|
[[Arkivo:Wake Island map.png|thumb|200px|right|Mapo di Wakepri Insulo Wake.]]
'''Insulo Wake-insulo''' (anke konocata kom '''Wake-atolo Wake''') esas [[koralio]]-[[atolo]] kun 19 km di [[rivo]] longa de 19 km , qua jacas ye 3,700 km weste de [[Havayi]] e 2,340 km de [[Guam]], quaed apartenas ad [[Usa]]. Ol havas 150 nepermananta habitanti, qui esas Usana militisti.
La totalatota surfaco di Wake esas 7.37 km². Ol havas un militaralamilitara [[aeroportuo]]. Til la [[duesma mondomilito]] ol havis endemikaendemiala speco di [[ucelo]], la ralo di Wake-Insulo (''Gallirallus wakensis''), qua extingesis inter [[1942]] e [[1945]], dum Japonian okupeso.
== Historio ==
Deskovrita da [[Álvaro de Mendaña de Neira]] ye la [[20ma di oktobro]] [[1568]], ol recevis la nomo Wake en honoropor ahonorizar [[Unionita Rejio|Britaniana]] kapitano William Wake, qua vizitis l'atolo en [[1796]].
Ye la [[20 di decembro|20ma di decembro]] [[1840]] [[Usa]]na expediciono komanditakomandata da [[Charles Wilkes]] arivis ed exploris l'atolo. Usa anexis la teritorio enye la [[17 di januaro|17ma di januaro]] [[1899]].
Laye la [[8ma di decembro]] [[1941]] (dio dil atako akontre [[Pearl Harbor]], [[Havayi]], qua jacas enan l'opozanta latero dil Internaciona Datolineo) l'insulo sufrissubisis atako dida [[Japonia]]na [[Mitsubishi G3M]] -bombard -avioni. La Japoniani probis amfibiaamfibial atako ye la [[11ma di decembro]], ma faliis. Pos sendarsendir granda invado-forcoarmeo, li fine okupis l'insulo ye la [[23ma di decembro]].
[[Arkivo:98 rock, Wake Island.jpg|thumb|180px|left|La roko "98".]]
L'Usani atakis la Japoniana trupi ensur Insulo Wake-insulo, komanditakomandata da kapitano [[Shigematsu Sakaibara]], multafoye. Pos sucesoza Usana aeral atako ye la [[5ma di oktobro]] [[1943]] la Japoniani decidis fusilagar la cetericetera 98 militala kaptiti. Un dide la militala kaptiti eskapis la fusilagado e skribis '''"98 US PW 5-10-43"''' en unsur roko. La Japoniani rikaptis e senkapigis ilu.<ref>{{cite web|url=http://www.goldtel.net/ddxa/massacre.html |title=Massacre on Wake Island |publisher=Goldtel.net |language=Angla}}</ref>
[[Arkivo:Wake_island_1945_surrender.jpg|thumb|220px|Formala ceremonio pri Japoniana kapitulaco ensur Insulo Wake-insulo, 7ye la 7ma di septembro 1945.]]
LaYe la [[4ma di septembro]] [[1945]] la Japoniana trupi kapitulacis. Kapitano Sakaibara enkarcerigesis pos la kapitulaco, enkarcerigesis e judiciesis pro milito-krimini, recevantee lasubisis [[mortopuniso]]. Lu mortigesis ye la [[18ma di junio]] [[1947]] en [[Guam]].<ref>{{cite web|author=Headsman |url=http://www.executedtoday.com/2009/06/18/1947-shigematsu-sakaibara-wake-island-massacre/ |title=1947: Shigematsu Sakaibara, "I obey with pleasure" |publisher=ExecutedToday.com |date=18 di junio 2009 |language= Angla}}</ref>
Pos la milito, aerala kompanio Pan Am uzis l'insulo por risuplearriprovizar avioni endum longa voyaji tra [[Pacifiko]]. Dum la [[Korea-milito di Korea]] Usa uzis ol por suplearprovizar e transportar lua trupi vers Korea. En septembro 1950 aproxime 120 militara avioni tervenis ensur Insulo Wake-insulo omnadie.
En [[1975]], de la fino di aprilo til agosto l'insulo uzesis kom refujeyo por pluplua kam 8,000 [[Vietnam]]ana refujanti.
== Referi ==
| 