Olimpiala Ludi: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+texto. +imaji |
+texto. +imaji |
||
Lineo 1:
[[Arkivo:Olympic flag.svg|border|thumb|
La '''Olimpiala Ludi''', esas internaciona [[sporto|plursporta]] konkurso qui eventas ye singla quaresma yaro ube mili di atleti, viri e mulieri, partoprenas. Ol esas la precipua konkurso sportal internaciona, ed atleti di plu kam 200 landi e teritorii partoprenas.<ref name="EB">{{cite web | title= Overview of Olympic Games | author= | url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/428005/Olympic-Games | publisher=Encyclopædia Britannica | accessdate=4ma di junio 2008}}</ref> Existas du tipi di Olimpiala Ludi: La Somerala Olimpiala Ludi e la [[Vintrala Olimpala Ludi]].
Lineo 9:
[[Arkivo:Olympia-stadion.jpg|thumb|left|250px|Stadio em [[Olympia]], [[Grekia]].]]
[[Arkivo:Olympie Temple Zeus.JPG|thumb|200px|Ruini dil templo en honoro a Zeus, en Olympia.]]
L'[[Olimpiado|Olimpiadi]] esis serii di konkursi ube partoprenis reprezenteri de diversa urbi-stati de l'[[anciena Grekia]]. Inter la konkursi esis eventi pri [[atletismo]], lukti e kurado di [[charo|chari]].<ref>{{cite book |last=Swaddling |first=Judith |title=The Ancient Olympic Games|publisher=University of Texas Press |location=Austin |year=2000|edition=2 |pages=54 |accessdate=6 di junio 2009 |language=Angla|isbn=0292703732|oclc=10759486|url=http://books.google.pt/books?id=2-HQMnDiLqIC&printsec=frontcover#PPA54,M1}}</ref> L'origino di ta Ludi deskriptesis tra legendi: un di la maxim populara legendi dicas ke [[Herkules]] e lia patro [[Zeus]] kreesis la Ludi.<ref name=elis1-7-9>Pausanias, "Elis 1", VII, p. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0160&layout=&loc=5.7.1 7, 9, 10]; Pindar, "Olympian 10", pp. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0162&layout=&loc=O.+10.1 24–77]</ref><ref>Richardson (1997), p. 227</ref><ref>Young (2004), pp. 12–13</ref> Segun la legendo, por finar la 12 taski, Herkules konstruktis la stadio en honoro a Zeus, facis 200 pazis e nomizis ta disto "stadio". Ilu anke nomizis la Ludi "Olimpiadi" ed establisis la tradiciono pri konkursar singla quaresma yaro.<ref name=elis1-7-7>Pausanias, "Elis 1", VII, p. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0160&layout=&loc=5.7.1 9]; Pindar, "Olympian 10", pp. [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0162&layout=&loc=O.+10.1 24–77]</ref> Otra mito dicas ke kande dum l'epoko di la Ludi eventis armistico ("armistico Olimpiala"; [[Greka linguo|Greke]] ἐκεχειρία, ''ekecheiria''<ref>Spivey (2004), pp. 229–230</ref>), ube la militi suspensesis por eventar la konkursi. En l'Olimpiadi eventis konkursi pri [[kurado]], pentatlo (qua konsistis ek 5 sporti: salto, jetado di disko, jetado di dardo, ped-kurado e lukto), [[boxo]], lukto libera stilo, e [[kavalkado]].<ref>Crowther (2007) pp. 59–61</ref><ref>{{cite web|title=Ancient Olympic Events|url=http://www.perseus.tufts.edu/Olympics/sports.html|publisher=Perseus Project of Tufts University |accessdate= 29 di aprilo 2009}}</ref> Segun la tradiciono, Coroebus, un koquisto de l'urbo Elis, esis l'unesma Olimpiala championo.<ref>Golden (2009), p. 24</ref>
L'Olimpiadi anke havis religiala importo, kun sportala eventi e sakrifiki en honoro ambe a [[Zeus]] (la maxim famoza statuo pri Zeus jacis en la templo di Olympia) ed a Pelops o Pelope, divina heroo e mitala rejulo di Olympia. La kulmino di la ludi esis dum la [[5ma yarcento aK|5ma]] e la [[4ma yarcento aK|4ma]] yarcenti aK, ma gradope perdis importo pos la dominacajo di Romani en Grekia. Quankam ne existas generala konsento pri la yaro di la lasta Olimpiadi, on kredas ke la posibla yaro esis [[393]], kande l'imperiestro [[Theodosius 1ma]] dekretis l'elimino di tota pagana praktiki - quankan la dekreto havis nula refero pri Olympia.<ref name=Crowther>Crowther, Nigel B. (2007). «The Ancient Olympic Games». Sport in Ancient Times. Greenwood Publishing Group.</ref> Altra posibla yaro esis [[426]], kande lia sucedanto [[Theodosius 2ma]] imperis la destruktado di tota Greka templi.<ref name=Crowther/>
== Moderna Olimpiala Ludi ==
[[Arkivo:William_Penny_Brookes_1875.jpg|thumb|190px|William Penny Brookes]]
[[Arkivo:Baron_Pierre_de_Coubertin.jpg|thumb|left|180px|Barono [[Pierre de Coubertin]]]]
Existas referi pri l'uzo di la frazo "olimpiala ludi" por deskriptar diversa sportala eventi dum la moderna historio. Un di l'unesma esis la "Cotswold Olimpick Games", qua eventis proxim Chipping Campden, [[Anglia]] dum la [[17ma yarcento]]. Altra exemplo esis L'''Olympiade de la République'', organizita omnayare de [[1796]] til [[1798]] en la [[Franca revoluciono|Francia revolucionala]].<ref name=frencholympics>{{cite web |url= http://www.lepotentiel.com/afficher_supplement.php?id_article=68524&id_supplement=8&id_edition=4405 |title= Histoire et évolution des Jeux olympiques |work= Potentiel |year= 2005|language=Franca |accessdate= 31 di januaro 2009}}</ref> La konkurso inkluzis diversa sporti de l'antiqueso, e markizis l'adopto di l'[[Unaj-internaciona sistemo]].<ref name=frencholympics/>
En [[1850]] William Penny Brookes kreis kurso baptita ''Olympian Class'' por plubonigar la sportala kapableso di la sportisti de Much Wenlock, Shropshire, [[Anglia]]. En 1859 ilu rinomezis ''Olympian Class'' la yarala ludi organizita dal Olimpiala Socio di Wenlock. Ta ludi kontinuas til nun.<ref name=Crowther/>
De [[1862]] til [[1867]] eventis en [[Liverpool]] la ''Grand Olympic Festival''. Unesmafoye ta ludi esis komplete amatora e kun partoprenanti internaciona.<ref>George R. Matthews (2005). ''America's first Olympics: the St. Louis games of 1904'' University of Missouri Press ISBN 978-0-8262-1588-8</ref><ref>Ingomar Weiler (2004). ''The predecessors of the Olympic movement, and Pierre de Coubertin'' European Review, Vol. 12, No. 3, Cambridge University Press</ref> La programo di [[Olimpiala Ludi en Athina, 1896|l'unesma Olimpiala Ludi]] en Athina esis preske la sama kam la ludi de Liverpool.<ref>Craig Reedie, Jim Parry, Vassil Girginov (2005). ''The Olympic Games Explained: A Student Guide to the Evolution of the Modern Olympic Games'' Routledge ISBN 9780415346047</ref> En [[1865]] Hulley, doktoro Brookes ed E.G. Ravenstein fondis la Nacionala Asociuro Olimpiala, prekursoro dil Olimpiala Asociuro Britaniana. La statuto dil asociuro uzesis kom modelo por krear l'Olimpiala Charto.
En Grekia, l'intereso pri rivivigar la Ludi de l'antiqueso aparis pos la [[milito por la nedependo di Grekia|milito por la nedependo]] de l'[[Otoman imperio]], en [[1821]]. La poeto Panagiotis Soutsos esis l'unesma persono qua prizentis ta ideo en lia poemo "Dialogo di la mortinti", en [[1833]].<ref>Young (1996), p. 1</ref> Evangelis Zappas, richa Greka filantropo, skribis a la rejulo [[Otto di Grekia|Otto]] en [[1856]] ed ofris financar la rinasko dil Olimpiala Ludi.<ref name="Young 1996, pp. 14">Young (1996), pp. 14</ref> Zappas komanditis l'unesma Olimpiala Ludi en [[1859]], qua havis la partopreno di Greka ed Otomana atleti. Ilu anke komanditis la restauro dil stadio Panathinaikos, por gastigar la futura Olimpiala Ludi.<ref name="Young 1996, pp. 14">Young (1996), pp. 14</ref>
William Penny Brookes adoptis l'eventi dil Olimpiala Ludi di 1859 por l'Olimpiala Ludi di Wenlock. En 1866 eventis nacionala Olimpiado en l'[[Unionita Rejio]], organizita da Brookes en la Palaco di Kristalo (''Crystal Palace'') en [[London]].<ref>{{cite web |url= http://www.wenlock-olympian-society.org.uk/william-penny-brookes/index.shtml |title= Much Wenlock & the Olympian Connection |publisher= Wenlock Olympian Society |accessdate= 31 di januaro 2009}}</ref>
La stadio Panathinaikos esis l'eventeyo por la ludi en 1870 e 1875<ref>Young (1996), pp. 2, 13–23, 81</ref> kun la partopreno di cirkume 30,000 spektanti. En [[1890]] [[Pierre de Coubertin]] havis l'inspiro por krear l'[[Internaciona Olimpiala Komitato]] pos asistar l'yarala ludi di Wenlock.<ref name=wenlock>{{cite web |title=Rugby School motivated founder of Games|url=http://sportsillustrated.cnn.com/2004/olympics/2004/07/07/bc.sport.olympics.coubertin/|work=Reuters |publisher=SI.com |date= 7 di agosto 2004|accessdate=4 di februaro 2009}}</ref> Coubertin profitis de l'idei di Brooke e Zappas kun skopo rotacar internacione l'eventeyi di la Ludi, qui eventus ye singla quaresma yaro.<ref name=wenlock/> Ilu prizentis ta idei dum l'unesma Olimpiala Kongreso, qua eventis de la 16ma til la 23ma di junio 1894 en l'Universitato di Paris (''Sorbonne''). En la lasta dio dil kongreso, decidesis ke l'eventeyo de l'unesma Olimpiala Ludi organizita dal Internaciona Olimpiala Komitato, eventabus en [[Athina]], en [[1896]].<ref>Coubertin, Philemon, Politis & Anninos (1897), Part 2, p. 8</ref> La Komitato elektis la skriptisto [[Dimitrios Vikelas]] kom lua unesma prezidanto.
== Videz anke ==
* [[Vintrala Olimpiala Ludi]]
== Referi ==
| |||