Afganistan: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mikra korektigi/modifiki
kelka korektigi/modifiki/aktualigi
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Afganistan
| Lokala_nomo = د افغانستان اسلامي دول<br />Di Afganistan Islami Dawlat<br />دولت اسلامی افغانستا<br />Dowlat-e Eslami-Ye-Afghanistan
| Flago = Flag of Afghanistan.svg
| Blazono = Coat of arms of Afghanistan.svg
| Imajo_mapo = Afghanistan in its region.svg
| Chefurbo = [[Kabul]]
| Habitanti_chefurbo = 2,85 milion (metropolo) ([[2008]])
| Precipua_urbo = [[Kabul]]
| Oficala_lingui = = [[pashtuPashtu linguo|pashtuPashtu]], [[persianaPersiana linguo|persianaPersiana (dari)]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo dipri prezidanti di Afganistan
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Ashraf Ghani]]
| Surfaco = {{formatnum:652230}}<ref name=CIA/>
| Rango_surfaco = 41
| Surfaco_aquo = Neglijebla
| Habitanti = {{formatnum:3412481135688822}}<ref name=CIApop>{{cite web|title=Population of Afghanistan 2019|accessdate=20ma di aprilo 2019|url= https://www.populationpyramid.net/afghanistan/2019/|language={{en}}}}</ref>
| Rango_habitanti = 39
| Yaro = 20172019
| Denseso di habitantaro = 52,3
| Reto_kodexo = .af
| Nomo_himno = ''Milli Surood''
| Pekunio = [[Afgani (pekunio)|Afgani]]
| Religii = [[islamo]] (98,1%)
}}
'''Afganistan''' od '''Afgania''' esas stato senlitora en central [[Azia]] inter [[Iran]], [[Pakistan]], [[India]], [[Chinia]], [[Tajikistan]], [[Uzbekistan]] e [[Turkmenistan]].
 
'''Bazala fakti pri Afganistan.'''
=== Historio ===
{{PA|Historio di Afganistan}}
Segun [[arkeologio|arkeologiala]] studii, homi ja habitis nuna Afganistan cirkume {{formatnum:50000}} yari ante nun. La regiono habitesis da populi Indo-Ariani, e dum yarcenti esis parto didil imperii [[Macedonian imperio|Macedoniana]], Mauryan imperioMauryana (de [[India]]), Mughal imperio, ed altraaltri. Macedoni, komandita da [[Alexandros la Magna]] okupis la regiono dum la [[4ma yarcento aK]]. Arabi komencis okupar la regiono en [[642]] ed introduktis [[islamo|IslamanaMohamedana]] religio. En [[870]] [[Kabul]] okupesis dal Arabi.
 
[[Arkivo:Habibullah.jpg|130px|thumb|left|[[Habibullah Khan]], emiro di Afganistan de [[1901]] til [[1919]].]]
Pos la morto di [[Nader Shah]] en [[1747]] la moderna stato di Afganistan establisesis. Afgani elektis [[Ahmad Shah Durrani]] lia [[chefo di stato]]. KonsideritaJudikata kom la fondinto di moderna Afghanistan,<ref name=CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html |title="The World Factbook"|publisher=CIA|accessdate=13ma di mayo 2018}}</ref> Durrani konquestis teritorii de moderna Afganistan, [[Pakistan]], la nuna [[Irak]]ana provinci di [[Khorasan]] e [[Kohistan]], ed anke [[Delhi]] en [[India]]<ref name=Engels>{{cite web|url = http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm |title = “Afghanistan”|author = Friedrich Engels|year = 1857}}</ref>. Ilu vinkis [[India]]na [[imperio Maratha]].
 
En oktobro [[1782]] Durrani mortis pro naturala kauzi. Lua filiulo, [[Timur Sha]] sucedis ilu e transferis la chef-urbo dil rejio de [[Kandahar]] por [[Kabul]].
Lineo 45:
Pos l'[[atenti ye la 11ma di septembro 2001]] [[Usa]] invadis Afganistan e la rejimo di [[Talibano]] finis, ma nova rejimo ne obtenis politika stabileso en tota lando. En decembro [[2009]] Usana prezidanto [[Barack Obama]] anuncis l'augmento di militarala impliko en la lando, e sendis plua {{formatnum:30000}} soldati dum periodo di 6 monati<ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/34218604/ns/politics-white_house ''Obama to announce war strategy'' Associated Press. 1ma di decembro 2009]</ref>.
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:New_Afghan_Parliament_Building.png|thumb|250px|La nova edifico dil Parlamento di Afganistan.]]
[[Arkivo:Presidential_Palace_-_panoramio_(7).jpg|thumb|250px|left|La prezidantala palaco (''Arg'').]]
Lineo 54:
La maxim alta korto di la lando esas ''Stera Mahkama'' (supra korto). La prezidanto indikas lua membri, qui servas dum 10 yari.
 
=== Geografio ===
[[Arkivo:Afghan topo en.jpg|thumb|250px|Topografiala mapo di Afganistan.]]
[[Arkivo:Mount Noshaq seen from the base camp (photo Louis Meunier).jpg|thumb|250px|left|Monto Noshaq]]
Lineo 65:
Quankam existas diversa fluvii en la lando, la klimato ordinare esas sika. Dum la [[vintro]] Afganistan recevas granda quanto di [[nivo]], note en la montari [[Hindu Kush]] e [[Montaro Pamir|Pamir]].
 
=== Ekonomio ===
{{PA|Ekonomio di Afganistan}}
 
=== Demografio ===
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 2017, Afganistan havis {{formatnum:3412481135688822}} habitanti<ref name=pop/>. La maxim multa esas de etnio Pashtun. Existas grupi di Tajiki, Uzbeki, ed altri.
 
L'oficala lingui di la lando esas [[pashtun-linguo|Pashtun]] e [[Persiana linguo|Persiana (Dari)]]. PluaPlu kam 99% de la habitantaro esas [[islamo|Mohamedani]].<ref name=CIA/>
 
La maxim granda urbo, e l'unika kun pluaplu kam 2 milion habitanti, esas [[Kabul]]. Altra importanta urbi esas [[Kandahar]], Herat, e Mazar-e-Sharif. Nur 27,6% de la habitantaro esis urbala en 2017.<ref name=CIA/>
 
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Afghan_musicians_in_Farah.jpg|thumb|250px|Muzikisti en Farah, Afganistan.]]
La lando subisis militi depos la yari 1980ma, e dum la [[Talibano|Talibanana rejimo]] la [[muziko]] subisis represo, do l'enrejistro di muziki de ta epoko esas poka. La rejimo Talibanana proskriptis muzikal instrumenti e publika spektakli. Multa muzikisti duris plear en urbi de vicina landi. [[Pakistan]]ana urbi [[Peshawar]], [[Karachi]] ed [[Islamabad]] divenis importanta centri por distributo di Afganistanana muziko. Kande la rejimo dil Talibani finis, [[Kabul]], [[Herat]] e [[Mazar-i-Sharif]] itere divenis centri por muzikala distributo. Kansoni en la lingui Pashto e Dari esas multe populara, ma anke la kansoni de la filmi di [[Bollywood]].
 
=== Kulturo ===
Kelka notora [[poezio|poeti]] en Afganiana kulturo esas Rumi, Khushal Khan Khattak, Rahman Baba, Massoud Nawabi, Nazo Tokhi, [[Ahmad Shaho Durrani]], Al-Afghani, e [[Ghulam Muhammad Tarzi]].
 
Kelka populara [[sporto|sporti]] en la lando esas [[kriketo]], [[futbalo]], [[basketbalo]], [[buzkashi]] ed altri.
 
=== Referi ===
{{reflist}}
{{Commons|Afghanistan}}