Wikipedio

Dominikana Republiko: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
Nula rezumo di redakto
kelka korektigi + texto, imaji
Lineo 16:
| Rango_surfaco = 130
| Surfaco_aquo = 0,7<ref name=CIA>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/dr.html</ref>
| Lojanti Habitanti = {{formatnum:10090000}}<ref>http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf</ref>
| Rango_lojanti = 80
| Yaro = 2009
| Lojanto-densesoDenseso di habitantaro = 208,2
| Reto_kodo = .do
| Nomo_himno = ''Nacionala Himno di Dominikana Republiko''
Lineo 25:
| Religii = [[kristanismo]] (88,6%)
}}
'''Dominikana Republiko''' (anke '''Dominga Republiko''') esas lando qua jacas en l'insulo [[Hispaniola]] insulo, en [[KaribeanoKaribia]]. Lua vicina lando esas [[Haiti]], en westo.
 
'''Bazala fakti pri Dominikana Republiko.'''
=== Historio ===
{{PA|Historio di Dominikana Republiko}}
InsuloL'insulo [[Hispaniola]] deskovresis da [[Cristoforo Colombo]] ye la [[55ma di decembro]] [[1492]]. Ol divenis nedependanta de [[Hispania]] ye la [[3030ma di novembro]] [[1821]] ma [[Haiti]]ana trupi, komandita da militestro e prezidanto [[Jean-Pierre Boyer]] invadis lando en februaro [[1822]].
 
[[Arkivo:PedroSantana.jpg|thumb|left|250px|[[Pedro Santana y Familias]]]]
Ye la [[27ma di februaro]] [[1844]] Dominikana Republiko divenis nedependanta de Haiti. [[Pedro Santana y Familias]] esis l'unesma prezidanto di lando. Lua unesma [[konstituco]] adoptesis enla [[66ma di novembro]] sam yaro.
 
En [[1861]] pos enkarcerigar, silenciar ede exekutarmortigar multa opozanti, [[Pedro Santana y Familias]] signatis pakto kun [[Hispania]] e renversisretrosendis Dominikana Republiko ad stando di Hispaniana kolonio, l'unika [[Latinida Amerika]]na lando qua facis to. Ma lialua opozanti, komandita da Santiago Rodríguez, Benito Monción e [[Gregorio Luperón]] lansis milito kontre Santana. Pos du yari, Hispania abandonis l'insulo en [[1865]].
 
Intensa politikala disputi okuriseventis dum la sequanta yari. [[Buenaventura Báez]], qua guvernis de [[1865]] til [[1866]] atemptisprobis anexar Dominikana Republiko ad [[Usa]]. DuQuankam intersequantadu prezidantiUsana di Usaprezidanti aceptis ta ideo, ma Usana kongreso ne. Usanaaceptis Senatool. votisPor aprobar la projeto, quadu recevistriimi 28de la voti favoreblabezonesis, ema ol recevis recevis 28 yes-voti kontre 28 no-voti. porBáez aprobarrevokesis olen [[1874]], duitere triimiokupis bezonesis.povo Báezed renversesisitere revokesis en [[18741878]].
 
Dum la 1880a yari generalo [[Ulises Heureaux]] asumis povo e ganis kelka populareso, ma balde komencis esar autoritatema. Ilu asasinesis en [[1889]]. Tamen, la tranquila periodo di lua prezidanteso permisis stimular la ekonomio. La industrio di [[sukro]] modernigesis,<ref name=Hall>{{cite book |last=Hall |first=Michael R. |title=Sugar and Power in the Dominican Republic |publisher=Greenwood Press |year=2000 |isbn=0-313-31127-7}}</ref> e lando atraktis enmigranti.
 
[[Arkivo:Rafael Trujillo 1952.jpg|thumb|250px|Generalo [[Rafael Leónidas Trujillo]]]]
Ye la [[15ma di mayo]] [[1916]] [[Usa]]na trupi okupis [[Santo Domingo]] por exekutar blokuzo e forsar la ministro dil armeo Desiderio Arias renuncar. En [[1924]], pos [[Horacio Vásquez]] vinkar prezidantal elekto, finis l'unesma Usana interveno. En [[1930]] kande Vázquez probis prorogar lia mandato, eventis [[stato-stroko]] komandita dal generalo [[Rafael Leónidas Trujillo]] e dal civilo [[Rafael Estrella Ureña]], qua divenis prezidanto. Ureña guvernis til la [[21ma di aprilo]] [[1930]], kande Leónidas Trujillo asumis povo. Trujillo formale guvernis til [[1938]], quankam il kontinuis influar super Dominikana politiko til [[1961]].
 
Dum la guvernisteso di Trujillo, quankam l'[[ekonomio]] kreskis multe, eventis granda politikala represo. Il imperis masakro kontre Haitiani qui vivis en lando. On kalkulas ke 17,000 til 35,000 Haitiani mortigesis dum 5 dii, de la [[2ma di oktobro]] til la [[6ma di oktobro]] [[1937]]. En [[1960]] tri de la quar "fratulini Mirabal" - Patria Mercedes, Argentina Minerva e Antonia María Teresa Mirabal - qui esis opozanta a lua rejimo, ocidesis. L'asasineri esis membri de la sekreta polico, e konfesis la kriminego pos la morto di Trujillo. Usa e Dominikana elito komence suportis la rejimo di Trujillo, ma Usa fine ruptis kun Trujillo kande ilu probis mortigar [[Venezuela]]na prezidanto [[Rómulo Betancourt]], forta kritikisto di lua rejimo. Trujilo asasinesis en [[1961]].
 
En [[1963]] [[Juan Bosch]] vinkis l'unesma libera elekti pos la morto di Trujillo, ma nur 7 monati pose, ye la [[25ma di septembro]] sam yaro, ilu revokesis per [[stato-stroko]] e remplasesis per uniono di militisti. La desplezuro di la populo kreskis, ed en 1965 eventis militala revolto komandita da [[Francisco Alberto Caamaño]] qua demandis la riveno di Bosch a povo. Usa ed altra membri del [[Organizuro di Amerikana Stati]] intervenis por sufokar la revolto.
 
De [[1966]] til [[1978]] [[Joaquín Balaguer]] okupis povo per elektala fraudi e terorismo di stato. En 1978 [[Antonio Guzmán Fernández]] del partiso ''Partido Revolucionario Dominicano'' ganis l'elekti.
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:National_Palace_Dominican_Republic1Santo_Domingo_National_Palace.jpg|thumb|'60px250px|Nacionala palaco, en [[Santo Domingo]].]]
[[Arkivo:Danilo-medina2.jpg|thumb|left|250px|Prezidanto [[Danilo Medina Sánchez]].]]
Dominikana Republiko esas [[demokratio|demokratiala]] stato. Lua maxim recenta [[konstituco]] aprobesis en [[26 di januaro]] [[2010]].
Dominikana Republiko esas [[demokratio|demokratiala]] stato. La prezidanto esas [[chefo di stato]], [[chefo di guvernerio]] di lando e komandero di armeala forci. Lu elektesas dal populo por 4-yara periodo, ma povas rielektesar por la sequanta periodo. Nuna prezidanto esas [Danilo Medina Sánchez]], qua elektesis en mayo [[2012]] ed asumis povo ye la [[16ma di agosto]] sam yaro.
 
La [[legifala povo]] kompozesas da du chambri. La [[Senato]] havas 32 membri, qui elektesas direte dal populo por 4-yara periodo, 1 per singla regiono. La Chambro di Deputati havas 190 membri, qui anke elektesas direte dal populo por 4 yari – 178 elektita proporcionale a la habitantaro de singla provinci, 5 nacionale elektita e 7 elektita da Dominikani qui vivas exterlande. Lua maxim recenta [[konstituco]] aprobesis ye la [[26ma di januaro]] [[2010]].
La prezidanto elektesas dal populo por 4 yari, ma povas okurar rielekto. La [[legifala povo]] kompozesas da du chambri: la [[Senato]] kun 32 membri, e la Chambro di Deputati kun 178 membri.
 
La maxim alta korto di lando esas la Supra Judicikorto, kun 16 membri qui elektesas dal “kongreso di judiciisti”, ento kreita en la konstitucala reformo di 1994, por garantiar la nedependo di [[judiciala povo]].
 
=== Geografio ===
[[Arkivo:Dr-map.gif|thumb|right|Mapo di Dominikana Republiko kun lua precipua urbi.]]
Dominikana Republiko okupas centro ed esto didil insulo [[Hispaniola]] insulo. Lando jacas inter [[latitudo|latitudi]] 17º e 20º N e [[longitudo|longitudi]] 68º e 72º W. Multa insuli ed insuleti partoprenasapartenas a Dominikana teritorio.
 
Lando havas quar importanta montarimontareti. En nordo jacas la ''Cordillera Septentrional'' ("nordala montaro"), paralelaparalele a laal litoro. La maxim alta monto di lando esas Pico Duarte, kun {{formatnum:3098}} metri di [[altitudo]].
 
=== Ekonomio ===
Linio 54 ⟶ 69:
 
=== Demografio ===
L'[[Unionita Nacioni]] kalkulis ke Dominikana Republiko havis {{formatnum:9760000}} habitanti en 2007, la 82ma maxim granda habitantaro del mondo. Ca yaro cirkume 5% de la habitantaro evis 65 yari o pluse, dum ke 35% evis 15 yari o mine. Cirkume 63% de la habitantaro vivis en urbi.
 
Segun ''The World Factbook'' cirkume 73% de la habitantaro esas mestici, 16% esis blanki e 11% negri.<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/dr.html|format=HTML |title=CIA Factbook: Dominican Republic|author=CIA Factbook|language={{en}}|accessdate=2ma di junio 2011}}</ref>
 
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Juan Luis Guerra en Acceso Total (2).jpg|thumb|250px|[[Juan Luis Guerra]]]]
La maxim konocita muzikala ritmo de Dominikana Republiko esas ''[[merengue]]''. Du de lua maxim konocita muzikisti e kantisti esas [[Juan Luis Guerra]] e [[Wilfrido Vargas]].
 
En la [[literaturo]], la poetino [[Salomé Ureña]] (1850-1897) e la poetulo [[Fabio Fiallo]] (1866-1942) esas importanta nomi. La prezidanto [[Juan Bosch]] ank esas importanta skriptisto, note por lua rakonti.
 
[[Basbalo]], [[boxo]] e [[basketbalo]] esas la tri maxim populara [[sporto|sporti]] en Dominikana Republiko.
 
=== Referi ===
Linio 61 ⟶ 85:
{{reflist}}
 
{{Stati en Karibia}}
{{Stati_Karibeano}}
 
[[Kategorio:Dominikana Republiko|*]]
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Dominikana_Republiko"