Mexikia: Diferi inter la revizi

{{Landi|

| Religii = [[kristanismo]]
}}

La maxim anciena restaji de homala populi fonditatrovita en Mexikia datizasevas de 21,000 yari ante [[Kristo]]. La vorto ''Mēxihco'' havas [[Nahuatl linguo|Nahuatl]] origino, e nomizis centro di [[Acteki|Acteka imperio]], specale la regiono di Valo di Mexikia, ed anke nomizis lua populo, ''Mexiki''.

YeEn [[1519]] [[Hernán Cortés]] arivis en la regiono di nuna [[Cozumel]], en litoro di Mexikia. Ilu vinkis [[Azteki]]mperiestro [[Moctezuma 2ma]] e konquestis Mexikia yeen [[1521]]. Pos la konquesto di [[Tenochtitlán]], Hispaniana establisis [[Vicerejio di Nova Hispania]].

[[Arkivo:Political divisions of Mexico 1821 (location map scheme).svg|left|180px|thumb|Mexikia, pos lua nedependesonedependo de Hispania.]]

Mexikia divenis nedependanta de [[Hispania]] yela [[2727ma di septembro]] [[1821]]. [[Agustín de Iturbide]] imediate proklamis su kom imperiestro di lando, e guvernis til [[19 di marto]] [[1823]] kande un revolto establisis l'Unionita Stati di Mexikia. YeEn [[1824]] lando adoptis nova [[konstituco]] e divenis [[republiko]]. [[Guadalupe Victoria]] divenis lua unesma prezidanto.

Ye [[1836]] generalo [[Antonio López de Santa Anna]], [[diktatoreso|diktatoro]] di lando 2 foyi, aprobis 7 legi (''siete leyes'') e suspendis la konstituco di 1824. Kom rezulto, [[interna milito]] komencis, e kelka regiono deklaris nedependesonedependo: le [[Republiko di Texas]], [[Republiko di Río Grande|Río Grande]] ed [[Republiko di Yukatan|Yukatan]]. [[Texas]] sucesis en obtenar la nedependesonedependo, ed esis anexita da [[Usa]] pose. Un disputo pri frontieri rezultis en [[Mexikiana-Usana milito]] qua komencis yeen [[1846]] e lastis du yari. Milito finis kun l'adopto di [[Traktado di Guadalupe Hidalgo]], ke forcis Mexikia a donar preske duimo di lua teritorio ad Usa.

Ye [[1857]] Mexikia adoptis nova [[konstituco]] ke establisis laika stato. YeEn [[18 di decembro]] [[1857]] [[Benito Juárez]] asumis kom prezidanto, e konfrontis konservema forci. Juárez fugis de [[Guanajuato]] tra l'urbi di [[Guadalajara]], Colima, e pos Manzanillo, por eskapar de konservemi. Por Mexikia suspensis pago di extera debi kun [[Francia]], [[Unionita Rejio]] e [[Hispania]], yeen [[1861]] [[Napoléon 3ma]] sendis [[Franca expediciono en Mexikia|expediciono ke establisis nove la monarkio]]. Arkiduko [[Maximilian 1ma di Mexikia|Maximilian 1ma]] guvernis de [[10 di aprilo]] [[1864]] til esar renversita da Juárez kun la helpo di [[Usa]] e [[Prusia]] yeen [[1867]]. Maximilian 1ma esis exekutita yeen [[19 di junio]] [[1867]].

Juárez kontinuis en la prezidanteso ti [[1872]]. Lia lasta yari en povo sufris forta kritiki de liberali.<ref>González y González, Luis (2009) ''"El liberalismo triunfante"'', en Daniel Cosío Villegas et al., Historia general de México, pp. 633-705, El Colegio de México, México</ref> Pos lia morto, [[Sebastián Lerdo de Tejada]] asumis la prezidanteso, e pos rebelionorebeleso yeen [[1876]], [[Porfirio Díaz]] asumis povo. Li komandis direktedirete od indirekteindirete la guvernoguvernerio dum 35 yari til [[1911]], kande il renoncisrenuncis kom rezulto di [[Mexikiana revoluciono]].

La revoluciono komencis kom populala revolto kontrakontre l'elektala frauto kequa permisis Porfirio Díaz rielektarrielektesar por la 5ma foyo. Díaz renoncisrenuncis e [[Francisco I. Madero]] esis elektitaelektesis prezidanto, ma esis renversitarevokesi ed asasinitaasasinesis du yari pose. Generalo [[Victoriano Huerta]] asumis povo, ma la revoluciono rikomencis, komandita da, inter altra, [[Pancho Villa]] ed [[Emiliano Zapata]]. Un 3ma forco, komandita da generalo [[Venustiano Carranza]] sucesis en finigar l'interna milito, e modifikis la konstituco di 1857, edpor adicionisadicionar modifikuri porqui atencaratencis la revendiki de la revolucioneri. Ta esas la Mexikiana konstituco di 1917 en uzouzata til nun.

On kalkulas ke {{formatnum:900000}} personi, de 15 lore milioni di lojantihabitanti, mortis dum la revoluciono. Carranza esis mortigita en [[1920]]. Lia sucedanto esis altra heroo de la revoluciono, [[Álvaro Obregón]], pose sucedita da [[Plutarco Elías Calles]]. Obregón esis rielektitarielektesis en [[1928]], ma esis asasinita ante asumar povo. Calles fondis la Nacionala Revolucionala Partiso (''Partido Revolucionario Nacional'', PNR), pos rinomizita ''Partido Revolucionario Institucional'' (PRI), qua guvernis Mexikia dum longa periodo.

Mexikia esas prezidantala [[republiko]]. La chefo di stato e la [[chefo di guvernerio]] esas la prezidanto, nune [[Enrique Peña Nieto]]. Nuna [[konstituco]] esisadoptesis adoptita yeen [[1917]].

L'[[ekonomio]] di Mexikia esas la 11ma maxim granda di mondo.

Mexikia esas la maxim populoza lando didil mondo qua parolas [[Hispaniana linguo|Hispana]]<ref>[http://www.todaytranslations.com/index.asp-Q-Page-E-Spanish-Language-History--13053095 "Spanish Language History" - Today Translations]</ref>. La kresko didil populohabitantaro falis de 3,5% omnaomnayare yari yeen [[1965]] til 0,99% omnaomnayare yari yeen [[2005]]. Preske 75% dide la populohabitantaro vivas en urbi.

[[Katolikismo]] esas [[religio]] por 82,7% de lua populohabitanti. Altra kristani esas 9,7%.

Mexikiana [[literaturo]] komencis ante Hispaniana konquesto. Dum koloniala periodo, la precipua autoriskriptisti esis [[Juan Ruiz de Alarcón]], [[Carlos de Sigüenza y Góngora]] e [[JuanJuana inésInés de la Cruz]]. Kelka importanta modern autori esas [[Alfonso Reyes]], [[José Joaquín Fernández de Lizardi]], [[Ignacio Manuel Altamirano]], [[Juan Rulfo]], [[Octavio Paz]], [[Carlos Fuentes]], ed altra. Octavio Paz ganis la [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-premio pri Literaturo]] en [[1990]].