|
| Mort-urbo = [[Madrid]], Hispania
}}
'''Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo de Andrade''', maxim konocita kom '''generalo Franco''' en [[1892]] til [[1975]] esis militisto e politikisto. Exercis la funciono di chefo di stato di Hispania de [[1939]] til [[1975]], prezidinta di autoritatemaautoritatoza guvernimento kun la titulo di ''Caudillo'' (guido) : « ''Generalísimo Francisco Franco, caudillo de España por la gracia de Dios »''.
== Biografio ==
=== Yuneso e formaco ===
Franco naskis aen [[Ferrol]] ([[La Coruña]]), navara portuo en [[Galisia]] ube sep generacioni de lialua familio vivis. Lia patro, Nicolas Franco Salgado-Araujo, esis generala intendanto di Navaro. Variema, kande lialua matro es tre pia.
Surnominita ''Paquito'' per lialua kamaradi nam kurta eniris navala preparo skolo ma la lasta klozis do igas a l'infantrio akademio en [[Toledo]]. Ekiris en 1910 .
=== Milita kariero ===
En 1912 igis a [[Maroko]]. Ambicioza il demandis 1913 esar atribuita a regimento di uniforma indijeni, reputita por lialua braveso ma anke lialua necerta loyaleso. Il partoprenis multa operaci e ye la [[1212ma di oktobro]] obtenis la kruco di milito, unesma klazo. Quik de marto 1915, il esis promocita kapitano ma anke tre grava vundi a ventro lore atako di forto di El-Biutz. Il esis promocita komando, malgre l'opiniono desfavoroza pri Alta milita Konsilantaro. [[Alfonso 13ma]] fakte havis intercesita pro il, segun lialua demando. Il recevis la komando dil infanterio-batalio akantonita en [[Oviedo]], [[Asturias]]. Franco deskovras por l’unesma foye proletariaro, do viv-kondicioni esis mizeroza. Dum la somero di 1917 generalo Burguete, militala guberniestro di la provinco, dekretis stato di milito pri violenta striki en la mini. Franco asistislor lorepartoprenis daen la represo.
==== Che la legiono ====
En 1919, Franco renkontris lietnant-kolonelo [[José Millan-Astray]], do l'ambicio es pri krear stranjera legiono segun franca modelo. En 1920, lialua projekto aceptesis. Millan-Astray ofris Franco la komando di 1ma ''bandera'' (batalio), qua partas akantonar a [[Ceuta]] ye oktobro. Franco impozas a lua legioneri exercado tre strikta. Parale montras su ne-indulgema kontre indijena revolti. De pos Anual-dezastro ye 1921 yurizas lialua homi aplikar talion-lego : la legioneri mutilas, raptas, violacas ed ocidas ye lea foyo. De pos mem dezastro esas apelita a [[Melilla]] pro rekonquestas kontre [[Abd el-Krim]].
En januaro 1922 il esas itere atribuita a Oviedo. Il recevas la milita medalio ed esas promocita lietnant-kolonelo. Il uzas lialua nova glorio por demandar a spozar Carmen Polo Martinès-Valdès, yun femino di bona borgezaro, renkontrita lore di unesma atribuita ye 1917. La mariajo esas ajornita til 2222ma di oktobro 1923 nam morti di legion-komando : Franco remplasas, kon helpo di rejo.
Ye 1313ma di septembro 1923, [[Miguel Primo de Rivera]] havis lansita stroko di stato. Dum monati di novembro e decembro 1924, Franco devas efektive supervisar ekigo [[Xanten]]. Lia bona dukto facas nominita kolonelo. Poka pose, Abd el-Krim igas mem atakar franciala populacioni. Pro Francia alias su kon Hispania. Primo de Rivera aprobas plano rivoveno a Alhucemas. To esas suceso : Franco esas promocita ad rango di brigad-generalo ye februaro 1926, qua facas li maxim yuna generalo en Europa - havas nur 33 yari. Kelka monati pose naskis lialua filino, Maria del Carmen, surnominita ''Nenuca''. La honori sequis per lu ; ye 1927 asumas akompanar la rejo dum oficala voyajo en Afrika.
==== Saragossa-akademio ====
Ye [[44ma di januaro]] [[1928]], Primo de Rivera rikreas la generala akademio di Saragoza. Ta foye il fakas ul koakta pasajo per omna futura oficiari, e nomas Franco chefo. Ta lasta surveyas strete komence la labori di edificesi pose, inspiresinta da toledana experienco, skriptas lia-mem l’interna normi di Akademio. Il koaktas tale di chambri kun tri kadeti « per evitar la mariaji. »
Segun lialua evaluo di personego, la historisti judikas di variana maniero la Franco-laboro ad Akademio. To esas certa ke la nova skolo esas plu bona ke l’anciena, ne esus ke l’altajo di rekrut-levelo. Franco koatkas l’anonimeso di verki pri enigo-konkurso, reduktas la nombro di instruktati per profesoro, instalas multa dushili, interdiktas paso-rituo e mem disdonigas prezervivi. Il savis impozar respekto, mem prizar: 90 % de la 720 oficieri formacita en l'Akademio juntis pose la frankista kampo dum [[Hispaniana interna milito]].
En julio 1931, la [[duesma hispana republiko|duesma republiko]] supresis la skolo per dekreto. Kom l’ensemblo di doca korpo, Franco es placita disponebla koakta e surveyita. Malgre tota, il ne participaspartoprenas pri ''Sanjurjada'', probo stroko di stato da generalo [[José Sanjurjo|Sanjurjo]]. Havinta sufice satisfacita la republik-inquesti, il es atributita en [[La Corugna]] (La Coruña) kom komando di 15ma infanterio-brigado ye februaro 1932. Franco gardos ad [[Manuel Azaña]], chefo di guvernerio, tenaca rankoro di ta quaranten-periodo.
=== L’interna milito ===
En la revoluciona klimato qua regnis en Hispania, Franco esis observita de omna lateri. Il aparas unoun diek la militarimilitisti maxim posibla prenar la kapo di armea leveto. Per ta raciono il es nominita milita governero en [[Kanarii]]. En fakto, Franco es lore poka konvinkeso da oportuneso di stroko di stato. Quankam eduk-monarkisto, il kontentigas da borgezara republiko, konservema e manteninta ordino. Il es poka inklinita riskar lialua kariero en aventuro malamale preparita.
Ya,Lor ilu ilrecevis esinformo informitapri dela debuto di konspiranti-agivesi do [[Emilio Mola]], ma vartas ye 1313ma di julio, dato ye asasino di chefo monarkisto Carlo Sotilo, per juntar ulo.
Franco vidas su atribuar l’armeo di Maroko, forte kun 30.000 experiencoza homi. L’eventa morto di Sanjurjo, historiala chefo di monarkisto opozo, e la falii di generali Goded e Fanjul en [[Barcelona]] e [[Madrid]] avancas Franco avan sur la ceno.
La ''pronunciamento'' falias per mankas pro asentar di armeo : inter 21 division-generali, nur 4 ralias a leveto. Lore ke labor-milici, qua ne kreas en kapaca de goberniero pri kontre, entras la ceno. Ul facas regnar teroro en Madrid e Barcelona, provokas tale l’exilo por multa intelektozi, kom [[José Ortega y Gasset]]. La konflikto transformas su lore en interna milito.
{{PA|Diktatoreso di Francisco Franco}}
En 1939 Franco trovis su Hispania-mastro. koncianta pri ne-experiencoza en politika matiero, il apogis su sur lialua bofrato, Serrano Suñer, la Falanjo e [[katolik-eklezio]], konvenita pos l'antiklerikala masakri en 1936, sen omisar l'omna monarkisti.
Dum la [[duesma mondomilito]] volontivolontarii dide [[la ''División Azul]]'' kombatis por axo sur la rusaRusa fronto ma Franco esis prudenta ne tro engajar su. De pos il aceptis multa Usana bazi ed Hispania recevis ekonomiala helpo tra plano Marshall.
{{Tabelo di sucedo
| 