Ido: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Unsachgemässe Aussage Etiketi: Redaktita per smartfono Redaktita per informatikoprogramo app |
Ne finita! |
||
Lineo 15:
|Videz_anke =
}}
'''Ido''' esas [[internaciona auxiliara linguo]] kun poka [[polisemio]] sate [[koncizo|konciza]] kreita da [[Louis de Beaufront]] en [[1907]] kom [[Esperanto]] reformita, adoptita internacione en [[Paris]] ye 24ma di oktobro [[1907]], kom “idiomo helpanta internaciona”, da la [[Delegitaro]] (''Délégation pour l’adoption d’une langue auxiliaire internationale'').
== Historio ==
asd{{PA|Historio di Ido}}
== Fonologio ==
Ido havas
{| class="wikitable"
|+[[Konsonanto|Konsonanti]]
Linio 54 ⟶ 55:
|
|
|[[ɾ (IFA)|ɾ]]~[[R (IFA)|r]]
|
|
Linio 113 ⟶ 114:
|[[A (IFA)|a]]
|
|}
== Ortografio ==
Ido havas entote 26 literi, trovata en preske omna lingui uzanta la [[Latina alfabeto]]. La [[Litero|literi]] esas:
{| class="wikitable"
!Literi
|a
|b
|c
|d
|e
|f
|g
|h
|i
|j
|k
|l
|m
|n
|o
|p
|q
|r
|s
|t
|u
|v
|w
|x
|y
|z
|-
!Fono en [[IFA]]
|/a/
|/b/
|/ts/
|/d/
|/e/~/ɛ/
|/f/
|/g/
|/h/
|/i/
|/ʒ/
|/k/
|/l/
|/m/
|/n/
|/o/~/ɔ/
|/p/
|/k/
|/ɾ/~/r/
|/s/
|/t/
|/u/
|/v/
|/w/
|/ks/
|/j/
|/z/
|}
* La Fono /ts/ nulatempe trovesas kom ''ts'', la litero ''c'' esas la sola karaktero trasar la fono.
* La litero ''e'' povas pronouncesar kom /e/ od /ɛ/, dependanta se quon la parolanto esas maxim komfortoza kun. Ma /e/ esas la maxim apta.
* La litero ''o'' povas pronouncesar kom /o/ od /ɔ/, dependanta se quon la parolanto esas maxim komfortoza kun. Ma /o/ esas la maxim apta.
* ''q'' nur trovesas en la diagramo: ''qu'', pronouncita: /kw/. La fono /kw/ nulatempe trovesas kom ''kw'', la diagramo ''qu'' esas la sola karaktero trasar la fono.
* La litero ''r'' povas pronouncesar kom /ɾ/ od /r/, dependanta se quon la parolanto esas maxim komfortoza kun. Ma /ɾ/ esas la maxim apta.
* La fono /ks/ nulatempe trovesas kom ''ks'', la litero ''x'' esas la sola karaktero trasar la fono.
Ido havas 3 [[Diagramo|diagrami]], li esas:
{| class="wikitable"
!Diagrami
|ch
|qu
|sh
|-
!Fono en IFA
|/tʃ/
|/kw/
|/ʃ/
|}
Ido anke havas du [[Diftongo|diftongi]], li esas:
{| class="wikitable"
!Diftongi
|au
|eu
|-
!Fono en IFA
|/aw/
|/ew/
|}
== Gramatiko ==
Ido havas 30 facila verbo-konjuncioni. L'Idala verbo-konjuncioni esas preske tote diferanta kam l'Esperantala, plu mina e plu facila. Li esas:
{| class="wikitable"
|+(por la verbo ''esar'')
!
![[prezento]]
![[preterito]]
![[Futuro (gramatiko)|futuro]]
|-
![[tempo]]
|esas
|esis
|esos
|-
![[perfekto]]
|
|esabis
|esabos
|-
![[infinitivo]]
|esar
|esir
|esor
|-
![[aktivo-participo]]
|esanta
|esinta
|esonta
|-
![[nomala aktivo-participo]]
|esanto
|esinto
|esonto
|-
![[adverba aktivo-participo]]
|esante
|esinte
|esonte
|-
![[pasivo-participo]]
|esata
|esita
|esota
|-
![[nomala pasivo-participo]]
|esato
|esito
|esoto
|-
![[adverba pasivo-participo]]
|esate
|esite
|esote
|-
![[imperativo]]
|esez
|esabez
|
|-
![[kondicionalo]]
|esus
|esabus
|
|}
La tempi e la modi:
* Prezento: kant.'''a'''.s
* Preterito: kant.'''i'''.s
* Futuro: kant.'''o'''.s
* Kondicionalo: kant.'''u'''.s
* Perfekto: kant.'''ab'''.a.s
* Pluquamperfekto: kant.'''ab'''.i.s
* Imperativo: kant.'''ez'''
* Infinitivo .'''ar''': esar, kant<u>ar</u>, manj<u>ar</u>
* Finita verbo: .'''s''': es<u>as</u>, kant<u>as</u>, manj<u>as</u>
** La verbi nulatempe chanjas dependanta sur ''quo'' esas la subjekto: <u>me</u> es<u>as</u>, <u>tu</u> kant<u>as</u>, <u>li</u> manj<u>as</u>
La pasivo:
* Me vidas mea amiko, qua videsas da me.
** Me vid.a.s mea amiko → L'amiko vid.'''es'''.a.s (da me).
** Me trov.o.s vi → Vi trov.'''es'''.o.s (da me).
** Me lekt.u.s libro → Libro lekt.'''es'''.u.s (da me).
La participo:
* Aktivo
** Prezento: flug.a.'''nta'''
** Preterito: flug.i.'''nta'''
** Futuro: flug.o.'''nta'''
* Pasivo
** Prezento: skrib.a.'''ta'''
** Preterito: skrib.i.'''ta'''
** Futuro: skrib.o.'''ta'''
==== La verbala kombinuri ====
#
* me esas vidinta (↔ ! me esas docisto)
* me esis skribinta
* me esos vendinta
* me esos flugonta
#
* me esas vidinta = me vidabas
* me esis skribinta = me skribabis
* me esos vendinta = me vendabos
#
* me esas amata
* me esas trovita
* me esis vidita
* me esabis amata
* me esabus amata
<nowiki>------------------------------------------------------------------------</nowiki>
=== L'acento ===
Ido omnatempe havas lia acento sur la duesma-a-lasta silabo:
* '''Normala''': inci<u>den</u>to, ence<u>fal</u>o, brosh<u>ur</u>o, ecel<u>an</u>te, anci<u>en</u>a, <u>a</u>quo, pek<u>u</u>nio.
Sur l'infinitivo, l'acento esas sur la finala silabo. Ico esas pro ke montrar la diferanta konjuncioni plu extra (<u>es</u>as ed es<u>ar)</u>
* '''Infinitivo''':
=== La frazo ===
Linio 166 ⟶ 357:
** lektanto ↔ lektanta ↔ lektante
=== La
Ido havas 4 simpla vorti por montras la diferanta gradi inter adjektivi ed adverbi (komparativo), qua multa naturala lingui havas diferanta vorti por. L'Idala komparativi:
* '''minim''' granda ← '''min''' granda ← granda → '''plu''' granda → '''maxim''' granda
Lu esas exakte sama por adverbi:
* '''minim''' rapide ← '''min''' rapide ← rapide → '''plu''' rapide → '''maxim''' rapide
=== La
==== La personala pronomi ====
Ido havas entote 14 personala pronomi, 4 pluse kam lia avo Esperanto. Komparo inter Ido ed Esperanto:
{| class="wikitable"
!rowspan="3"|
!colspan="7"|singulara
! colspan="
!rowspan="3"|indefinita
|-
Linio 233 ⟶ 377:
!rowspan="2"|1ma
!rowspan="2"|2ma
! rowspan="2" colspan="4" |3ma
|-
!familiara
Linio 249 ⟶ 393:
|ŝi
|ĝi
|
|ni
|vi
| colspan="3" |
|ili
|oni
Linio 259 ⟶ 404:
|tu
|vu
|ilu
|elu
|olu
|lu
|ni
|vi
|ili
|eli
|oli
|li
|
|}
* Notizez ke ''.u'' chanjas ad ''.i'', por pluralo, exakte kam la substantivi.'''Pluso pri ''Lu'''''
De ''Kompleta Gramatiko Detaloza di la Linguo Internaciona Ido'' da Beaufront: '''Lu''' (quale '''li''') esas uzata ''por la 3 genri.'' Ke '''lu''' servas la tri genri, segunvole, en la singularo, ne esas en su plu astonanta kam vidar '''li''' servar la tri genri, segunvole, en la pluralo. Ma, kontraste, ni ulkaze bezonas distingar la pronomo «li» per ''ili, eli, oli,'' totsame kam ni distingas la pronomo «lu» per ''ilu, elu, olu'' ... Per decido (1558) la akademio Idista repulsis omna restrikto pri la uzo di ''lu.'' Onu darfas do uzar ta pronomo totsame por kozo e por persono di sexuo evidenta, kam por animali di sexuo nekonocata e persono qua havas nomo sensexua, quale ''infanto, puero, homo'' e.c., tam vere maskula kam femina.
| |||