Aragonana linguo: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Chabi1 (diskutez | kontributadi)
Nula rezumo di redakto
Chabi1 (diskutez | kontributadi)
Nula rezumo di redakto
Lineo 3:
|Nomo_en_Ido = Aragonana linguo
|Nomo_linguo = Aragonés
|Parolata_en= [[Aragono]] ([[Hispania]])
|Regioni_di_mondo = [[Europa Ocidentala]]
|Tota_parolanti = {{formatnum:10000}}
|Rango =
|Klasifiko_en_familio = [[Indo-Europana linguaro|Indo-Europana]]<br />&nbsp;[[Romana lingui]]<br />&nbsp;&nbsp;Westala grupo<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;Gala-Ibera-Romana lingui<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''AragonianaAragonana'''
|Ube_esas_oficala = [[Aragono]]
|Akademio = Academia d'a Luenga Aragonesa
|mapo = [[Imajo:Predominis lingüístics de l'Aragó segons la Llei de llengües.png|300px]]
|mapo_paroli = Loki ube l'aragonianaAragonana parolesas.
|Iso1 = an
|Iso2 = arg
|Videz_anke =
}}
'''Aragonana linguo''' esas latinidaLatinida linguo parolada en nord [[Aragono]].
 
Dum [[Reconquista]], la linguo expandis al sudo. L'uniono di [[Rejio di Aragono]] kun [[Komtio di Barcelono]] en to ke esus [[Krono di Aragono]], havas granda influenco inter aragona ed [[hispanianaHispaniana linguo|hispanianaHispaniana]].
 
[[Juan Fernández de Heredia]], qua skribis multa libri en ta linguo ed anke tradukis de grekiana a l'aragoniana importas maxim.
 
== Historio ==
Aragonana linguo naskigis cirkume 8ma siekloyarcento kamkom unounu di multa latinidaLatinida dialekti developita en centrala e nordala Pirinei, eed esto di valo di Ebro en [[La Rioja]], sudo ed esto di NavarroNavarra e Alta Aragon.
 
[[Reconquista|Rikonquesto]] di zono da aragonaniAragonani e navarraniNavarrani facis ke la linguo extensis (por co helpis ke ol existis altra linguo, parolita da kristani en islamana zono tre semblanta a l'aragona e kun poka chanji, ol ne esis desfacila di "aragonigar". Quankam, l'extensiono di l'aragonianaAragonana facis ke ol komencis influeso di altra latinida linguo kam oksitana, hispaniana e kataluniana. L'aragonianaAragonana parolita en La Rioja e Soria komencis desaparar por ta epoko.
 
[[Arkivo:Evolución Aragonés - Aragón.svg|300px|right|thumb|Evoluo di l'Aragonana linguo.]]
Linio 40 ⟶ 38:
* Suda
 
Por kelka linguisti, ta grupi esas komplexa dialektala formita di kelka paroladi. Por altri, ta quar grupi esas la dialekti di l'AragonianaAragonana e la Chesiana e la Chistabinana esus komarkala paroladi.
 
== Gramatiko ==
Linio 230 ⟶ 228:
 
==== Diakronika evoluado di fonologio ====
Ulu historia historiaj traitotraiti di l'AragonianaAragonana en lua evoluado ek la Latina:
* O, E apertita en pralatinida devenas en la diftongi [we],[je]:
** PONTE > p'''ue'''nt (Hisp. ''puente''; Ast. ''ponte''; Kat. ''pont''; Oc. ''pont/pònt'')
Linio 236 ⟶ 234:
* Latinida grupi -X-, -PS-, SCj- devenas senvoca palatala frikativo ''ix'' [S]:
** COXU > coixo (Hisp. ''cojo''; Ast. ''coxu''; Kat. ''coix''; COXA > Okc. ''cuèissa/cueisha'')
* Kam en la [[Hispaniana linguo|Hispaniana]], en la [[Kataluniana linguo|Kataluniana]] (parte), en l'[[Ocitaniana linguo|Ocitaniana]] (parciale), en l'[[Asturiana linguo|Asturiana]] ed en la [[Galisiana linguo|Galisiana]], V devenas /b/:
** VALORE > ''valor'' (Hisp. ''valor'' [b-]; Kat. ''valor'' [b-/v-]; OccOc. ''valor'' [b-/v-]; Ast. ''valor'' [b-]; Gal. ''valor'' [b])
 
=== Morfosintaxo ===
Linio 254 ⟶ 252:
==== Pronomi ====
===== Adverbiala pronomi =====
L'AragonianaAragonana, kam multa latinidaLatinida lingui, konservas la latina formi ENDE ed IBI en l'adverbiala pronomi: ''en/ne'' e ''bi/i/ie''.
 
===== Diakrona gramatika evoluado =====
Linio 284 ⟶ 282:
|style="background: #f9f9f9; "|'''b, v''' segun la latina etimologio.<br />Ex: ''bien, servicio, val, activo, cantaba, debant''
|style="background: #f9f9f9; "|'''b'''<br />Ex: ''bien, serbizio, bal, autibo, cantaba, debán''
|style="background: #f9f9f9; "|'''b, v''' segun la latinida etimologio, kielkam en katalunala kajKataluniana okcitanae Ocitaniana.<br />Ex: ''bien, servício, val, activo, cantava, devant''
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/k/
Linio 381 ⟶ 379:
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/ɲ/
|style="background: #f9f9f9; "|'''ny''' kam en la mez-epoka AragonianaAragonana e Kataluniana<br />Ex: ''anyada''
|style="background: #f9f9f9; "|'''ñ''' kam en la Hispaniana<br />Ex: ''añada''
|style="background: #f9f9f9; "|'''ny''' kam en la mez-epoka AragonianaAragonana e Kataluniana<br />Ex: ''anyada''
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/o/
Linio 422 ⟶ 420:
|-
|style="background: #f9f9f9; "|''-t'' fine etimologiala, muta en l'Aragonana nuntempa
|style="background: #f9f9f9; "|Skribita kam en la mez-epoka AragonianaAragonana, en la Kataluniana ed en l'Ocitaniana.<br />Ex: ''sociedat, debant, chent''
|style="background: #f9f9f9; "|Ne skribita.<br />Ex: ''soziedá, debán, chen''
|style="background: #f9f9f9; "|Skribita kam en la mez-epoka AragonianaAragonana, en la Kataluniana ed en l'Ocitaniana.<br />Ex: ''sociedat, devant, gent''
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/u, w/
Linio 435 ⟶ 433:
|style="background: #f9f9f9; "|'''x'''<br />Ex: ''baxo''
|style="background: #f9f9f9; "|
* '''ix''' (orientajorientala dialektojdialekti).
* '''x''' (okcidentajorientala dialektojdialekti). <br />Ex: ''baixo'' (orientala) = ''baxo'' (ocidentala)
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/j/
Linio 486 ⟶ 484:
|}
</center>
 
== Bibliografio ==
* [[Jean Joseph Saroïhandy]], [http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/25/19/13Saroihandy.pdf "Dialectos aragoneses"], ''Archivo de Filología Aragonesa'', LXI-LXII (2005-2006), Zaragoza, Institución "Fernando el Católico"-[[Consejo Superior de Investigaciones Científicas|CSIC]], págs. 363-375. (Con prólogo de [[Joaquín Costa]]). ISSN 0210-5624 (Versión electrónica en formato PDF). Es reedición del artículo publicado originalmente en el ''Annuaire'' de 1901 de la Escuela Práctica de Estudios Superiores (Sección de Ciencias Históricas y Filológicas), París, Imprenta Nacional, 1900, 106.
*{{es}} [[Manuel Alvar]], ''Dialectología hispánica'', [[Université nationale d'enseignement à distance|UNED]], Madrid, 1977
* Günter Holtus, [[Michael Metzeltin]], Christian Schmitt (edd.): [[Lexikon der Romanistischen Linguistik|''Lexikon der Romanistischen Linguistik (LRL)'']], Tübingen, Niemeyer, 1988-2005 (12 Bände); Band VI,1: ''Aragonesisch/Navarresisch, Spanisch, Asturianisch/Leonesisch'', 1992. ISBN 3-484-50236-3
 
{{Indo-Europana linguaro}}
Linio 533 ⟶ 536:
[[kw:Aragonek]]
[[la:Lingua Aragonensis]]
[[lad:Lingua aragonesa]]
[[li:Aragonees]]
[[lij:Lengua aragoneise]]
Linio 543 ⟶ 547:
[[nl:Aragonees]]
[[no:Aragonesisk]]
[[nov:Aragonum]]
[[oc:Aragonés]]
[[pl:Język aragoński]]