Francia di Vichy: Diferi inter la revizi

'''Vichyla Francia di Vichy''', '''rejimo di Vichy''', '''guvernerio di Vichy''' o simple '''Vichy''' esis la nomo kreita por identifikar la guvernerio establisita en l'urbo [[Vichy]] dal marshalo [[Philippe Pétain]], qua kunlaboris kun [[nacional-socialista Germania]] pos l'invado di [[Paris]] e la signato di un armistico kun Germani ye la [[22ma di junio]] [[1940]].

Pétain establisis lua guvernerio en [[Vichy]], urbo en la centro di [[Francia]]. [[Paris]] kontinuisduris esar l'oficala chef-urbo di la lando, e Pétain intencis riestablisar l'administrerio en ta urbo kande esus posibla. Malgre il nomizis "libera zono" (''zone libre'') la regiono keadministrita ilda administrisilu (centro e sudo di Francia, ecepte la westala [[litoro]] til la frontiero kun [[Hispania]]) il adopis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki de nacional-socialisti.

Pos finar la [[duesma mondomilito]] granda parto di la chefi di Vichyla Francia di Vichy enkarcerigesis, judiciesis porpro trahizo e mortigesis. Pétain anke recevis verdikto pri [[mortopuniso]], pose modifikita por dumviva enkarcerigo.

Ye la [[10ma di mayo]] [[1940]] [[Nacional-socialista Germania]] komencis [[Batalio di Francia|frontal atako kontre Francia]]. Sen preparo por rezistar kontre la intens atako kun tanki ed [[aviono|avioni]] en un regiono ube ne existis la [[Maginot-lineo]], en poka dii divenis klara ke militarala fiasko di Francia esis proxima<ref>Robert A. Doughty, ''The Breaking Point: Sedan and the Fall of France, 1940'' (1990)</ref>. Membri di Franca guvernerio e de l'armeo debatis quale facar: chefministro [[Paul Reynaud]] e kelka militestri defensis l'ideo dipri transferar la chef-urbo di Francia provizore por la nordo di [[Afrika]] e kontinuardurar la milito kun Franca [[mar-armeo]] e kun la rekursimoyeni de Franca kolonii, dum ke marshalo [[Philippe Pétain]], anciena heroo di Francia dum l'[[unesma mondomilito]] e lore vice-chefministrovicechefministro defensis urjanta fino dil militado<ref>Julian Jackson (2004). ''The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940''. Oxford U.P.. pp. 101-42</ref>. En un monato, Germana trupi sucesoze atingis [[Paris]], okupita enye la [[1014ma di junio]]<eff>{{cite web|14title=Swastika diflag junio]]rises over Versailles and Paris |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/media_fi.php?ModuleId=10005137&MediaId=186 |publisher=Holocaust Encyclopedia|accessdate=8ma di agosto 2017|language={{en}}}}</ef>

Ye la [[16ma di junio]] [[Paul Reynaud]] renuncis, e lore prezidanto [[Albert Lebrun]] indikis Pétain kom [[chefministro]]. Pétain blamis la guverni di la Triesma Republiko por la vinkeso di Francia. Ye la [[22ma di junio]] Pétain signatis armistico kun la Germani en la sama charioto di [[treno]] en ke l'armistico inter vinkanta Francia e vinkita [[GermanianGermana imperio]] signatesissignatabis en [[1918]], pos l'[[unesma mondomilito]]. Ante, ye la [[10ma di junio]] altra armistico signatesis kun [[Italia]].

L'armistico dividis Francia en du zoni: l'okupita Francia enan la nordo ed ene l'estala litoro til la frontiero kun [[Hispania]], e la ne-okupita Francia en centrocentre e sudosude dide la lando. Francia anke pagis la kustispensi dipor susteno dimantenar 300,.000 Germana soldati en lua teritorio, e aceptis divenar responsebla por preventar l'eskapo di Franca civitani vers l'exilo.

La Triesma Republiko finis oficale ye la [[10ma di julio]] [[1940]], kande Pétain establisis un guvernerio kun sideyo en l'urbo di [[Vichy]], an la centro-sudo di Francia]]. Diferanta de altra kunlaboranta rejimi, Pétain asumis povo kun la helpo di la parlamento: 569 deputati kontre 80 de la parlamento pluplusa 20 absteni votis por substitucarremplasar Lebrun e dissolvar la triesma republiko. Pétain anke recevis povo por skribar nova [[konstituco]]<ref>Jean-Pierre Maury. "Loi constitutionnelle du 10 juillet 1940". Mjp.univ-perp.fr. </ref>. En [[1010ma di julio]] Pétain divenis chefo di Franca Stato (''État français'') kun sideyo en Vichy. [[Pierre Laval]] divenis la [[chefministro]] dil rejimo.

Pétain kunlaboris kun nacional-socialisti por mantenar la [[paco]] e preventar l'invado dil sudo di Francia. Quankam ilu nomizis "libera zono" (''zone libre'') la regiono qua il administris (centro e sudo di Francia, ecepte la westala [[litoro]] til la frontiero kun [[Hispania]]) il adopis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki de nacional-socialisti. Kom exemplo,Exemple 76,.000 [[judo|judi]] deportesis e mortigesis en [[koncentreyo|koncentreyi]]<ref>Robert O. Paxton, ''Vichy France, Old Guard and New Order'', New York, 1972</ref>. De julio til agosto [[1940]] cirkum 15,000 personi, specale judi, perdis Franca civitaneso<ref>François Masure, ''"État et identité nationale. Un rapport ambigu à propos des naturalisés"'', en ''Journal des anthropologues'', hors-série 2007, pp. 39-49 (videz p. 48)</ref>.

LaYe la [[30ma di oktobro]] [[1940]] Pétain deklaris per radio: "Me eniras hodie en la voyo di la kunlaboreso..."<ref>En Franciana Pétain: ''"J'entre aujourd'hui dans la voie de la collaboration...."''</ref>, ed ye la [[22ma di junio]] [[1942]] Pierre Laval deklaris ke il deziris "la triumfo di Germania". La kompozuro di la guvernerio di Vichy esis mixuritamixita: Pétain ed altra esis reaktema,reaktemi qui blamis la Triesma Republiko, specalenote la [[socialismo|socialisti]] quale [[Léon Blum]], por la fiasko en la milito. AltraAltri, exemple Joseph Darnand, esis [[antisemido|antisemidi]]. Kelka FrancianiFranci anke aceptis la kunlaboreso, ed exemple divenis membri di [[Schutzstaffel|SS]] o kombatis kontre [[Sovietia|Sovietiani]]ni en la ''Légion des Volontaires''.

* [[Sovietia]] anke mantenis diplomacala relati kun la rejimo di Pétain til la [[30ma di junio]] [[1941]]. Ta relati suspensesis kande Vichyla Francia di Vichy deklaris suporto a l'[[Operaco Barbarossa]].

* [[Australia]] anke mantenis diplomacala relati kun Vichyla Francia di Vichy til la fino dil rejimo, e pos mantenis diplomacala relati kun Libera Francia.

* [[Unionita Rejio]] atakis Franca mar-armeo en [[Mers-el-Kebir]] nemediate pos la kapitulaco ye la [[22ma di junio]] [[1940]], e kom rezulto 1,.297 navani mortis. Vichyla Francia di Vichy ruptis diplomacala relati kun Unionita Rejio.

Multa FrancianiFranci ne aceptis German invado e la kunlaboreso da Pétain. Generalo [[Charles de Gaulle]], exiliita en [[London]], kunvokis Francani aFranci rezistar kontre Germani. La rezisto-grupi (''la Résistance''), qua agis en Franca teritorio okupita da Germani ed ankeank en Vichyla Francia di Vichy. En rurala zoni, li divenis konocita kom ''maquis''. La rezisto-grupirezisteri uzis militeto-gerilera* ataki kontre Germana trupi, e sabotis sistemi di telekomuniko, energio e transporto por desfaciligar la movado e riorganizo di Germana trupiGermani e dil administro di Vichyla Francia di Vichy. Li anke informis Westala Federiti (specalenote [[Unionita Rejio]] ed [[Usa]]) pri la defendodefenso-sistemi kreita dadal GermanianiGermani en Franca litoro. Pos la desembarki en Dunkerque ed en [[Provenco]] la forci di Libera Francia esisriorganizesis plu formale organizita. On kalkulas ke cirkumcirkume 100,.000 personi partoprenis en ol.

En l'[[Unionita Rejio]] mili di Franca soldati qui eskapis tra [[Dunkerque]] formacis la Forci di Libera Francia. Li facis mult ataki kontre la forci de Vichyla Francia di Vichy en la kolonii di Nord-nordal Afrika ed en [[Siria]]. Pos la desembarki en Dunkerque e Provenco, li atakis la trupi de [[nacional-socialista Germania]] en Franca teritorio ed en altra landi.

Pos desembarki di trupi de Westala Federiti en la nordo di [[Afrika]] enye la [[88ma di novembro]] [[1942]] kun l'enkarcerigo dil generalo [[Alphonse Juin]] e dil admiralo [[François Darlan]], Hitler desquietesis pri un atako kontre la sudo di Francia. Pos konversi kun Pierre Laval, Hitler imperis l'okupeso di [[Korsika]] til la [[1111ma di novembro]] e di Vichyla Francia til la sequanta dio. Dum la nokto di [[1010ma di novembro]] [[Italia]]na trupi okupis [[Azur-rivo]], ed ye 1111ma di novembro Germana trupi atingis [[Mediteraneo]]. Vichy L'armeo di Vichy probis defensar la portuo di [[Toulon]], ma kande recevis ordeni por dispersar, li kapitulacis. Tamen, oficiri de Franca mar-armeo havis suficanta tempo por destruktar 38 surfaca navi e 20 [[submaralasubmara navo|submaralasubmara navi]] ante ke la nacional-socialisti povis uzar ol. Dum ke German oficiri esis deceptita kun la perdajo di navi, Hitler konsideris l'elimino di Franca mar-armeo un suceso<ref>Deist, Wilhelm; Klaus A. Maier et al. (1990). ''Germany and the Second World War''. Oxford University Press. p. 827</ref>.

Samatempe kam eventis German invado di Vichy Francia da nacional-socialisti, Usana generalo [[Dwight D. Eisenhower]] imperis la libereso di generalo [[François Darlan]], qua signatis paco-pakto kun Westala Federiti. Generalo [[Henri Giraud]], qua eskapis de Germana karcero proxim [[Dresden]], arivis en la nordo di Afrika ed aceptis subordino a [[François Darlan]], lore komandinto di Franca trupi en Afrika - ja unionita a Westala Federiti kontre la trupi dil [[Axo Roma-Berlin-Tokio|Axo]]. Pos la morto di Darlan, Henri Giraud divenis lialua sucedinto en Afrika.

Nacional-socialist okupeso en tota Francia afektis precipue la judi: de cirkumcirkumr 350,.000 judi en [[1940]], 76,.000 deportesis e mortigesis en [[koncentreyo|koncentreyi]], segun la historiisto Robert Paxton<ref>''Le rôle du gouvernement de Vichy dans la déportation des juifs'', noti skribita dum konfero da Robert Paxton en Lyon, la 44ma di novembro 2000</ref>. Pierre Laval imperis la deporto di [[puero|pueri]], kontre explicita German ordeni. De [[2222ma di januaro|22]] til la [[24ma di januaro]] [[1943]] proxim [[Marseille]] la polico di Vichy, komandita da René Bousquet organizis inkurso por identifikar ed arestar judi e "teroristi". CirkumCirkume 2,.000 personi arestesis e fine sendesis a koncentreyi. La regiono vicina a l'oldaanciena portuo di Marseille, konsiderita "ideala por velizar teroristi" esis komplete destruktita.

LaYe la [[6ma di junio]] [[1944]] Westala Federiti komencis desembarkar en [[Normandia]], [[Francia]], kun skopo di liberigar [[Paris]]. LaYe la [[15ma di agosto]] sam yaro li komencis ataki en [[Provenco]],la sudo di Francia, en [[Provenco]] ("Operaco Dragono"). LaYe la [[25ma di agosto]] Paris liberigesis, eed ye la [[7ma di septembro]] sam yaro Germani transportis Pétain e la membri di lua rejimo vers [[Sigmaringen]], urbo ensude sudo dide Germania, ube un "guvernerio-en-exilo", qua lastisduris til aprilo [[1945]], establisesis.

La provizora guvernerio di Libera Francia, establisita pos l'ekpulsado di Germani quick riestablisis legala sistemi en omna parto di Franciala lando. La majoritatomaxim dilmulta agiagadi e legi establisita dadal Vichy-rejimo di Vichy konsideresis nelegala, e [[konstituco|ne-konstitucala]], specalenote la legi kontre judi, kontre "sekret organizuri" exemple la [[framasonaro]], e tota l'agiagadi qui kreis "specala tribunali".<ref>Jean-Pierre Maury [http://mjp.univ-perp.fr/france/co1944-1.htm "Ordonnance du 9 août 1944 relative au rétablissement de la légalité républicaine sur le territoire continental".] Mjp.univ-perp.fr</ref> Organizuri kreita por kunlaborar kun nacional-socialisti anke extingesis.

[[Arkivo:Bundesarchiv Bild 146-1971-041-10, Paris, der Kollaboration beschuldigte Französinnen.jpg|thumb|200px|Paris, [[1944]]: mulieri akuzita porpri kunlaboro kun nacional-socialisti recevis publika humiligo en la stradi.]]

Pos la libereso, Francia vivis periodo di populala venjo kontre kunlaborantikunlaborinti dil nacional-socialisti e dil rejimo di Vichy-rejimo. Multa ex-kunlaborantikunlaborinti mortigesis e [[muliero|mulieri]] suspektita pri havar aferi kun nacional-socialisti havis lia hari komplete razita e pose obligesis a pedirar en stradi, ube esis reprochita. Kande tribunali riestablisesis e la guvernerio komencis judiciar kunlaboranti por trahizo, populala revolto kontre kunlaborantikunlaborinti kontrolesis. De Gaulle kalkulis ke cirkumcirkume 10,.000 kunlaboranti mortigesis dal populo.

Marshalo Pétain retroiris a Francia ye la [[24ma di aprilo]] [[1945]], dio di lialua aniversario. IlIlu judiciesis e kondamnesis a [[mortopuniso]], ma [[Charles de Gaulle]] reduktisdiminutis lialua verdikto ad enkarcerigo dumvive. Joseph Darnand, ex-chefo di la milico favorebla a Vichy-la rejimo di Vichy e l'ex-chefministro [[Pierre Laval]] judiciesis e recevis mortopuniso ye la [[10ma di oktobro|10ma]] e la [[15ma di oktobro]] [[1945]], rispektive. SumeEntote, de [[1944]] til [[1951]] Franca tribunali kondamnis 6,.735 kunlaboranti a mortopuniso, di qui 791 mortigesis, inkluzite Laval e la jurnalisto [[Robert Brasillach]], mortigita ye la [[6ma di februaro]] [[1945]]. Royalisto [[Charles Maurras]], chefo di ''Action Française'' ed intelektualo dil rejimo di Vichy-rejimo punisesis kumper enkarcerigo dumvive. Multa altra kunlaborantikunlaborinti recevis amnestio.