Wikipedio

Pakistan: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
mNula rezumo di redakto
kelka korektigi
Lineo 33:
 
'''Bazala fakti pri Pakistan.'''
<!--
{| class="infobox borderless"
|+ National symbols of Pakistan (Official)
|-
! '''National animal'''
|
| [[Image:Markhor.jpg|50px]]
|-
! '''National bird'''
|
| [[Image:Keklik.jpg|50px]]
|-
! '''National tree'''
|
| [[Image:Pedrengo cedro nel parco Frizzoni.jpg|50px]]
|-
! '''National flower'''
|
| [[Image:Jasminum officinale.JPG|50px]]
|-
! '''National heritage animal'''
|
| [[Image:Snow Leopard 13.jpg|50px]]
|-
! '''National heritage bird'''
|
| [[Image:Vándorsólyom.JPG|50px]]
|-
! '''National aquatic marine mammal'''
|
| [[Image:Platanista gangetica.jpg|50px]]
|-
! '''National reptile'''
|
| [[Image:Persiancrocodile.jpg|50px]]
|-
! '''National amphibian'''
|
| [[Image:Bufo stomaticus04.jpg|50px]]
|-
! '''National fruit'''
|
| [[Image:Chaunsa.JPG|50px]]
|-
! '''National mosque'''
|
| [[Image:Shah Faisal Mosque (Islamabad, Pakistan).jpg |50px]]
|-
! '''National mausoleum'''
|
|
|-
! '''National river'''
|
| [[Image:Indus river from karakouram highway.jpg|50px]]
|-
! '''National mountain'''
|
| [[Image:K2, Mount Godwin Austen, Chogori, Savage Mountain.jpg|50px]]
|-
|}
-->
=== Historio ===
{{PA|Historio di Pakistan}}
Linio 104 ⟶ 42:
En [[1526]] Mughal-imperio establisesis en la regiono da Babur, un decendanto di [[Chingiz-kano]]. De [[1799]] til [[1849]] Sikh-imperio fondesis da ''Maharaja'' (rejo) [[Ranjit Singh]] en la regiono di [[Punjab]]. L'imperio extensis til Khyber-paseyo en la westo, [[Kashmir]] en la nordo, til l'urbo di Multan en la sudo, e til Kapurthala (nune en [[India]]) en l'esto.
 
Tota la teritorio di moderna Pakistan gradope okupesis da Est-India Kompanio (''East Indian Company'') e pose gradope pozesis sub la regno di rejino [[Victoria (rejino)|Victoria di Unionita Rejio]], tra serii di batalii, exemple Miani-batalio en [[1843]] en [[Sindh]], e l'exhaustinta [[Angla-Sikh militi]] ([[1845]]til [[1849]]). En [[1857]] okuriseventis [[Sepoy-sedicio]], kontre Britaniani.
 
Britaniani havis diferanta relati kun [[islamo|Mohamedani]] e [[Hinduismo|hindui]]; to stimulis religiala violento en [[Indiana subkontinento]]. Britaniani anke stimulis l'uzado di Persiana kursiva tipo por skribarla dialekto di Hindi-linguo parolata en la nordo dil subkontinento. To originis [[Urdu-linguo|Urdu]], ne aceptita da Hindui. La Hindua nacionalisti komencis uzar Sanskrita letri por skribar lua linguo, ed en [[1885]] li fondis la partiso Indiana Nacionala Kongreso. La linguala polemiko augmentis la tenso inter Hindui e Mohamedani. En respondo a Hindua nacionalismo, Syed Ahmad Khan fondis en [[1901]] la Ligo di Tota Mohamedani di India, konocita simple kom Mohamedana Ligo.
 
Opozanta a la Hindui, qui deziris India nedependanta kom singla naciono, Mohamedana Ligo esis favorebla a Britaniani e defendisdefensis ke Britaniana valori influus la futura civila socio di Pakistan. Dum l'[[unesma mondomilito]] Indi kunlaboris kun Britaniana milito-esforco. Mili di soldati sendesis por luktar en Europa. Pos la milito kreskis ne-violenta protesti, dum la [[1920a yari|1920a]] e [[1930a yari]], kontre Britanian okupeso. Samatempe la Mohamedana Ligo ganis populareso, ed en [[29 di decembro]] [[1930]] lua chefo Allama Iqbal defendisdefensis "l'amalgamigo di la nord-westala stati, ube Mohamedani esis la majoritato dil habitantaro". Ta stati esis [[Punjab]], Afgania (la nord-westala provinco), [[Kashmir]], [[Sindh]] e [[Beludjistan]].
 
[[Arkivo:Working_Committee.jpg|thumb|left|200px|Laboranta komitato di Mohamedana Ligo en 1940.]]
En [[1937]] okuriseventis provincal elekti en India, e la Muslimana Ligo ne obtenis la majoritato inkluzite en la provinci ube Mohamedani esis la majoritato. En [[1940]] [[Muhammad Ali Jinnah]] kunvokis renkontro di la Ligo por diskutar la situeso pos l'eniro di India en la [[duesma mondomilito]]. Jinnah kritikis Indiana Kongreso e la nacionalisti, e defendisdefensis l'ideo pri Du Separita Nacioni, e la motivi por demandar separita nacioni por Hindui e por Mohamedani.<ref name="wolpert">{{cite book|last=Wolpert|first=Stanley A.|authorlink=Stanley Wolpert|title=Jinnah of Pakistan|publisher=Oxford University Press|year=1984|location=New York |isbn=978-0-19-503412-7}}</ref> Sikandar Hayat Khan, chefa ministrochefministro di [[Punjab]], skribis l'originala decido, ma repudiis la finala texto,<ref name="tinker">{{cite book|last=Tinker|first=Hugh|title=Men who overturned empires : fighters, dreamers, and schemers|publisher=University of Wisconsin Press|year=1987|location=Madison|page=50 |isbn=978-0-299-11460-2}}</ref> qua senambiguale rejektis l'ideo pri un India unionita, pro la kreskinta religiala violento.
 
En l'elekti qui okuriseventis en l'[[Indiana subkontinento]] en [[1946]] Mohamedana Ligo ganis 425 de la 496 ofici rezervita por Mohamedani en la parlamento. Britaniana chefministro [[Clement Attlee]] sendis ministrara komisiono ad India por mediacar la situeso. Kande komisiono faliis en lia skopo, Attlee sendis [[Louis Mountbatten|Lord Mountbatten]] kom lasta vicerejo di India. Mountbatten decidis donar nedependo a Pakistan ye la [[14ma di agosto]] [[1947]] ed a [[India]] la sequanta dio.
 
[[Arkivo:Partition of India.PNG|thumb|left|180px|Divido di Indiana subkontinento.]]
Imediate pos la nedependo, Pakistan divenis membro di [[Commonwealth]], ma religiala violento rapide explozis. Milioni di personi vivis en la "nekorekta latero" di la nova frontieri; plu kam 2 milioni ekmigris ad l'altra latero e plu kam 100,000 mortigesis en serii di masakri en la vilaji. La violento esis plu granda dum la divido di [[Punjab]], [[Kashmir]] e [[Bengal]], e to rezultis en l'unesma milito inter India e Pakistan.
 
En [[Estala Bengal]] tensi komencis kande Ali Jinnah deklaris ke [[Urdu linguo]] divenus oficala en tota lando, quankam ilu dicis ke [[Bengali linguo|Bengali]] esus oficala en Bengal. La tensi kreskis en [[1952]], pos la polico mortigar studenti qui demandis egala stando por Urdu e Bengali, proxim la medikala fakultato di [[Dhaka]]. En [[1953]] okuriseventis religiala konflikti en [[Lahore]], ube 200 til 2,000 membri di religiala movemento ''Ahmadiyya'' mortigesis.
 
En [[1958]] Pakistan divenis [[republiko]] pos [[stato-stroko]]. En marto [[1971]] komencis militeto por nedependo en [[Est-Pakistan]]. Fine en decembro sam yaro [[Bangladesh]] divenis nedependanta kun militala helpo di India. On kalkulas ke la nombro di morti rezultanti de la milito esis preske 3 milion personi.
 
Deskreditinda, lore Yahya Khan renoncis yerenuncis la [[20ma di decembro]] [[1971]] e [[Zulfikar Ali Bhutto]] asumis povo. Ali Bhutto developis la nukleara programo di Pakistan, e guvernis til [[1977]], kande generalo [[Muhammad Zia-ul-Haq]] revokis ilu de povo. Pos kontroversa judicio Bhutto recevis [[mortopuniso]] en [[1979]].
 
Zia-ul-Haq plufortigis diplomacala relati kun [[Usa]], recevis miliardi di dolari en militala helpo e permisis financar [[Afganistan]]ana rebeli tra Pakistan. Ilu mortis misterioze en aviono-acidento la [[17ma di agosto]] [[1988]]. Pos lia morto, Pakistan nove divenis [[demokratio]]. Pos elekto, [[Benazir Bhutto]] divenis l'unesma chefministrino di lando.
 
En [[2001]] generalo [[Pervez Musharraf]] divenis prezidanto di lando. Ilu guvernis til [[2008]], e suportis [[Usa]]n operaci en [[Afganistan]] pos l'atenti de la [[11ma di septembro]] [[2001]]. En 2008 la longa e nepopulala milito en Afganistan, la stato di urjanteso e l'interveno en judiciala povo tra revoko dil chefa-judiciisto febleskis la rejimo di Musharraf. Tra nedirektanedireta elekto [[Asif Zardari]] sucedis Musharraf en la prezidanteso, e la demokratiala rejimo kontinuas til nun.
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:Parliament_House,Islamabad_by_Usman_Ghani.jpg|thumb|180px|La domo dil Parlamento di Pakistan.]]
Nune Pakistan esas [[republiko]] federala, demokratiala e parlamentala, ed [[islamo]] esas l'oficala [[religio]] dil stato.<ref>[http://pakistani.org/pakistan/constitution/part1.html Artiklo 1ma en la Parto 1ma: Prefaco di la Konstituco di Pakistan</ref> L'unesma [[konstituco]] di Pakistan adoptesis en [[1956]], ma en [[1958]] generalo [[Ayub Khan]] suspensis ol, ed adoptis altra en [[1962]]. En [[1973]] lando adoptis altra kompleta konstituco, ma la guvernoguvernerio dil generalo Zia-ul-Haq suspensis ol ma riinstalesis ol en [[1985]]. Militisti influis multe en la guvernoguvernerio dum tota la historio di nedependanta Pakistan.
 
Segun la [[konstituco]] la prezidanto esas [[chefo di stato]], ed elektesas dal Elektala Kolegio di Pakistan, formacita dal [[Senato]] plu la nacional asemblo e la provincal asembli. La membri dil nacional asemblo e di la provincal asembli elektesas dal populo, e la membri dil Senato elektesas da la provincala asembli. Pakistan havas sistemo kun multa partisi, la precipua esas la Mohamedana Ligo di Pakistan (N), la partiso di sinistra ''Pakistan Peoples Party'' - PPP, e la centra partiso ''Tehreek-e-Insaf''.
Linio 143 ⟶ 81:
Pakistan dividesas en tri precipua geografiala regioni: la montoza nordo kun lua tri montari ([[Karakoram]] - ube jacas la maxim alta monto di lando, [[K2]], kun 8,611 m di [[altitudo]], [[Hindu Kush]] e [[Pamir montaro|Pamir]]); la [[valo dil rivero Indus]]; e la platajo di Beludjistan.<ref>{{cite web|title=About Pakistan: Geography|url=http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721035911/http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html|archivedate=21 di julio 2011|publisher=American Institute For Pakistan Studies|accessdate=24 di julio 2010}}</ref> Lua precipua [[fluvio]] esas [[Indus fluvio|Indus]], kun 1,609 km.
 
La [[klimato]] varias de [[tropikala klimato|tropikala]] a temperema, ed [[arida klimato|arida]] en la sudo. La [[monsono]] frequente provokas severa inundadi dum pluvoza sezono, dum ke en sika sezono povas okurar nula pluvo. En [[2010]] e [[2011]] okuriseventis granda inundadi en Sindh, en l'esto di Beludjistan ed en la sudo di [[Punjab]] dum la monsona sezono. Ante la monsona sezono, de [[15 di aprilo]] til [[15 di julio]], ed imediate pose de 15 di septembro til 15 di decembro povas okurar [[ciklono|cikloni]] e [[Tornado|tornadi]] en la litoro di Araba Maro. En[[Nivo]] falas en la montoza nordo di lando okuras [[nivo]].
 
[[Karachi]] sufras multe kun [[aerala poluto]] kauzata da vehili, industrii, e da la brulo di eskombri.
Linio 169 ⟶ 107:
La tradicionala [[kulturo]] di Pakistan mixuras influi Persa, China, Indiana, Afgana ed Islama. La tradicionala [[vesto]] ambe por mulieri e viri esas ''shalwar kameez'', quankam [[pantalono|pantaloni]], ''Jeans'' e kamizi ank esas populara inter viri.
 
La [[literaturoLiteraturo]] di PakistanPakistanana skribesas en [[Urdu linguo|Urdu]], Sindhi, Punjabi, Pushto, Baluchi, [[Persiana linguo|Persiana]] ed [[Angliana linguo|Angliana]]. La komuna literaturo-tradiciono en Urdu ed en Angla de l'Indiana subkontinento heredesis da Pakistan. Lua nacionala poeto esas [[Muhammad Iqbal]] qua unesme konceptis l'ideo pri Pakistan. Exempli di skriptisti e poeti plu recenta esas [[Hasan Shaheed Suhrawardy]], Ahmed Ali, [[Ghulam Muhammad Qasir]], [[Sayyid Shamsullah Qadri]] e [[Jaswant Singh Rahi]].
 
[[Arkivo:Overload_Dhol_Player.jpg|thumb|180px|Tradicionala muzikisto pleas «dholak».]]
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Pakistan"