Laos: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mNula rezumo di redakto
Nula rezumo di redakto
Lineo 5:
| Blazono = Coat_of_arms_of_Laos.svg
| Imajo_mapo = LocationLaos.svg
| Chefurbo = [[Vientiane]]
| Lojanti_chefurboHabitanti_chefurbo = {{formatnum:196731}}
| Precipua_urbo = [[Vientiane]]
| Oficala_lingui = [[Lao linguo|Lao]]
Lineo 19:
| Rango_surfaco = 83
| Surfaco_aquo = 2
| Habitanti = {{formatnum:71267067234171}}<ref name=CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/la.html|title=TheEast WorldAzia/Southeast FactbookAzia::Laos - LaosThe World Factbook|publisher=CIA|accessdate=8ma3ma di juliojanuaro 20182019}}</ref>
| Rango_habitanti = 101
| Yaro = 20172018
| Denseso di habitantaro = 30,155
| Reto_kodoReto_kodexo = .la
| Nomo_himno = ''Pheng Xat Lao''
| Pekunio = [[kip]]
| Religii = [[Budismo]] 64,7%, [[Kristanismo]] 1,7%, nula 31,4%, altri 2,1% (2015)<ref name=CIA/>
}}
'''Laos''' esas lando senlitora, jacantejacanta en [[Indochinia]], [[Azia]]. LuaLu vicinahavas landikom esasvicini [[Populala Republiko di Chinia]] norde, [[Vietnam]] este, [[Kambodja]] sude, e [[Myanmar]] weste.
 
La nuna Laos apartenis al rejio [[Lan Xang]]. Pos kolonial epoko laLa lando divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]], pos la kolonial epoko. ''Laos'' nomesis pro la [[populo Lao]]. La 's' adjuntesis dal [[Portugal]]ani.
 
'''Bazala fakti pri Laos.'''
Lineo 36:
[[Arkivo:That_luang1.jpg|thumb|250px|left|Pha That Luang, simbolo di Laos, en [[Vientiane]].]]
{{PA|Historio di Laos}}
Moderna homi ja habitis la valo di [[Mekong]] dum la fino di [[Pleistoceno]] e komenco di [[Holoceno]]. En la [[kaverno]] ''Tam Pa Ling'' trovesis kranio qua evas adminime de 46.000 yari ante nun. To esis la maxim anciena fosilo de homo moderna trovita en sud-estal Azia. La maxim anciena konocita informo pri la populo ''Lao'' konocesas kom la "legi di Khun Boron", de la [[9ma yarcento]]. La historio docata en skoli mencionas ke la rejio [[Lan Xang]] fondesis rejio en la regiono di ladil nuna Laos dum la [[14ma yarcento]]. Ta rejio duris til la [[18ma yarcento]].
 
Dum la [[19ma yarcento]], [[Chao Anouvong]] instalesis kom rejulo di [[Luang Prabang]] dal [[Siam]]ani. Ilu stimulis la prospero di bel-arti en la rejio,. ma enEn 1826, koaktita dal Vietnamani, ilu rebeleskis kontre Siamani. La rebelesko faliis, e [[Vientiane]] spoliesis. La rejulo Anouvong kaptesis e sendesis kom militala kaptito a [[Bangkok]], ube ilu mortis.
 
[[Arkivo:Sisavang_Vong_-_1951.jpg|180px|left|200px|thumb|Rejulo [[Sisavang Vong]].]]
Dum la fino dil 19ma yarcento, Vientiane itere spoliesis, lor dal Chiniani del "Armeo di la Nigra Flago". Franci helpis lor rejulo [[Oun Kham]], e kambie transformis [[Luang Prabang]] en parto dil protektorato di [[Indochinia]]. Quick pose, la rejio di Champasak e la regiono di Vientiane enkorpigesis a la protektorado. [[Sisavang Vong]], rejulo di Luang Prabang, divenis rejulo dil unionita Laos, e Vientiane divenis la chef-urbo dil rejio.
 
Dum la [[Duesma mondomilito]] Laos okupesis dalda [[JaponiaJaponian imperio]]. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en [[1946]] Francia riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio. La lando divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]] kom [[monarkio]], e [[Sisavang Vong]] divenis lua unesma rejulo.
 
Laos envolvesis en la [[milito di Vietnam]] kande [[Vietkong]] e [[Nord-Vietnam]]ana trupi komencis uzar lua teritorio por atakar [[Sud-Vietnam]]. Parto di la [[voyo Ho-Chi-Minh]] trairis la lando. Pro to, Sud-Vietnamana trupi komencis facar ataki en lua teritorio, ed [[Usa]] replikis per bombardi kontre Laosana teritorio. Samatempe, konseque de ta ataki, komencis [[interna milito]] qua opozis militetimilitanti dildel grupo ''[[Pathet Lao]]'' kontre la rejala guvernerio di Laos.
 
En [[1968]] [[Nord-Vietnam]]an armeo lansis atako por helpar ''Pathet Lao'' en la lukto kontre rejal armeo. L'atako efektigis la fugo di rejala soldati, ma la milito duris kontre kelka Usana soldati, kontre batalioni di la populo ''Hmong'', e kontre Tailandana soldati. La milito nur finis erste en [[1975]], kande Pathet Lao vinkis e koaktis la rejulo [[Savang Vatthana]] abdikar, ye la [[2ma di decembro]] sam yaro. Laos, sub la guvernerio di [[Kaysone Phomvihane]] divenis [[socialismo|socialista]] republiko, sub la nomo "Populala Demokratiala Republiko di Laos".
 
=== Politiko ===
Lineo 56:
L'unesma [[konstituco]] di Laos promulgesis ye la [[11ma di mayo]] [[1947]] ed establisis nedependanta monarkio asociita kun Francia. Dek yari pose, en [[1957]] la reformo di la konstituco eliminis l'asocio kun Francia. Ol revokesis ye la 3ma di decembro [[1975]], e la nuna konsituco nur adoptesis en [[1991]].<ref name=Konstituco>{{cite web |title=Konstituco di Laos|url= http://confinder.richmond.edu/admin/docs/laos.pdf}}</ref>.
 
[[Arkivo:National Assembly of Laos in Vientiane (8512308244).jpg|thumb|250px|left|Nacional AsemblajoAsemblitaro di Vientiane.]]
La [[legifala povo]] konsistas ek la Nacional AsemblajoAsemblitaro (''Sapha Heng Xat'') qua havas unika chambro kun 132 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. La quanto di membri di la Nacional AsemblajoAsemblitaro esis 99 en 1997, e kreskis til 115 en 2006 e fine 132 en 2011.
 
La Supra Korto di Laos esas la maxim alta korto de la [[judiciala povo]]. Quankam la kriminala judiciala sistemo kontrolesas dal guvernerio e dal partiso, existas sistemo por judiciar krimini. En la vilaji existas korti por judiciar ordinara krimini. Krimini plu serioza e politikala krimini judiciesas dal alta judiciala autoritati.
Lineo 64:
[[Arkivo:LaosCarte.gif|200px|thumb|Laos e lua precipua urbi.]]
[[Arkivo:Mekong River (Luang Prabang).jpg|thumb|left|250px|[[Mekong]] proxim [[Luang Prabang]].]]
Laos esas lando senlitora. Lua tereni ordinare esas montoza e kovrata perda [[Equatorala e tropikala foresti|tropikala foresti]], kun mikra arei kovrata perda [[savano|savani]]<ref name=Lisa>''Almanaque Lisa Mundial'' 93 pag. 430-431</ref>. Lua maxim alta monto esas Phou Bia, kun {{formatnum:2817}} metri di [[altitudo]]. Sude de la lando existas [[kalko]]za monti ed alta planaji kun [[volkano|volkanal]] origino en la baseno dil [[fluvio Mekong]]. Cirkume 21% de lua teritorio esas protektata per ambientala* rezervirezerveyi.
 
Mekong esas la precipua fluvio di la lando, e partale formacas naturala frontiero kun [[Myanmar]] e [[Tailando]]. [[Vientiane]] jacas apud Mekong, proxim la frontiero kun Tailando.
 
Lua [[klimato]] esas [[tropikala klimato|tropikala]] kun du sezoni: pluvoza de [[mayo]] til [[novembro]] e sika de [[decembro]] til [[aprilo]]. La mezavalora yarala [[pluvozesopluvo-quanto]] en [[Luang Prabang]] esas {{formatnum:1350}} mm, e la mezvaloramezavalora [[temperaturo|temperaturi]] esas 19[[Celsius|ºC]] en [[januaro]] e 27&nbsp;°C en [[julio]]<ref name=Lisa/>.
 
=== Ekonomio ===
[[Arkivo:Woman monger sells herbs in Vientiane.jpg|thumb|left|250px|Vendisto en stradi di Vientiane.]]
[[Arkivo:Rice planting near Champasak (Laos).jpg|thumb|250px|Cirkume 80% de la laborlaboro-povo verkas en plantacerii, precipuenome di nutrivi.]]
{{PA|Ekonomio di Laos}}
L'[[ekonomio]] di Laos dependas forte de lua vicini [[Tailando]], [[Vietnam]] e, note an la nordo, de la [[Populala Republiko di Chinia]] nome an la nordo di la lando. L'urbo [[Pakxe]] experiencissubisis forta kresko danko apro la frontierala komerco.
 
Quankam la guvernerio esas oficale [[komunismo|komunista]], en [[2009]] [[Barack Obama]] deklaris ke Laos ne pluse esis stato Marxista-Leninista, e levis restrikti kontre Laosana kompanii, pri recevar financefinancala helpo de Ex-Im Bank.
 
L'[[agrokultivo]], note la produktado di nutrivi, employas 80% de la laborlaboro-povo e reprezentas la duimo de la [[KLPTNP]].
 
=== Demografio ===
[[Arkivo:Muang Houn (6172378977).jpg|thumb|250px|Pueri en Laos.]]
[[Arkivo:Hmongs in Ody.JPG|thumb|250px|left|Mulieri Hmong.]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 20172018, Laos havis {{formatnum:71267067234171}} habitanti. La maxim multa (53,2%) esas Lao. Altra grupi esas le Khmou 11%, Hmong 9.,2%, Phouthay 3.,4%, Tai 3.,1%, Makong 2.,5%, Katong 2.,2%, Lue 2%, Akha 1.,8%, e 11,6% apartenas ad altra etnii. La guvernoguvernerio agnoskas l'existo di 49 rasala grupi, ma fakte existas posible pluaplu kam 200 rasi,etnii segun statistiki de 2015.<ref name=CIA/>
 
L'oficala linguo di la lando esas [[Laosana linguo|Laosana]], qua skribesas kun sistemo apogata sur la skripto Khmer. Lingui Khmu e Hmong parolesas da mikra grupi, notenome en rurala zoni. [[Franca linguo|Franca]] duras uzesar en la guvernerio ed en la komerco, e cirkume 1/3 de la studenti edukesas en la Franca. L'[[Angla linguo|Angla]] komencis studiesar dum recenta yari, pos Laos enirar [[ASEAN]].
 
La [[religio]] kun la maxima nombro di adepti (64,7% en 2015) esas [[Budismo]].<ref name=CIA/>
Lineo 126:
Tota la [[jurnalo|jurnali]] publikigesas dal guvernerio, inkluzite du jornali en stranjera lingui: ''Vientiane Times'' en l'Angla, e ''Le Rénovateur'' en la Franca.
 
Quankam la [[poligamio]] konsideresasjudikesas kom krimino en Laos, ol esas vulgara por la [[populo Hmong]].
 
''Muay Lao'', kombato-sporto simila a [[kickboxing]], esas la nacionala sporto. [[Futbalo]] gradope komencas divenardivenabas populara.
 
=== Referi ===