Gramatiko di Ido

Ido havas 30 verbo-konjuncioni. L'Idala verbo-konjuncioni esas preske tote diferanta kam l'Esperantala. Yen:

(por la verbo esar)

	prezento	preterito	futuro
tempo	es.a.s	es.i.s	es.o.s
perfekto		es.ab.i.s	esab.o.s
infinitivo	es.ar	es.ir	es.or
aktivo-participo	es.a.nt.a	esi.nt.a	es.o.nt.a
nomala aktivo-participo	es.a.nt.o	es.i.nt.o	es.o.nt.o
adverba aktivo-participo	es.a.nt.e	es.i.nt.e	es.o.nt.e
pasivo-participo	es.a.ta	es.i.ta	es.o.ta
nomala pasivo-participo	es.a.to	es.i.to	es.o.to
adverba pasivo-participo	es.a.te	es.i.te	es.o.te
imperativo	es.ez	es.a.bez
kondicionalo	es.u.s	es.a.bus

La tempi e la modi:

• Prezento: kant.a.s
• Preterito: kant.i.s
• Futuro: kant.o.s
• Kondicionalo: kant.u.s
• Perfekto: kant.ab.a.s
• Pluquamperfekto: kant.ab.i.s
• Imperativo: kant.ez
• Infinitivo .ar: esar, kantar, manjar

• Finita verbo: .s: esas, kantas, manjas
  • La verbi nulatempe chanjas dependanta sur quo esas la subjekto: me esas, tu kantas, li manjas

La pasivo:

• Me vidas mea amiko, qua videsas da me.
  • Me vid.a.s mea amiko → L'amiko vid.es.a.s (da me).
  • Me trov.o.s vi → Vi trov.es.o.s (da me).
  • Me lekt.u.s libro → Libro lekt.es.u.s (da me).

La participo:

• Aktivo
  • Prezento: flug.a.nta
  • Preterito: flug.i.nta
  • Futuro: flug.o.nta
• Pasivo
  • Prezento: skrib.a.ta
  • Preterito: skrib.i.ta
  • Futuro: skrib.o.ta

La verbala kombinuri

• me esas vidinta (↔ ! me esas docisto)
• me esis skribinta
• me esos vendinta
• me esos flugonta

• me esas vidinta = me vidabas
• me esis skribinta = me skribabis
• me esos vendinta = me vendabos

• me esas amata
• me esas trovita
• me esis vidita
• me esabis amata
• me esabus amata

------------------------------------------------------------------------

La frazo

• Bazala frazo = subjekto - verbo - objekto: Me amas tu.
• Ne-bazala ordino → +n: Tun me amas.
• Questiono = Ka tu amas me?

L'artiklo

Ne existas nedefinita artiklo en Ido, ma existas definita artiklo kande indikas un o plura individui antee determinita.

1. tablo, stulo, domo
2. la tablo, la stulo, la domo
3. le 8 = 8, 8, 8, …

L'eliziono

• (kordiala amiko →) kordial amiko, (olda avulo →) old avulo
• prepoziciono + artiklo
  • a la = a l’ = al
  • da la = da l’ = dal
  • de la = de l’ = del
  • di la = di l’ = dil

Ne elizionez l'artiklo se destruktas l'aspiro di la litero h. Do ne uzez *l'homo, *l'hosti, ma la homo, la hosti.

La pluralo

• i : la tabli, la stuli, la domi
  1. ! L’ elekt.i esas important.a
  2. ! La mikr.a dom.i esas bel.a
• le no = no + no + no …

La vorto-klasi

• substantivo = .o: tablo, stulo, domo
• adjektivo = .a: mikra, bela, nova
  1. ! nova libri = libri nova
  2. ! bela internaciona linguo → bela linguo internaciona
• adverbo = .e: bone, rapide, facile
• substantivo ↔ adjektivo ↔ adverbo (preferinda uzar kurta adjektivo avan la substantivo e longa pos la substantivo.)
  • papero ↔ papera ↔ papere
  • lektanto ↔ lektanta ↔ lektante

La komparativi

Ido havas 4 simpla vorti por montrar la diferanta gradi inter adjektivi ed adverbi (komparativo), qua multa naturala lingui havas diferanta vorti por. L'Idala komparativi:

• minim granda ← min granda ← granda → plu granda → maxim granda

Lu esas exakte sama por adverbi:

• minim rapide ← min rapide ← rapide → plu rapide → maxim rapide

La pronomi

La personala pronomi

Ido havas entote 14 personala pronomi, 4 pluse kam lia avo Esperanto. Komparo inter Ido ed Esperanto:

	singulara							plurala						indefinita
	1ma	2ma		3ma				1ma	2ma	3ma
		familiara	formal	mask.	fem.	neut.	omnagenra
Esperanto	mi	vi		li	ŝi	ĝi	ri	ni	vi	ili				oni
Ido	me	tu	vu	ilu	elu	olu	lu	ni	vi	ili	eli	oli	li	onu

• Notizez ke .u chanjas ad .i, por pluralo, exakte kam la substantivi.

Pluso pri Lu

De Kompleta Gramatiko Detaloza di la Linguo Internaciona Ido da Beaufront: Lu (quale li) esas uzata por la 3 genri. Ke lu servas la tri genri, segunvole, en la singularo, ne esas en su plu astonanta kam vidar li servar la tri genri, segunvole, en la pluralo. Ma, kontraste, ni ulkaze bezonas distingar la pronomo «li» per ili, eli, oli, totsame kam ni distingas la pronomo «lu» per ilu, elu, olu ... Per decido (1558) la akademio Idista repulsis omna restrikto pri la uzo di lu. Onu darfas do uzar ta pronomo totsame por kozo e por persono di sexuo evidenta, kam por animali di sexuo nekonocata e persono qua havas nomo sensexua, quale infanto, puero, homo e.c., tam vere maskula kam femina.

La motivi di la decido donesis en «Mondo», XI, 68: «Lu» por la singularo esas exakte lo sama kam «li» por la pluralo. Logiko, simetreso e facileso postulas ico. Konseque, same kam «li» darfas uzesar por personi, animali, kozi, omnafoye kande nulo obligas expresar la sexuo, tale «lu» darfas uzesar por personi, animali, kozi en la sama kondiciono. La distingo propozita esus subtilajo jenanta....

La posesiva pronomi

Pronomo personala divenas posesiva per dezinenco -a.

• Singularo: me.a, tua, vua, (i)lua / (e)lua / (o)lua
• Pluralo: ni.a, via, lia

La demonstrativa pronomi

• Singularo: (i)ca, (i)ta
• Pluralo: (i)ci, (i)ti

La posesiva + la demonstrativa pronomi

• ilu + ca = ilca
• elu + ca = elca
• olu + ca = olca

La relativa / interogativa pronomo

• qua: ilta qua volas / qua volas?
• qui: la homi qui venis / qui venis?

La nedefinita pronomi

ula || nula || irga || altra || kelka || singla || omna || multa || poka || plura

La nombri

La bazala nombri en Ido esas monosilaba por facila merkebleso e praktikal derivado:

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
zero	un	du	tri	quar	kin	sis	sep	ok	non	dek

Plu granda nombri:

100	1,000	1,000,000	1,000,000,000	1,000,000,000,000	1,000,000,000,000,000
cento	mil	miliono	miliardo	biliono	triliono

Formacar nombri en Ido esas facila e rapida. On adjuntas a por indikar multipliko ed e por indikar adiciono: 13 = dek-e-tri o dek e tri (10 + 3), 20 = dua-dek o duadek (2 × 10), 23 = dua-dek-e-tri, dua-dek e tri, duadek-e-tri o duadek e tri (2 × 10 + 3).

	50	5000	500	50	5
55555	kinadek e	kinamil e	kinacent e	kinadek e	kin
55005	kinadek e	kinamil e			kin
5555		kinamil e	kinacent e	kinadek e	kin
5055		kinamil e		kinadek e	kin
5005		kinamil e			kin
555			kinacent e	kinadek e	kin
505			kinacent e		kin
55				kinadek e	kin

Afixi

Ido adjuntis tre multa nova afixi. Afixi helpas Ido krear nova, richa, kurta vorti qua ne esas kreanta en altra lingui.

Sufixi

ach	hundo	hundacho	nuanco di desestimo	ad	danso	dansado	durolonga o kontinue plurfoya	ag	martelo	martelagar	agar per
aj	bela	belajo	ula materio posedanta ca o ta karaktero	al	naturo	naturala	pri	an	klubo	klubano	membro di
ar	libro	libraro	en substantivi l'ensemblo	ari	sendar	sendario	destinata	atr	blua	bluatra	kelke simila a
e	oro	orea	la koloro od aspekto di	ebl	drinkar	drinkebla	qua povas esar	ed	glaso	glasedo	la quanto qua plenigas
eg	richa	richega	grado supera od extrema	em	laboro	laborema	inklita ad	end	pagar	pagenda	qua devas o mustas esar
er	fumar	fumero	ta qua kustume o mem sur ofte okupas su pri ulo	eri	libro	librerio	establisuro en qua on okupas su irgamaniere pri la kozo indikata da la radiko	es	quala	qualeso	la stando od abstraktita qualeso
esk	savar	saveskar	kreskado	esm	du	duesma	ordinala nombri	estr	urbo	urbestro	chefo, mastro di
et	rivero	rivereto	mikreso o febleso	ey	lektar	lekteyo	loko	i	rejo	rejio	lando, regiono, domeno dependanta de
id	linguo	linguido	decendanto	ier	teo	teiero	kontenanta o sustenanta la kozo de	if	floro	florifo	produktar, genitar, sekrecar
ig	fixar	fixigo	igar, facar	ik	daltonismo	daltonismiko	malada per	il	telefonar	telefonilo	instrumento por
im	du	duimo	la nombri fracionala	in	spozo	spozino	femina	ism	reala	realismo	doktrino, partiso, sistemo
ist	sociala	socialisto	di profesiono o partiso	iv	nutrar	nutrivo	soldesas a radiki verbala	iz	butro	butrizar	provizar, garnisar, indutar, impregnar per
op	quar	quarope	distributiva	opl	tri	triopla	multiplikera	oz	danjero	danjeroza	qua havas
ul	kato	katulo	maskula	ur	piktar	pikturo	la produkturo dil ago	uy	violino	violinuyo	recipiento
yun	hundo	hundyuno	infanto di

Prefixi

bo	patro	bopatro	parenteso per mariajo	des	facila	desfacila	kontreajo dil koncepto expresata per la radiko	dis	semar	dissemar	separo, disperso, dissemo
ex	prezidanto	exprezidanto	antea, emerita, anciena, antiqua	ge	avi	geavi	l'ensemblo di la du sexui	mi	cirklo	micirklo	parto di
mis	uzar	misuzar	eroro o nekorekteso dil ago	ne	posibla	neposibla	ne	par	lektar	parlektar	perfekta fino o kompletigo di ula ago
para	pluvo	parapluvo	kontre ulo	pre	nomo	prenomo	ulo esas od eventas ante ula samatipa altro	pseudo	∅	pseudonimo	imito, falseso
retro	veno	retroveno	movo de avan ad dop, de ula epoko ad epoko antea	ri	facar	rifacar	on iteras, iteris, od iteros la ago	sen	senca	sensenca	sen
stif	matro	stifmatro	parenteso per duesma mariajo	vice	prezidanto	viceprezidanto	vice

Prepozicioni

42 ordinara prepozicioni.

a/ad	alonge	an	ante	apud	avan	che	cirkum	cis	da
de	di	dop	dum	ek	en	exter	for	inter	kontre
koram	kun	lor	malgre	per	po	por	pos	preter	pri
pro	proxim	segun	sen	sub	super	til	tra	trans	ultre
vice	ye

La korelativo-tabelo

Ido prizentas korelativo-tabelo min sistemala e min reguloza kam Esperanto. Kompense, l'Idala korelativi esas multe plu interdicernebla (komparez exemple kia/kie a quala/ube e quale/pro quo a kiel/kial) e multe plu agnoskebla: komparez exemple ĉia, etimologiale obskura, ad omna, existanta kom aparta adjektivo en la Latina (omnis) ed Italiana (ogni) e renkontrebla en kompozita vorti en multa lingui (exemple en la vorto omnibus, internacione konocata).

La korolativo-vorti

«qua» derivesas de FHI,

«ita»,

«ula» derivesas de L,

«irga» derivesas de G,

«nula» derivesas de AFI,

«omna» derivesas de L,

«altra» derivesas de AFGHIR,

«singla» derivesas de A,

«kelka» derivesas de F,

«multa» derivesas de AFIR,

«poka» derivesas de FHI,

«plura» derivesas de AFGHI,

«tanta» derivesas de FHI.

La tabelo bazala

		Relativa e questionala	Demonstrativa	Nedefinita	Maxim nedefinita	Negativa	Kolektiva
		qua	ita	ula	irga	nula	omna
Adjektivo	-a	qua	ita	ula	irga	nula	omna
Individuo	-u	qua	ita	ulu	irgu	nulu	omnu
Kozo	-o	quo	ito	ulo	irgo	nulo	omno
Pluralo	-i	qui	iti	uli	irgi	nuli	omni

		Individuala	Aparte	Ne preciza	Granda quanteso	Mikra quanteso	Plureso	Granda nombro/forteso
		altra	singla	kelka	multa	poka	plura	tanta
Adjektivo	-a	altra	singla	kelka	multa	poka	plura	tanta
Individuo	-u	altru	singlu	kelku	multu	poku
Kozo	-o	altro	singlo	kelko	multo	poko
Pluralo	-i	altri	singli	kelki	multi	poki	pluri	tanti

La tabelo plu granda

		Relativa e questionala	Demonstrativa	Nedefinita	Maxim nedefinita	Negativa	Kolektiva
		qua	ita	ula	irga	nula	omna
		qua	ita	ula	irga	nula	omna
Individuo	-u	qua	ita	ulu	irgu	nulu	omnu
Kozo	-o	quo	ito	ulo	irgo	nulo	omno
Pluralo	-i	qui	iti	uli	irgi	nuli	omni
Motivo	pro	pro quo	pro ito	pro ulo	pro irgo	pro nulo	pro omno
Posesivo	di	di quo	di ito	di ulo	di irgo	di nulo	di omno
Loko	-loke	ube	ibe	ulaloke	irgaloke	nulaloke	omnaloke
Tempo	-tempe	kande	lore	ulatempe	irgatempe	nulatempe	omnatempe, sempre
Qualeso	-a, -speca	quala	tala	ulaspeca ula	irgaspeca irga	nulaspeca nula	omnaspeca omna
Maniero	-e, -maniere	quale	tale	ulamaniere ule	irgamaniere irge	nulamaniere nule	omnamaniere omne
Quanto substantivala	-o, -quanto	quanto	tanto		irgaquanto irgo	nulaquanto nulo	omnaquanto omno
Quanto adjetivala	-quanta	quanta	tanta		irgaquanta	nulaquanta	omnaquanta

1. La komencanta silabo povas omisesar: ta, to, ti, ta, pro to, di to.
2. Pro la facileso di pronuncado, l'unesma dezinenco povas omisesar: ultempe, nultempe, ulspeca, ulaltra, ulsingla, nulspeca, ulmaniere, nulmaniere.
3. omnatempe teknikale esas korekta ed uzebla, sempre esas la vorto oficala.

		Individuala	Aparte	Ne preciza	Granda quanteso	Mikra quanteso	Plureso	Granda nombro/forteso
		altra	singla	kelka	multa	poka	plura	tanta
Adjektivo	-a	altra	singla	kelka	multa	poka	plura	tanta
Individuo	-u	altru	singlu	kelku	multu	poku
Kozo	-o	altro	singlo	kelko	multo	poko
Pluralo	-i	altri	singli	kelki	multi	poki	pluri	tanti
Motivo	pro	pro altro	pro singlo	pro kelko	pro multo	pro poko
Posesivo	di	di altro	di singlo	di kelko	di multo	di poko
Loko	-loke	ulalatra	ulasingla	kelkaloke	multaloke	pokaloke
Tempo	-tempe	altratempe	singlatempe	kelkatempe	multatempe	pokatempe
Qualeso	-a, -speca	altraspeca altra	singlaspeca singla		multaspeca multa	pokaspeca poka
Maniero	-e, -maniere	altramaniere altre	singlamaniere single		multamaniere multe	pokamaniere poke
Quanto substantivala	-o, -quanto	altraquanto altro	singlaquanto singlo
Quanto adjetivala	-quanta	altraquanta	singlaquanta

Extera ligili

• Kompleta Gramatiko Detaloza en PDF
• Kompleta Gramatiko Detaloza