Historio di liberalismo
Liberalismo esas doktrino politikala, sociala ed ekonomiala qua defensas individuala libereso, yur-egaleso, e limitizo di la povi dil Stato. Historiale, ca doktrino asociesas a kelka filozofi, exemple John Locke e Montesquieu. Ol developesis dum granda parto de la lasta quar yarcenti pos la Franca Revoluciono e duris pos finir la Kolda milito. L'idei liberala komencis quale doktrino generala e politikal esforco opozante a la religiala militi qui eventis en Europa dum la 16ma e 17ma yarcenti, quankam lua fundamenti originis dum la Mezepoko. John Locke establisis l'intelektala fundamenti di liberalismo, qui impulsis l'idei de Racion-epoko questonante l'anciena tradicioni de la socii e de la guverni, dum la 17ma yarcento. Ca nova idei fine unionesis en povoza revolucionala movadi qui revokis arkaika rejimi en multa regioni, nome en Europa, Nord-Amerika e Sud-Amerika.
Preludo
redaktarPos yarcenti di dominaco, Romana Imperio dividesis en du parti dum la 3ma yarcento. L'estala parto originis Bizancana Imperio, kontre ke westala parto subisis invadi da "barbara" populi, e pos 476 ol frakasis en multa rejii. Malgre ca granda geopolitikala chanji, Kristanismo duris donar certa uneso ad Europana kulturo. Komence persekutita dum yarcenti quale marginala sekto, ma balde ca religio expansis tra omna imperio malgre la konstant atakado dal Romana autoritatozi, helpanta la desrichi. Kande Konstantinus legaligis Kristanismo dum la 4ma yarcento, cenaro esis preparita por fina dominaco di kristanismo. Romana Imperio falis e dividis, ma kristanismo radikifis sufice en la socio por transvivar socio-politikala kaoso qua distingis ta periodo.
Kristanismo donis kelka senco di identeso ad Europa pos Romana dominaco. Experienci en Mezepoko distingis pro timo, necerteso e milito -ta ultima specal endemiala en mez-epoka vivo. Kristana socii kredis ke historio developis segun dea plano sur qua la homi havas desgranda kontrolo. Ulo semblanta a relato quid pro quo surgis inter Katolika Eklezio e regionala guvernisti: Eklezio donacis al reji autoritato por guvernar, dum ke ta ultima propagis la mesajo di Kristanismo e helpis kristana sociala e militista forti. Ta esis sagaca relato. Dum granda parto di Mezepoko, ekleziala autoritato esis nequestionebla e nediskutebla. La guidisti qua kontestis ta autoritato havis severa reprimandi ed mem esis shamigita. Religio impregnis omna aspekto dil vivo e l'influo di Eklezio esis tre grava.
L'apogeo di la povo dil Eklezio duris dum yarcenti, tamen extera eventi e interna lukti paralizis la povo dil maxim povoza institucuro Europana. Dum la 14ma yarcento, disputi pri papala sucedo afektis la mondo Ocidentala. Ta disputi damnis signifikative reputado di l'Eklezio. Meze la 14ma yarcento, anke aparis la propago di negra pesto, qua exterminis preske la triimo di lor Europana habitantaro (20 milion homi). Ta enorma morto-statistiko indignis multa personi en tota kontinento, e granda parto del iraco montresis kontre l'Eklezio, qua videsis kom neefikiva kontre ta mortado. Negra pesto influis profunde la sequanta eventi del Europana historio.
L'aparo di la Renesanco dum la 15ma yarcento anke kontributis por debligar la nekondicionala submiso a l'Eklezio tra la revitaligo di l'interezo pri cienco e klasika mondo. dum la 16ma yarcento, Protestanta Reformo developis ek la senci qui judikis l'Eklezio katolika kom dominacanta opresiva ordo tro involukrata en feudala strukturo di Europana socio. La reakto dil Eklezio Katolika esis la kreo di tale-nomizita Kontre-Reformo, por kontenar la propago di ta senci, ma ta esforco efektigis la Triadek yara milito, mortala Europana konflikto qua duris de 1618 til 1648. La milito febleskis katolika hegemonio, e la religiala uneso di Europa destruktesis.
En Anglia, disputi inter la Parlamento e la rejo Charles la 1ma efektigis interna milito dum la yari 1640a. Charles mortigesis en 1649 e, pos kaosala yarcenti e per la tale-nomizita "Glorioza Revoluciono" di 1688, la Parlamento Angla diminutis la povo di la monarko ed establisis konstitucala monarkio. Ta eventi startis sociala e politikala dialogo en l'Angla intelektuala cirkli. La precipua aspekti di liberala ideologio aparis en ta debati.