Historio di Italia: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mNula rezumo di redakto |
Nula rezumo di redakto |
||
Lineo 1:
Italiana peninsulo montras evidentajo di habito per anatomiale moderna homi komencas circa 43,000 yari ante nun. Esas atingita da neolitiko* tante frua kam 6000 aK. Italiana bronzo evo komencas cirkum 1500 aK, probabla korespondanta a l'arivo di [[Indo-Europana linguaro|Indo-Europana parolanti]] qua divenos Italiana populi di fera evo; apud frua Italian kulturi, etruskana civilizeso en centrala Italia e grekia kolonii en la sudo dum 8 til 5 yarcenti aK.
Inter italiana populi, Latini, origine situita en Latium* regiono, e lua latina linguo divenos a dominacar la peninsulo kun la romana konquesto di Italia dum triesma yarcento aK.
Romana republiko e plu tarde romana imperio dominacis Italia dum multa yarcenti, e plue establisita la kulturo e civilizeso di westala Europa generale, inkluzanta l'adoptado e posa difuzo di Kristanismo kam statala religio dum fina di quar yarcento.
La [[Fiasko di Westala Imperio|dekado de fiasko di westala imperio]] dum fina di 5ma yarcento esas prenita por indikar la fino di [[lasta antiqueso]]. Lombardiano rejio di Italia esis establisita, quankam parti di peninsulo restita sub bizantina guverno ed influado til 11ma yarcento. Lombardiano rejio esis inkluzata en Francia ed fine Santa Romana Imperio, quankam l'expanso di urbana stati, e specale la potenta maritima republiki dum mezepoka periodo duktis a politikala fragmentigo.
Fine, pos funesta I[[taliana militi]], la peninsula esis dividita inter la granda povi di frua moderna Europa, Hispania ed Austria, e lasta faligita sub Franca imperio di Napoleon 1ma, Papala stati esis reducita a la kontrolo di santa sideyo en Roma.
Kun l'expanso di nationalismo e l'ideo di naciono stato dum 19ma yarcento, la peninsulo esis unigita dum lasta 19ma yarcento. La nova rejio di Italia, establisita ye 1861, quick modernigita e konstruktis larja koloniala imperio, kolonizanta parti di Afrika, e landi alonge Mediteraneo. Tamen, multa regioni di yuna naciono (note, la sudo) restis rurala e povra, inicianta la diasporo italiana. Membro di vinkanta federata povi dum unesma mondomilito, Italia vinkis lua historiala enemiko, Austrian imperio. Balde pose, tamen, la liberala stati krulis a social agiteso; la fashisti, duktanta da Benito Mussolini, prenas la povo e kreita autoritatema diktatoreso. Italia unionis Axala povi dum duesma mondomilito, falanta en sangala civila milito en 1943, kun fashista sedicio fine vinkita en printempo 1945.
En 1946, kom rezulto di [[Italiana konstitucala referovoto|konstitucala referovoto]], la monarkio esis abolisita<ref>{{cite web|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=3437&HistoryID=ac52>rack=pthc |title=History of ITALY |publisher=Historyworld.net |accessdate=24 April 2010}}</ref>. La nova [[republiko]] esis proklamita ye 2 di junio 1946. Dum 1950a e 1960a, Italia vidis periodo di rapida moderneso* e sustenita ekonomikala augmento, la ta-nomita [[Italiana ekonomiko miraklo]]. La lando, rivenita a internacionala politiko inter westala demokratika povi, juntita [[Europa ekonomika komuneso]] (qua esis pose konstitutita [[Europana Uniono]]), [[Unionita nacioni]], NATO, G7 ed Organizuro por ekonomikala kooperado e developado. Italia esas nuna klasifikita kam precipua Europana povo<ref name="jstor.org">{{cite web|url=http://links.jstor.org/sici?sici=0013-8266(198801)103%3A406%3C154%3APIEGBF%3E2.0.CO%3B2-7 |title=jstor.org |publisher=Links.jstor.org |accessdate=24 April 2010}}</ref><ref name="foreignaffairs.org">[http://www.foreignaffairs.org/20060501faessay85305/ben-w-heineman-jr-fritz-heimann/the-long-war-against-corruption.html foreignaffairs.org]| Ben W. Heineman, Jr., and Fritz Heimann speak of Italy as a major country or "player" along with Germany, France, Japan, and the United Kingdom, in "The Long War Against Corruption".</ref><ref name="Leonardis, 2003, p. 17" >M. De Leonardis, ''Il Mediterraneo nella politica estera italiana del secondo dopoguerra'', Bologna, Il Mulino, 2003, p. 17</ref><ref name="carabinieri.it">{{cite web|url=http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=it&u=http://www.carabinieri.it/Internet/Editoria/Rassegna%2BArma/&sa=X&oi=translate&resnum=1&ct=result&prev=/search%3Fq%3Dhttp://www.carabinieri.it/Internet/Editoria/Rassegna%252BArma/%26hl%3Den |title=carabinieri.it |publisher=Google |accessdate=24 April 2010}}</ref><ref name="books.google.com">{{cite book|url=http://books.google.com/?id=X4xw8-Oj9usC&pg=PA157&lpg=PA157&dq=regional+power+italy+in+europe#PPP1,M1 |title=books.google.com |publisher=Google Books |accessdate=24 April 2010 | isbn=978-0-415-14044-7|year=1998}}</ref>.
==Prehistorio==
{{PA|Prehistoriala Italia}}
[[File:Matera0005.jpg|thumbnail|left|[[Matera]], qua datizas de paleolitiko* [[10ma yarmilo]] aK, (regiono di [[Basilikata]]).]]
En prehistoriala tempo, Italiana peninsulo esis diferanta de lua nuna formo. Dum la lasta [[glaciala evo]], l'insuli di [[Elba]] e [[Sicilia]] esis konektita kun kontinentala teritorio. [[Adriatika maro]] esis multa plu mikra, dekande komencas a qua esas nuna [[Gargano]] peninsulo, e qua esas nuna la gulfo di [[Venezia]] esas fertila planajo kun humida klimato.
Utensilosilexi deskovrita en Piro norda montras ke antiqua homi asistis en Italia 1.5 miliono ante nun<ref>http://www.researchgate.net/publication/222701100_Out_of_Africa_The_first_evidence_of_Italian_peninsula_occupation/file/d912f507e545a869d9.pdf</ref>. La prezenteso di ''[[homo neanderthalensis]]''* esis demonstrita en arkeologiala konstati datanta en c. 50,000 yari ante (lasta [[Pleistoceno]]). Homo sapiens sapiens aparis dum alta [[Paleolitiko]]*<ref name="nytimes.com">{{cite news| url=http://www.nytimes.com/2011/11/03/science/fossil-teeth-put-humans-in-europe-earlier-than-thought.html?scp=1&sq=kents%20cavern&st=cse | work=The New York Times | title=Fossil Teeth Put Humans in Europe Earlier Than Thought | date=2 November 2011}}</ref>.
== Antiqueso ==
[[Arkivo:Etruscan civilization italian map.png|210px|thumbnail|right|L'Etruriani esis di l'unesma habitanti di Italia.]]
Homi ja habitis teritorio di nuna '''[[Italia]]''' dum [[Paleolitiko]], cirkum 200,000 yari ante nun.<ref>Kluwer Academic/Plenum Publishers 2001, ch. 2.</ref> Italiana tribui, kom Umbri, Latini, Volsci, Samniti, [[Kelti]] e Liguri havis Indo-Europana origino. De 17ma yarcento aK til 11ma yarcento aK, [[Anciena Grekia|Greki]] mantenis kontakti kun Italia, e dum 8ma e 7ma yarcenti aK Greka kolonii esis establisita en litoro, origino di nomizita [[Magna Grekia]].
| |||