.svg|20px]] [[Nov-Zelando]]{{NZL}}<br>[[Arkivo:Flag ofthe Republic of China.svg|20px]][[Taiwan]]{{ROC}}
| komandero1= [[Ho Chi Minh]]<br>Lê Duẩn<br>Võ Nguyên Giáp<br>Văn Tiến Dũng<br>Trần Văn Trà<br>Nguyễn Văn Linh
| komandero2 = Ngô Đình Diệm<br>Nguyễn Văn Thiệu<br>Nguyễn Cao Kỳ<br>Cao Văn Viên<br>Lyndon B. Johnson<br>Richard Nixon<br>William Westmoreland<br>Creighton Abrams
Lineo 16:
| perdaji2 = [[Arkivo:Flag of South Vietnam.svg|20px]] soldati, {{formatnum:420000}} civili<br>[[Arkivo:Flag of the United States.svg|20px]] {{formatnum:58209}}<br>[[Arkivo:Flag of South Korea.svg|20px]] {{formatnum:4407}}<br>[[Arkivo:Flag of Australia.svg|20px]] 460<br>[[Arkivo:Flag of Thailand.svg|20px]] 351<br> [[Arkivo:Flag of New Zealand.svg|20px]] 55
}}
'''Milito en Vietnam''' esis [[milito]] qua duris dum cirkume 35 yari sen ula rupto. Depos la [[duesma mondomilito]] ol havisinfluesis kontaktoda kunla [[kolda milito]], inter [[Usa]] e [[Sovietia]].
 
== Milito por nedependesola nedependo de Francia ==
Francia komencis okupar [[Indochinia]] dum la [[yari 1850ma]] e kompletigis lua okupeso en [[1893]]. Dum la [[duesma mondomilito]] [[Francia]] okupesis dal [[Nacional-socialista Germania|Naziisti]] en [[1940]], ed en septembro sam yaro [[Japonia]]ni okupis Indochinia. Rapide la Franca autoritati che la regiono komencis kunlaborar kun Japoniani. Diversa movadi qui komence kombatis la Franci e pose la Japoniani unionis su por formacar ''[[Viet Minh]]'', sub komando di la Komunista Partiso di Vietnam.
 
En [[1941]], [[Ho Chi Minh]], qua rezidabis en Francia, Usa, Unionita Rejio e [[Sovietia]] retroiris a [[Vietnam]]. Ilu komandis 10.000 gerileri qui luktis kontre Japoniani. Tamen, ilu enkarcerigesis da [[Chiang Kai-shek]] pro esar [[komunisto|komunista]], ma pose liberigesis da la komunista Chiniani e retroiris a Vietnam en 1943.
 
* [[1940]] - [[Ho Chi Minh]] retrovenas de exilo a [[Vietnam]]. [[Japonia]] invadas tota [[Indochinia]].
* [[1941]] - Ho Chi Minh fondas liberiginta organizuro ''Vietminh'', ed ilu divenas lua chefo.
* [[1945]] - L’ imperiumo di Japonia falas. Vietminh okupas [[Hanoi]]. Demokrata Republiko Vietnam fondesas, e Ho Chi Minh esas elektita kom prezidanto. Franca ed Angla trupi rivovenas en sudala Vietnam.
* [[1946]] - [[Francia]] e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependesonedependo di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi.
* [[1950]] - [[Usa]] promisas a [[Francia]], Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedirektanedireta militala helpo.
* [[1954]] - La trupi di [[Vietminh]] komandita da generalo [[Võ Nguyên Giáp]] vinkas Franci en [[Dien Bien Phu-batalio|Dien Bien Phu]]. Usa suportas financiale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en [[Genève]] esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti ante la fino di agosto en yaro [[1956]], e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras [[SEATO]]. Ho Chi Minh okupas nove Hanoi, quo divenas chef-urbo di Norda-Vietnam. En Suda-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.
 
Linio 35 ⟶ 36:
== Epoko di Usana partopreno ==
{{Historio di Usa}}
* [[1955]] - Usa komencas edukar l’armeol'armeo di Suda-Vietnam. Diem deklamas, ke Geneve-pakto ne koncernas Suda-Vietnam, do on ne mustas organizar general elekti en Suda-Vietnam.<br />
* [[1956]] - Vice-prezidanto di Usa [[Nixon, Richard|Richard Nixon]] vizitas Saigon, chef-urbo di Suda-Vietnam
* [[1958]] - Rebeli unesme atakas objekto apud Saigon.
* [[1959]] - Unesma Usana “mentori” mortas dum kombato di Bien Hoa.
* [[1960]] - En Suda-Vietnam agrokultivisti e membri di religionala minoritati e sekti objecionas kontra rejimo di Diem. Fondesas ''Nacionala Liberiginta Frontiero'' (FNL) di Suda-Vietnam.
[[1961]] - Vice-prezidanto di Usa [[Johnson, Lyndon B.|Lyndon B. Johnson]] vizitas Saigon e promizas plusa helpo a Suda-Vietnam. Usa sendas plue e plue specala soldati, ed ante la fino dil yaro la quanteso di “mentori” esas plu kam {{formatnum:3000}}. Depos 1955 Usa donabis helpo a Suda-Vietnam per {{formatnum:1300}} milioni dolari.
* [[1962]] - Esas fondita stabo di Usana helpo militala en Saigon direktitakomandita da generalo Harkins. Usa anuncas unesma oficala numeri pri perdinti: dum 10 monati 46 Usana soldati mortabis.
* [[1963]] - Budhisti demonstras plu forte kontre rejimo di Diem. En Suda-Vietnam komencas serio di kombusto-suocidi. Diem deklaras militala stando, ma Usa oficale blamas lua politiko. Pose Suda-Vietnamana oficeri represas ed exekutas Diem, e samatempe Usa silence aceptas l'agi.
* [[1964]] - YeEn agosto Usa asertas, ke Norda-Vietnamana torpedo-bateli atakis enche la [[gulfo di Tonkin-bayo]] Usana destruktistokontre-torped-navi. Lo esas la motivo por kontra-agikontreagadi, ed Usana senato komisas a prezidanto vasta yuri. Usa sendas en oktobro {{formatnum:20000}} soldatiplusa pluesoldati. Norda-Vietnam negas omna eventi enche la gulfo di Tonkin-bayo, e segun posa studio l’studii l'atako esis inventita.
* [[1965]] - FNL atakas militala bazo di Usa en Pleiku. prezidanto Johnson imperas totala bombardo di Norda-Vietnam. Johnson elektesas nove prezidanto.
* [[1966]] - YeEn januaro en Suda-Vietnam esas {{formatnum:190000}} Usana soldati. La bombardo di Norda-Vietnam duras, e kom objekti esas i.a. oleo-magazini e portuo di Haiphong. YeEn septembro on Suda-Vietnam esas {{formatnum:308000}} Usana soldati, ye fino di yaro {{formatnum:400000}}.
* [[1967]] - La milito expansis. Usa havis {{formatnum:450000}} soldati en Suda-Vietnam en julio; en agosto ja esis 525.000. Suda-Vietnam recevis nova [[konstituco]]. Nguyen Van Thieu elektesis prezidanto, Nguyen Kao Ky vice-prezidanto.
* [[1968]] - En februaro partizani facis ''[[Tet-atako]] en tota Suda-Vietnam, e severa kombati okuriseventis anke en Saigon. Usa e Norda-Vietnam tastis paco-posibleso, Usa finis la bombardo norde de 20ma latitudo, e negocio pri paco komencas en Paris. En Usa Johnson ne kuras por prezidanteso pro komuna opiniono, e Richard Nixon elektesis prezidanto. Usa havis en Vietnam cirkum {{formatnum:543000}} soldati.
[[Arkivo:Dead man and child from the My Lai massacre.jpg|thumb|Personi mortigita dum [[My Lai masakro]].]]
* [[1968]], [[16 di marto]] - [[Masakro di My Lai masakro]]: Usana soldati mortigas plu kam 300 personi en My Lai. Tota laOmna viktimi esis civili, inkluzeinkluzite bebei.
* [[1969]] - Nixon anuncas, ke milito esos Vietnamizita, altre dicante Usa pokopegradope retretos sua trupi e komencos helpar Suda-Vietnamani nur per pekunio, edukado ed equipado. [[Ho Chi Minh]] mortas. En Suda-Vietnam FNL fondas temporala revoluciono-rejimo.
* 1969 - La mondo saveskas pri la [[My Lai masakro|masakro endi My Lai]].
* [[1970]] - Kapitano Ernest Medina esisakuzesis akuzita dapri milito-krimino porpro la masakro di My Lai masakro.
* [[1970]] - La milito expansis aden [[Kambodja]], ma la quanteso di Usana soldati diminutis en Vietnam. La stabo di partizani ne esis trovita en Kambodja ed Usa retretis.
* [[1971]] - Usa atakis en [[Laos]] kontre Nord-Vietnamana trupi. En Sud-Vietnam la sola kandidato Thieu esas rielektesis prezidanto (per 94,3 % de voti). En Paris la negocio pri paco duris.
* [[1972]] - Usa diminutis la quanteso di sua trupi, ma aceleris bombardo en Nordo. En Suda-Vietnam plu kam {{formatnum:40000}} homi exekutesis dum “paciginta operaco” tendensante extirpar l'organizuro di FNL. Kontraste FNL atakis dum multa semani. Usa prolongis la bombardo en Norda-Vietnam per B-52 bombo-aeroplani. Omna portui e kanali esis minilizita de aero. En oktobro en Paris la paco esis obtenita, ma Usa forlasis ol en lasta momento. Nixon komencis nove bombardo en tota Norda-Vietnam en decembro.
* [[1973]] - YeEn [[27 di januaro]] en [[Paris]] la paco-pakto esis subskribita da Usa, Suda-Vietnam e Norda-Vietnam. Usa e lua federiti retretis ek Vietnam dum du monati. Quankam la kombati duris anke pos paco-pakto. La bombardo di Kambodja finis yeen [[15 di agosto]].
 
=== Lasta yaro: 1975 ===
[[Arkivo:Vietnamese refugees on US carrier, Operation Frequent Wind.jpg|thumb|Vietnamana refujanti en Saigon movas vers Usan ambasadeyo.]]
Ye la [[1010ma di marto]] [[1975]] Sud-Vietnamani lansis Kampanio 275, restrikta atakado kontre l'urbo di [[Buôn Ma Thuột]], ma l'armeo di Sud-Vietnam demonstris esar nekapabla por atakar, e l'atako krulis la sequanta dio. Kun la falio di ataki kontre Nord-Vietnamana e Viet Cong, refujanti komencis fugar vers Saigon sequanti la trupi en retreto. La neferma stando di voyi impedis rapida fugo.
 
Ye la [[2020ma di marto]], Thieu imperis ke [[Hue]] rezistas, ma yeen [[31 di marto]] Hue falis. YeEn [[7 di aprilo]] tre Nord-Vietnamana divizioni atakis Xuan Loc, 64 km este de Saigon. YeEn [[29 di aprilo]] [[Usa]] anoncisanuncis la retreto di tota militisti e oficiri di Usan ambasadeyo da [[helikoptero|helikopteri]]. Centi di Sud-Vietnamani en desespero anke invadis l'helikopteri por fugar de lando. FinaleFine, ye la [[3030ma di aprilo]] la lasta Usana soldato livasforiras Saigon, [[Suda-Vietnam]].
 
[[Arkivo:VietnamWarMemorialinHouston.JPG|thumb|Memorigilo en homajo amemoriganta soldati mortinta dum Vietnam-milito en [[Houston]], [[Texas]].]]
'''La preco di milito''':
* depos [[1965]] c. 1 miliono Vietnamana civili mortis e {{formatnum:3300}} milioni vundisvundesis.
* depos [[1961]] Usa perdis {{formatnum:45941}} soldati en kombati, {{formatnum:10300}} altre e {{formatnum:300635}} lezis. {{formatnum:4900}} helikopteri, {{formatnum:3700}} aeroplani esis destruktitadestruktesis. La milito kustis por Usani 146,5 miliardi dolari.
* {{formatnum:5225}} soldati de Usana federiti (Australia, Nova Zelando, Thailando, Suda-Korea) mortis.
* Sud-Vietnam perdis {{formatnum:183528}} soldati, {{formatnum:499026}} esis vundita.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Milito_en_Vietnam"