Versiono ye 02:19, 28 sep. 2017 redaktar Joao Xavier (diskutez \| kontributadi) Administreri 122 410 redaktoj Nula rezumo di redakto ← Plu anciena versiono		Versiono ye 00:36, 4 jun. 2018 redaktar desfacez Joao Xavier (diskutez \| kontributadi) Administreri 122 410 redaktoj Nula rezumo di redakto Plu recenta versiono →
Lineo 1: [[Arkivo:NYC Subway R160A 9237 on the E.jpg\|thumb\|~~200px~~250px\|Treno en urbala ferovoyo di [[New York]], [[Usa]].]] [[Arkivo:A crossover on the south side of Zhongxiao Xinsheng Station.JPG\|thumb\|left\|~~180px~~250px\|Tuneli en urbala ferovoyo di [[Taipei]], [[Republiko di Chinia]].]]▼ '''Urbala ferovoyo''', '''metroo''' o '''metropoliteno*''' esas [[elektro\|elektrala]] sistemo di transporto per [[treno\|treni]] kun alta kapaceso or transporto di personi, qua ordinare transiras subtere o sur elevita [[ferovoyo\|ferovoyi]], precipue en tre populoza regioni dil urbi. Sistemi di urbala ferovoyo distingesas de altra sistemi di transporto sur [[relo\|reli]] ~~per~~pro ke lia voyi ne havas fizikala intruzi de altra sistemi di transporto, exemple: dela ~~transporti~~transporto di kargajo en la sama lineo, o kruco-voyi kun stradi, edc. Ordinare l'urbala ferovoyi uzas elektrala treni qui movas sur reli, ma kelka urbi usas [[monorelo\|monoreli]], o treni kun bandaji kauchuka, o sistemi di magnetala levo. Kelka sistemi di urbala ferovoyi superiras la frontiero di ula urbo e ligas ol a vicina urbi.▼ ▲[[Arkivo:A crossover on the south side of Zhongxiao Xinsheng Station.JPG\|thumb\|left\|180px\|Tuneli en urbala ferovoyo di [[Taipei]], [[Republiko di Chinia]].]] ▲Ordinare l'urbala ferovoyi uzas elektrala treni qui movas sur reli, ma kelka urbi usas [[monorelo\|monoreli]], o treni kun bandaji kauchuka, o sistemi di magnetala levo. L'unesma urbala ferovoyo inauguresis en [[London]], [[Unionita Rejio]], en [[1863]], e funcionis kun [[vaporo\|vapor]]-[[lokomotivo\|lokomotivi]]. Til [[1900]] nur 7 urbi inauguris sua sistemi: London en [[1863]], [[New York]] en [[1870]], [[Chicago]] en [[1892]], [[Budapest]] en [[1896]], [[Glasgow]] en [[1896]], [[Boston]] en [[1897]] e [[Paris]] en [[1900]]. Nune, plu kam 160 urbi e metropolala regioni havas sistemi di urbala ferovoyi, entote plu kam 8,000 kilometri di linei en la tota mondo, inkluzite plu kam {{formatnum:7000}} stacioni. La sistemo di urbala ferovoyo kun la maxim granda nombro de stacioni jacas en [[New York]], kun 442 stacioni. La maxim longa sistemi segun la totala nombro de kilometri esas [[Shanghai]] e [[London]] (431.7 e 402 kilometri, rispektive). Segun la totala quanto de pasajeri, la maxim uzata esas l'urbala ferovoyi di [[Seoul]], [[Moskva]] e [[Tokyo]], qui singladie transportas 6.7 milioni, 6.55 milioni e 6.33 milioni di pasajeri, rispektive. == Historio == [[Arkivo:Constructing the Metropolitan Railway.png\|thumb\|~~200px~~left\|250px\|Konstrukturo didil l'unesma urbala ferovoyo en [[London]], dum la [[19ma yarcento]].]]▼ [[Arkivo:23rd St Broadway subway entrance Oct 2016 02.jpg\|thumb\|250px\|Eniro por la staciono ''23rd Street'' de la metroo di New York.]] En 1843, Charles Pearson propozis l'aperto di subtera tuneli ferovoyala en [[London]] por plubonigar la transporto en la urbo. Pos 10-yara diskuto, ca ideo aprobesis dal parlamento, ed en 1860 komencis la konstrukturo dil unesma lineo di metroo. La 6-kilometra lineo inauguresis en [[1863]], e funcionis kun [[vaporo\|vapor]]-[[lokomotivo\|lokomotivi]]. La duesma urbo en la mondo qua inauguris metroo e l'unesma en [[Amerika]] esis [[New York]], en [[1870]]. Til [[1900]] nur 7 urbi inaugurabis sua sistemi: London en 1863, [[New York]] en 1870, [[Chicago]] en [[1892]], [[Budapest]] en [[1896]], [[Glasgow]] en [[1896]], [[Boston]] en [[1897]] e [[Paris]] en [[1900]]. Nune, plu kam 160 urbi e metropolala regioni havas sistemi di urbala ferovoyi, entote plu kam 8.000 kilometri di linei en la tota mondo, inkluzite plu kam {{formatnum:7000}} stacioni. Dum la [[21ma yarcento]], [[Populala Republiko di Chinia]] divenis la lando kun la maxima quanto di urbi - preske 60 - qui ja havas o konstruktabas sistemi di urbala ferovoyi. == Funcionado dil sistemi == La sistemi di urbala ferovoyi ordinare uzesas en granda urbi, urbal aglomeraji o metropolala regioni, por transportar granda nombro de personi kun alta frequeso. Ofte li recevas granda quanto de pasajeri de altra sistemi di transporto kun plu mikra kapaceso, exemple [[autobuso\|autobusi]], [[tramveturo\|tramveturi]] o treni. Ed ordinare existas [[gareyo\|gareyi]] proxim stacioni di urbala ferovoyi, ube on povas garar automobili e durar voyajar rapide til destini en la centro dil urbo o komercala loki. [[Arkivo:Singapore MRT route info panel.jpg\|thumb\|left\|~~190px~~250px\|Skema mapo dipri urbala ferovoyi di [[Singapur]].]] [[Arkivo:Esta%C3%A7ao_da_Luz_04.jpg\|thumb\|~~220px~~270px\|En [[Sao Paulo (urbo)\|Sao Paulo]], [[Brazilia]], pasajeri qui arivas per treni en la fervoyala staciono ''Luz'' (en l'imajo) povas acesar la staciono ''Luz'' dil urbala ferovoyo, edod inverse, sen pagar plusa tarifo.]] Singla sistemo di urbala ferovoyo konsistas ek un o plura linei. En kelka kazi, du o ~~plu multa~~plura linei dividas parto di sua voyi. En altra kazi, ula staciono servas du o plu multa linei di urbala ferovoyo e permisas al pasajeri de unula lineo transirar ad altra lineo sen pagar plusa tarifo. Granda stacioni ofte jacas en quarteri ube granda quanto de personi laboras od ube koncentresas multa komercala establisuri e servi. Por faciligar la orientizo e movado di pasajeri, la treni di urbala ferovoyi havas skema mapi qui montras omna linei e stacioni dil sistemo. En singla stacioni existas mapi segun skalo qui montras stradi, placi, publika edifici ed altra interesiva loki proxim la staciono. La konstrukto ed operaco dil sistemi di urbala ferovoyi esas kustoza. Maxim-multa-kaze li esas publike administrata, e multi recevas financala subsidiajo. Nune, guvernerii freque projetas sistemi di urbala ferovoyi en regioni kun alta demando di transporto. En kelka kazi, kande nova lineo kreesas, l'urbala administrerii interdiktas l'aceso di [[automobilo\|automobili]] od [[autobuso\|autobusi]] a centrala regioni servata daper urbala ferovoyi, kun la skopo ~~remplasigar~~modifikar l'uzo dil sistemi ~~lia~~di ~~uzado~~transporto. De ta remplasigo rezultas diminuto dil aerala [[poluto]] e dil tempo spensata por movadi e perdata dum trafiko-konjestioni, importanta nedireta vantaji de ca sistemo di transporto, quankam freque esas nefacila mezurar ol ekonomikale. == La 50 maxim longa sistemi di urbala ferovoyi en la mondo == ▲[[Arkivo:Constructing the Metropolitan Railway.png\|thumb\|200px\|Konstrukturo di l'unesma urbala ferovoyo en [[London]], dum la [[19ma yarcento]].]] [[Arkivo:Botafogometro.jpg\|thumb\|200px\|Staciono ''Botafogo'' en l'urbala ferovoyo di [[Rio de Janeiro (urbo)\|Rio de Janeiro]].]] [[Arkivo:Paris Metro St Lazare.jpg\|thumb\|200px\|Staciono ''Saint Lazare'' en lineo 14 di sistemo di urbala ferovoyi di [[Paris]].]] Yen la listo di la 50 maxim longa sistemi di urbala ferovoyi ~~en la~~del mondo, rangizita segun lua totala extenso ~~per~~en kilometri. [[Arkivo:Nationaltheatret stasjon with tram.jpeg\|thumb\|200px\|Treno di urbala ferovoyo en [[Oslo]], 1928.]] [[Arkivo:DelhiMetroBlueLineBombardier.jpg\|thumb\|200px\|Moderna treno dil metroo di [[Delhi]].]] {\|class="wikitable"

Urbala ferovoyo: Diferi inter la revizi