Jedi

La Jedi (pronuncata Jedai) esas monakal ordeno di kavalieri en la fiktiva Star Wars (stelala militi) universo. Le Jedi esas quale kavalieri en altra mitologii ma li uzas the force (la forco), povo misterioza qua donas a li granda povo. On dicas ke filmifisto George Lucas kreis la vorto Jedi de la Japona Jidaigeki (時代劇, filmi pri Samurayi ed altri en la anciena periodo, nome Edo).

La forco havas du aspekti segun le Jedi: la lumoza e la tenebroza lateri. Le Jedi uzas la lumoza latero ma existas anke le Sith, ti qui uzas la ombro por ganar plu multa povo. Rezistar la tento di la tenebroza latero esas ofte vibebla temo en la filmi di Star Wars.

Origino di la ordeno

La Kavalieri Jedi esis ordeno di ti qui havis la habileso uzar e kunlaborar alonge la forco, ne uzante la tenebroza latero. La ordeno komencis deka-mili yari ante la komenco di la Galaxial Imperio. La loko ube l'ordeno naskis esas nekonocata. Kandidati inkluzas planeti Coruscant, Ossus, Corellia, ed Utapau, ed anke ne-trovebla o mitologiala planeti, exemple Had Abbadon ed Ondos.

Tamen esas konocata ke la maxim saja e povoza filizofi, sacerdoti e militisti venis kune che un mondo por diskutar lia deskovri pri la Forco, e fine l'ordeno di le Jedi naskis. —Star Wars Roleplaying Game: Power of the Jedi Sourcebook.

Unesme le Jedi esis ordeno di kontemplado. Kun la paso di tempo, tamen, la ordeno chanjis e li prenis sempre plu direta ed aktiva rolo en la aferi di la galaxio, e pos la katastrofala Batalio di Ruusan, li centrigis su en la planeto di Coruscant.

Dum plu kam mil generacioni, Kavalieri Jedi esis la garderi di la paco ed yusteso en l'Anciena Republiko. Ante la tenebroza tempi. Ante la Imperio. — Obi-Wan Kenobi, Star Wars Episode IV: A New Hope.

Divenar Jedi

Divenar Jedi bezonis multa sakrifiko ed sagaca mento. La vivo di Jedi esis vivo por la ordeno. Ti qui montris habileso por la forco adportesis quik pos lia nasko a le Jedi Templo en Coruscant por praktiko. Li vivis simple, adherante a la Kodexo di Jedi qua interdiktis materiala posedaji ed emocala atachadi.

Lia juro inkluzis chasteso, celibeso, ed obedieso.

La exerco por divenar Jedi facesis da olda ed experiencoza Maestro Jedi til ke la studento divenis sat apta por komencar la voyo di Jedi. Kande Luke Skywalker fondis lua nova Akademio Jedi ilu chanjis la metodi e tradicioni de ol, grantante emocala atachadi, posedaji, e plu frequa kontakto kun la familio ed l'amiki.

Jedi vesti

Segun la instrukti di modesteso e humileso, le Jedi tradicionale portis longa fluanta robo, tuniko e mantelo kun kolori qui ordinare varias sua ombri de blanka a bruna. La kolori kontrastis kontre le Sith, qui precipue portis nigra vesti. Eceptaji existis, partikulare Anakin Skywalker e sua filiulo Luke Skywalker, ma la maxim multa di le Jedi ne volis chanjar la tradicionala vesti.

La Forco

La Forco esas feldo di energio facata da omno vivanta, e permeas la universo e omna kozi en ol. Ica feldo di energio esas simila a pran, di qua pranayama esas ciencala praktiko de India e parto di yogo (qua iras ante, ed esas la bazo por, Chiniana militala arti).

Inspirado e cienco di la Forco

Quale en la filmo Star Wars Episode I: The Phantom Menace, Jedi unesme havas la habileso komprenar la forco de organismi nomizita "midi-kloriani" (midi-chlorians en la Angla), vorto qua venas de mitokondrio e kloroplasto. Konocata anke kom la kurieri dil vivo, ed on dicas ke sen li vivo ne povus existar. Plu alta nivelo di midi-klorini donas plu multa povo e habileso kun la forco a Jedi, e la vere alta nivelo en Anakin Skywalker lasis multi kredar (nome Qui-Gon Jinn) ke Anakin esis un selektito qua aparis en predico.

Tamen, sen praktiko la unesma habileso en la Forco de la midi-kloriani ne suficas. Anke Anakin Skywalker komencis sua vivo kom sklavo che planeto Tatooine, e quankam lu havis plu alta nivelo di midi-klorini kam Maestro Yoda ipsa, sen praktiko lu forsan ne divenabus tante povanta kam lu esis pos praktiko en la Akademio.

La Kodexo di le Jedi

La Kodexo di le Jedi esas la centrala filizofio e dogmato di la Kavalieri Jedi. La kodexo chanjis segun la tempo e de tempo a tempo ula tro-detaloza idei existis (exemple la penso ke la praktiki mustas komencesar dum l'infanteso e ke la puerini tro evoza ne povas divenar Jedi). Tamen, omnatempe esis centrala parto di la kodexo qua ne chanjis:

Ne esas emoco; esas la paco.

Ne esas ignoranteso; esas la savo.

Ne esas pasiono; esas sereneso.

Ne esas kaoso; esas harmonio.

Ne esas morto; esas la Forco.

Strukturo di la ordeno

En la ordeno di le Jedi esas bone-developita hierarkio di rangi.

Rangi di Jedi

Membri di la ordeno progresas tra quar rangi, qui ofte nomesas niveli.

Youngling (Yuno) - ne-oficala titulo, to referas a yuno kun potenco en la forco. Dum yuna evo, youngling-i ekiras sua domi e donesas grupo por praktikar. Se youngling ne divenas la Padawan di Jedi til la evo di 13, la yuno donesas altra, min alta rolo. Segun la habileso di la studento, to forsan esus pri agrokultivo, medicino, o explorado.
Padawan - aprentiso qua subisas intense praktiko de un Jedi pos finar la akademio. Jedi maestro darfas havar nur un aprentiso, ed ante aquirar nova aprentiso la nuna aprentiso darfas divenar propra Jedi. En Star Wars Episode II: Attack of the Clones on vidas Maestro Yoda donante praktiko a plura yuni, ma li recevis generala praktiko e ne esis lua Padawan'-i.
Jedi Kavaliero (Jedi Knight) - diciplinanta, experiencoza Padawan-i povas divenar Jedi pos finar la exameni (the trials) qui esas intensa exameni, fizikala e mentala, dil savo e dil dedikeso. Ultempe, facar extraordinara akto (o heroala akto) povas facar Padawan aden Jedi. Obi-Wan Kenobi, dum la fino di sua entreno, vinkis la Sith Maestro Darth Maul dum la Batalio di Naboo e divenis Jedi tale. Jedi Kavaliero esas la maxim ordinara rango di Jedi, e do la nomo esas uzata maxim ofte da ti qui ne esas Jedi por referar ordinare ad omni qui divenabas Jedi.
Jedi Maestro (Jedi Master) - experiencoza Jedi povas divenar Maestro kun la aprobo di la koncilo pos montrir granda kompreno pri la Forco. Jedi Kavaliero povas divenar Maestro pos entrenir Padawan aden Jedi Kavaliero, ma ne omnakaze. Dek-e-du de la maxim alte rangizita Jedi Maestri facas la Jedi Koncilo, la maxim alta nivelo di la ordeno. Membri di la koncilo elektas kandidati kande brecho aparas. La koncilo devas esar facita de Maestri (quankam Anakin Skywalker esis membro di la koncilo, lu ne recevis la rango di maestro pro ke lu esis komisita da Palpatine e ne elektesis).

Griza Jedi

Jedi qui ekiris la ordeno di Jedi od esas forjetita ofte havas la nomo di Griza Jedi (Gray Jedi en la Angla). Li simple esas neutra, ed ultempe uzas la lumoza e la tenebroza lateri di la Forco kande necesa. Tamen, la tenebroza latero esas tre tentoza e li ne uzas ol tre ofte. Griza Jedi ne devas askoltar la Alta Koncilo di le Jedi (Jedi High Council).

La koloni di forteso di le Jedi

Esas tri koloni di forteso di le Jedi.

Savo, kontenita en la Jedi Arkivi
La Forco
Austereso, ne-egoisteso

Politiki di le Jedi

Tandem, le Jedi formacis centrala politikal ento nomizita la Jedi Koncilo (Jedi Council), grupo di saja personi qui esis la guvernerio di la ordeno, e konsilanto por la Senato di la Anciena Republiko. La Konsilistaro Jedi povis havar samatempe nur dek-e-du membri, inkluzante kancelero.

Un de la maxim importanta labori di le Jedi esas mantenar legi e paco en la Galaxiala Republiko. Dum la Klonuli-militi, la lasta yari di la Galaxiala Republiko e dum la Mandaloriana Milito (Mandalorian War), li esis generali, militisti e konsilisti en la konflikto. Por ta skopo li uzis la Forco ed extensiva entreno por divenar fortega en batalio. Lia tradicionala armo esis la lumo-sabro, armo qua povis esar plu forta kam plura enemiki, mem se li havus armi porteala. Ordinara tasko por Jedi esas la konstrukto di sua propra lumo-sabro, pos kolektar la specala kristali qui formacas la stumpo di la lumo-sabro. Konstruktar sua propra lumo-sabro esis pensata kom un del maxim importanta labori en la voyo divenar Kavaliero Jedi, e havis granda simbolala signifiko. Quankam multa lumo-sabri aspektas same, vidar plu detaloze montras ke esas multa diferi (subtila od evidenta). Pro ke singla Jedi facas sua lumo-sabro de la komenco, nula lumo-sabri esas la sama. Tamen, ula Padawan-lernanti konstruktas sua lumo-sabri simila a ta di sua maestro kom signo di respekto.

La tenebroza latero

La povo di la Forco ne venas sen preco, pro ke kun ita habileso anke venas granda tento misuzar ol. Emoci quala odio, iraco, e timo povas efektigar Le Jedi esar vinkata per la Tenebroza latero di la Forco (Dark Side of the Force). La tenebroza latero esas plu simpla e povas semblar plu povoza. Tamen, segun Yoda, la tenebroza latero ne esas vere plu povoza ma nur plu rapida e plu seduktanta. Kande on turnas su a la tenebroza latero, esas preske ne-posibla retroveno itere. Nur quar Jedi retrovenis de la Tenebroza Latero - Ulic Qel-Droma (pos ocidir sua fratulo en duelo); Anakin Skywalker, kande lu ocidis Palpatine forjetante lu aden la centro de la duesma Deat Star (morto-stelo) pro atakir sua filiulo, Luke Skywalker, per Forco-fulmino; Darth Revan, kande le JediOrdeno kaptis lu ed efacis lua memoro; e Bastila Shan, qua retroiris a la lumo kande la reformita Revan profesis pri lua amoro por el. En la RPG ludo Knights of the Old Republic (1 & 2) minora karakteri kom Visas Marr, Atris, Juhani, e Yuthura Ban on povas itere retroirar a la lumoza latero di la Forco se la ludisto deziras.

La konsequo di Jedi falar a la Tenebroza Latero di la Forco esas tre alta, ne nur por la falita individuo, ma por multa altri anke. Ta Jedi nomesas Tenebroza Jedi (Dark Jedi). Tenebroza Jedi e le Sith ofte esas pensata kom la sama kozo. Tenebroza Jedi studias la lumoza e tenebroza lateri di la Forco, ma devotas su a la tenebroza latero; tamen, li ne sequas kredo simila a le Sith. Tamen, ula Tenebroza Jedi divenas membri di la ordeno di la Sith. Sith precipue uzas reda lumo-sabri, ma Tenebroza Jedi povas uzar irga koloro por sua lumo-sabri.

On dicas ke la Sith Seniori existeskis cirkum 25,000 yari BBY ante nun. Komencita da hereziaLe Jedi nomizita Xendor; ica sekto embracis la Tenebroza Latero kom metodo por ganar povo. Le Jedi lore opozis la filizofio di ti pro esar kontre la idei di le Jedi, t.e., servar e facar yusteso por la boneso di omnu. To ruptis Le Jedi Ordeno (to nomesas la Unesma Granda Skizmo dil Jedi - The First Great Jedi Schism) e rezultis ye kelka galaxiala militi dum mila yari, inkluzante la Granda Hiper-spacala Milito (The Great Hyperspace War) ed adminime tri Sith-militi. Unamil yari BBY, esis pensata ke la Sith fine desktruktesis en la Batalio di Ruusan. Un Tenebroza Senioro (Darth Bane) travivis, tamen, e reformis la ordeno. Lu rikomencis la tradiciono komencita da Darth Revan nomizar sua sucedanti "Darth", nomizante ambe la maestro e la aprentiso Tenebroza Senioro di la Sith e komencante la "regulo di du". Ica regulo helpis le Sith restar ne-videbla, e preventis la civila milito qua eventis en la rangi di la Sith e preske destruktis sua ordeno. Dum la sequanta 1,000 yari, la Ordeno dil Sith duris ne-videbla da le Jedi, vartante til la tempo kande la kondicioni esus sat bona por surfacigar.

Esas notinda ke, kande Anakin Skywalker - kom Darth Vader - forjetis Imperiestro Palpatine aden la shafto en la duesma Morto-stelo, la tradiciono lasar la savo di le Sith de generaciono a generaciono disruptesis. Pose kelka tenebroza Jedi kun varianta niveli di savo di la Sith probis rikomencar la Sith Ordeno; tamen, nur minora sucesi esis atingita.

Recenta historio di le Jedi

Le Jedi-Sith konflikto rikomencas

Ye 32 BBY, la Sith anke divenis konocata da le Jedi. Du Sith Seniori, la maestro Darth Sidious, e la aprentiso Darth Maul, suportis la blokuso a Naboo. Pos Darth Maul mortigesis, le Jedi savis ke ulaloke en la galaxio esas ankore un aktiva membro di la Sith, ma li esis ne-konocata pri la identeso di Sidous. Dum la sequanta dek yari, olima Jedi Komto Dooku falis a la Tenebroza Latero e divenis la nova aprentiso Darth Tyranus. Tyranus e Sidious, tra politikala exploteso e devizi, injeniorigis la Klonulo-militi.

Aproxime samatempe a la fino di la Klunulo-militi, le Jedi deskovresis ke Kancelero Palpatine fakte esis Darth Sidious, e Jedi Kavaliero Anakin Skywalker desvinkis a la tenebroza latero. Anakin divenis konocata kom Darth Vader, la lasta aprentiso di Darth Sidious. Dum batalio kun sua maestro, Obi-Wan Kenobi, Anakin sufris grandega domajo, inkluzante la manko di membri e malega bruli. Pos la batalio, la majoritato di sua korpo devis esar remplasata per mekanikala parti, inkluzante respiro-aparato por kontinue vivigar su. Pro ke la uzado di la Forco bezonas vivanta karno, e pro ke Vader perdis plura membri dum la konflikto, lua povo mikreskis til 80% de la povo di Darth Sidious. Ante la konflikto la posibla povo di Darth Vader esis dufoye plu granda kam ta di Darth Sidious.

La Tenebroza Tempo e la Imperio, Retroveno di le Jedi

Dum la komenco di la Galaxiala Civila Milito, le Jedi preske komplete destruktesis da la sequisti di la Tenebroza Latero, duktita da Palpatine (nun Imperiestro) e Vader. Vader duktis la Granda Purgu di le Jedi, desktruktante preske omna di sua olima Jedi. Obi-Wan Kenobi (la maestro di Anakin), e Yoda esas kelka de ti qui transvivis la purgo, montrita en la originala trilogio. En la Expansita Universo noveli on vidas ke Empatajayos Brand e Vima Da Boda anke transvivis la Purgo, ma li ne aparis en la filmi.

La Imperiestro entrenis kelka Manui - ti qui havis la povo uzar la Forco kom personala agento di lu. Uzante la Forco la Imperiestro povis sendar imperi a sua agenti. Maria Jade esis un de lua Manui. Elua povo kun la Forco deskovresis a tre frua evo, ed el esis sendata a la Imperiestro por plu multa entrenado. On dicas ke ta Manui havis povo uzar la Forco precipue kom agento di la Imperiestro, e ke li esas preske nur pupei di lu e lua mento. Kande la Imperiestro mortis, Maria trovis elua povo tre mikreskita, ed el devis rikomencar la voyi di la Forco denove. La agado di Luke Skywalker montris quante le Jedibezonis nov-adheranti, pro ke mem se li unesme dicis ke Anakin Skywalker evante 9 yari esis tro olda por komencar la entreno di Jedi, Luke komencis sua entreno kom yuna adulto, kun nur febla opozo. La periodo di sua entreno anke esis vere tre kurta pro neceseso.

Pos la Galaxiala Civilo-milito

La filmi di Star Wars montras nur til la retroveno di le Jedi ma en altra noveli on povas vidar la historio di le Jedi pos la milito. Luke Skywalker, lasta de Le Jedi, havis la granda tasko ri-facar Le Jedi Ordeno ed entrenar tote nova generaciono di Kavalieri Jedi. Ol ne esis facila laboro. Pro ke la Imperiestro volis komplete destruktar la ordeno, preske omna informajo pri Le Jedi destruktesis. Nur kelka historii pri Le Jedi permanis, ed oli esis propagando por montrar Le Jedi desfavoroze. Preske omna materio pri instruktar Jedi anke esis eliminata, ecepte kelka dokumenti pri la metodo di turnar Jedi a la Tenebroza Latero di la Forco.

Quar yari pos la morto di la Imperiestro sur Endor, Luke deskovris la ruino di la Chu'unthor sur la planeto Dathomir. La Chu'unthor esis stelo-navo qua esabis uzata kom transportebLe Jedi akademio. Dathomir esas la hemo di Sorcistini, decendanti di falita Jedi exilita a ta planeto qui ankore povis sensar la Forco. Maestro Yoda (qua evis plu kam 800 yari en la filmo) donacis la instruktajo de la navo a li. Quaracent yari pose, pos vinkar la sorcistini qui falabis a la Tenebroza Latero, un de la indijeni donis a Luke la instruktajo quan elu havabis depos la naufrajo.

Pro lua manko pri la savo di la anciena metodo di la Ordeno di le Jedi, la nova generaciono di Jedi esis tre ne-ortodoxa. Lu establisis akademio por instruktar la voyo di le Jedi ad altri. La akademio establisesis en la anciena templi en Yavin 4, quan la Rebeli uzabis kom bazo til pos la Batalio di Yavin. Ica nova akademio esis tre diferanta kam la "un studento, un maestro" sistemo uzata da la anciena ordeno. La nova ordeno diferis de la anciena en quale Luke permisis lua studenti havar personala posedajo, e ne havas regulo interdiktar havar atachajo emocala ad amiki e sua familio, qui esis interdiktata da la anciena ordeno. Aceptita studenti anke esis multe plu evoza kam le antea. La majoritato di ti ja divenabis adulti ante komencar la entreno.

Eventis plusa problemi por la yuna Akademio, exemple Yavin 4 - kande Luke entrenis la nova generaciono di Jedi lu ne savis ke fantomo di Sith Sinioro habitis sub la templo, e kelka de la ne-savinta Jedi preske falis aden la tento di la Tenebroza Latero. Tamen, Luke deskovris la spirito, vinkis kontre ol, e fine studento nomesata Kyp Durron, libereskis de la tento, pos povar divenar un de la nova Jedi Maestri.

Eventuale Luke facis la akademio aden centro kapabla provizar bazala entreno por potenciaLe Jedi. Lore lu komencis parigar Jedi qui finabis ta entreno kun Jedi kun plu multa experienco, tre simila a la maestro/aprentiso sistemo uzata en la anciena ordeno.

La nova Ordeno di le Jedi

La Nova Ordeno di le Jedi kreskis tarde ma ferme. ULe Jedi de la unesma klaso quin Luke instruktis - p.e. Kyp Durron - divenis Jedi Maestri. La ordeno divenis tante granda ke Luke konsideris ri-instalar la Jedi Koncilio. Tamen, lore exter-galaxiala Forco-mortata speco di alieni, la Yuuzhan Vong, invadis la galaxio. La milito duris 5 yari e la rezulto esis severa. Cirkume 365 trilion mortabis dum la invado (tamen, pro ke normala galaxio havas cirkume 400 bilion steli, 365 trilion ne esas tante multa). Multa Jedi anke falis dum ta milito, ma la ordeno transvivis e duris kreskar. Un de la mortinti en ta milito esis Anakin Solo, la maxim yuna filiulo di Han Solo e Leia Organa Solo, e la nevo di Luke Skywalker. Ante lua morto multi pensabis ke Anakin divenos un de la maxim granda Jedi di la nova generaciono, e ke lu eventuale remplasos Luke. Depos la morto di Anakin, esas pensata ke la filiulo di Luke, Ben Skywalker, havas la maxim multa Forco-potenco de irga vivanta ento.

Pos la milito kun la Yuuzhan Vong, Luke kompreneskis ke la ordeno devis adaptar su pluse por transvivar. Segun lua experienci, la Forco ne esas dividata tante rigide aden lumoza e tenebroza lateri. Forca emoci ipsa, inkluzante iraco, ne esas mala - vicee, la intenco di la Forco-uzanti esas lo maxim importanta. Luke kredeskis ke preske omnu, sen egardo a onua historio o nasko, havis ula habileso por tushar ed uzar la Forco. Lu pensis anke ke singla Jedi (ed altra Forco-uzanti) mustos deskovrar la sua propra voyo: ke ulu mustas vivar la vivo kontemplata, ma ke altri emocos plue pri la vivo en galaxiala aferi e politiki, simile a le Jedi de l'Anciena Republiko. Pro ke le Jedi ne havis unika sola skopo, Luke kredis ke La Ordeno Jedi devas esar sorgeme aparta de loyaleso a la Galaxiala Alianco o irga sucedanta guvernerio.

Interesante, multa de la realigi di Luke esus pensita kom herezio da la originala Ordeno di le Jedi.

Majora Jedi

Anciena Jedi

Jedi di la Anciena Republiko, ante la Ruusan Reformo

Jedi di la Anciena Republiko, pos la Ruusan Reformo

La Nova Jedi-ordeno

Videz anke

Sith

Extera ligili

(omno en la Angla)

The Jedi Order- Star Wars Databank artiklo
Artiklo pri la aspekti simila di Jedi e Budismo
The Jedi Philosophy - A critical view- Artiklo pri la filozofo di la ordeno di Jedi
390,000 Jedi there are - artiklo pri kontado en la Unionita Rejio en qua 390,000 respondis ke sua religio esas Jedi