Komputero

*Komputero, o komputilo, o *komputoro, o *komputatoro, esas informatikala aparato qua povas traktar informi segun procedi. Ordinare komputero esas aparato projetita por exekutar diversa informatiko-taski, exemple matematikala funcioni, administrado, textifado, aceso ad interreto, programifo, grafikala laboro e komputerala ludili, per programi aquirita dal uzanto. Komputeri konstante uzesas por laboro, docado, skolal agadi e hobii.

Vasta-sence anke ludokonsoli, posh-telefonili e kalkulili esas komputeri.

Quale komputeri funcionas

Maxim multa komputeri uzas cirkuiti elektrala, di qui la primitiva parti uzas Booleana algebro por logika procedi. La Booleana algebro fondesas sur du vereso-valori: vera (1) e falsa (0). Pro to esas naturala ke on prizentas ca valori per la binara sistemo. Un vereso-valoro esas konocata kom bito.

Komputeri ordinare uzas la modelo da John von Neumann, en qua la programo e la informo esas datumi gardita en la memoro dil komputero. La komputero exekutas programi per lektar la [[datumo|datumi}} del memoro ed interpretar li segun instrucioni en mashin-linguo. Singla instruciono exekutas simpla operaco, exemple per lektar bit-serio de memoro-loko, adicionar du bit-serii o chanjar la exekutata memoro-loko.

La parto dil komputero qua exekutas l'instrucioni esas la procedilo, o central-procedanta unajo (CPU). La procedilo esas mikra cirkuito integra. Persona komputeri ordinare havas un CPU, kontre ke serv-komputeri havas du, quar, o mem multa mili, en la kazo di superkomputeri.

Arkitekturo di komputero

Komputeral sistemo konsistas ek yena parti:

aparati
- procedilo, qua exekutas programi
- memoro, ube la programi e datumi gardesas
- periferiala aparati, uzebla por lektar od imprimar datumi
programaro
- ferma programi (Angle: firmware), kontenata dal aparati.
- dominaco-programo esas programaro qua direktas e koordinas omna agi, repartisas ed utiligas provizuri dil komputero. Ol agas anke kom hosto por la diversa programi qui laboras en la komputero. Kom hosto, un de la skopi dil dominaco-programo esas traktar omna detali pri la operaco dil aparato.

Parti di tablo-komputero

Moderna tablo-komputero konsistas ek multa parti aparta, qui esas generale:

un o multa procedili
chefplako, qua konektas altra parti al procedili
central-memoro, ube la datumi uzata dal programi gardesas til ke la komputero extingesos
aparati di amas-memoro, qui esas uzata por gardar datumi permananta
- un o multa harda diski
- DVD/CD-aparato
- disketo-aparato (quankam nun obsoleta)
grafik-karto, (kontenata da matro-plako, ed aparta karto) a qua onu konektas un o multa skreni
sono-karto, a qua onu povas konektar lautparolili e mikrofono
kontrol-equipuri
- klavaro
- apuntilo
reto-karto, qua permisas datum-trafiko inter reti di altra komputeri (exemple intereto)
imprimilo
imajo-lektero

Etimologio

La termino komputilo anke derivesas del verbo komput.ar, vorto aprobita dal grupo Linguo en 2023. komputilo esas la maxim oficala vorto. La suba vorti esas posibla sinonimi di komputilo.
La termino komputero, derivita direte de Angla computer, sustenesas anke da Italiana computer, Germana Computer e Rusa компьютер (komp'júter) e pluse da multega lingui exter AFGHIR. Ol ya esas la maxim uzata internaciona radiko por nomizar ica aparato en la tota mondo. Anke lua derivajo komputerizar havas vasta susteno internaciona.
La termino komputoro esas la maxim anciena formo en Ido. Til recenta yari, ol esis la formo maxim uzata dal idisti. Ol esas judikebla kom quaza abreviuro dil internaciona radiko komputator, sequanta la modelo di vorti quala motoro, projektoro, monitoro e.a. Tamen ol havas nula susteno internaciona.
La termino komputatoro, la maxim recenta en Ido, sequas la formo di vorti quala kondensatoro, transformatoro e.a. e sustenesas i.a. dal Hispana computadora (vorto uzata en Amerika).